Bitwa pod Kaliszem (1706)

Bitwa pod Kaliszem – starcie zbrojne stoczone 29 października 1706 w czasie wojny domowej w Polsce pomiędzy wojskami szwedzkimi z wspierającymi je oddziałami konfederatów warszawskich popierającymi Stanisława Leszczyńskiego a oddziałami saskimi, rosyjskimi i sprzymierzonymi z nimi konfederatami sandomierskimi popierającymi Augusta II Mocnego.

Bitwa pod Kaliszem

Wojna domowa w Polsce III wojna północna
Obraz Bitwa pod Kaliszem nieznanego malarza
Czas	29 października 1706
Miejsce	między Kościelną Wsią, Dobrzecem i Warszówką
Terytorium	rejon Kalisza, Polska
Wynik	zwycięstwo stronników Augusta II Mocnego
Strony konfliktu
Szwecja stronnicy Stanisława Leszczyńskiego Rosja Saksonia stronnicy Augusta II Mocnego
Dowódcy
Arvid Axel Mardefelt Józef Potocki Michał Potocki Aleksandr Mienszykow Adam Mikołaj Sieniawski Stanisław Mateusz Rzewuski Adam Śmigielski Michał Brandt
Siły
4 358 Szwedów 9 tysięcy stronników około 36 tysięcy
Straty
700 zabitych nieznane
Położenie na mapie Polski w 1771 r. miejsce bitwy
51°45′27″N 18°04′48″E

Bitwa stoczona pod Kaliszem, między Kościelną Wsią, Dobrzecem i Warszówką była największym starciem na ziemiach Korony Królestwa Polskiego w czasie III wojny północnej, której fragmentem była wojna domowa w Polsce.

Liczebność sił

Liczebność wojsk szwedzkich dowodzonych przez generała Arvida Axela Mardefelta wynosiła 4 358 żołnierzy, wspieranych przez oddziały polskie popierające Stanisława Leszczyńskiego, liczące łącznie około 9 tysięcy ludzi dowodzonych przez hetmana wielkiego koronnego Józefa Potockiego i pisarza polnego Michała Potockiego.

Oddziały wojsk saskich, rosyjskich i polskich wiernych Augustowi II liczyły około 36 tysięcy żołnierzy. Wśród oddziałów tych było około 10 tysięcy Polaków dowodzonych przez hetmana wielkiego koronnego Adama Mikołaja Sieniawskiego, hetmana polnego Stanisława Mateusza Rzewuskiego i chorążego nadwornego koronnego Adama Śmigielskiego, 10 tysięcy Rosjan pod dowództwem Aleksandra Mienszykowa, 6 tysięcy Sasów pod dowództwem generała Michała Brandta, siły nieregularne armii rosyjskiej liczyły 6 tysięcy Kałmuków i 4 tysiące Kozaków lub 2 tysiące Kozaków i 500 Kałmuków. W sumie w bitwie pod Kaliszem wzięło udział około 50 tysięcy żołnierzy.

Przebieg bitwy

Bitwa rozpoczęła się około 15:30 i toczyła się aż do zapadnięcia zmroku. W czasie jej trwania wojska szwedzkie i oddziały sprzymierzonych z nimi Polaków zostały otoczone. Części żołnierzy udało się schronić w murach Kalisza. Pod osłoną nocy z otoczonego obozu zbiegły, przeprawiając się przez Prosnę, wojska dowodzone przez Michała Potockiego. W trakcie tej ucieczki zostały one rozbite przez stojące po drugiej stronie rzeki oddziały kozackie i kałmuckie. Nazajutrz rano, 30 października 1706 nastąpiła kapitulacja znajdujących się w otoczonym obozie resztek armii Józefa Potockiego oraz nielicznych żołnierzy szwedzkich. Pod wieczór tegoż dnia, po prawie całodziennym ostrzeliwaniu artyleryjskim, skapitulowali także Szwedzi broniący się w Kaliszu.

Zwycięstwo sprzymierzonych sił sasko-rosyjsko-polskich było całkowite. Do niewoli wzięto dowódcę szwedzkiego Mardefelta oraz 4 głównych jego oficerów, a także dowódcę oddziałów polskich Józefa Potockiego i kilka tysięcy żołnierzy.

Łupy wojenne oraz część jeńców oddał August II Rosjanom, a oficerów i żołnierzy szwedzkich kazał – mając na uwadze zawarty ze Szwecją pokój w Altranstädt uwolnić. W trakcie działań wojennych, a zwłaszcza oblężenia znacznie ucierpiało miasto, zaś dopełnieniem klęski były liczne pożary, straszliwy głód i panująca epidemia. Doprowadziło to do tego, że liczba mieszkańców pod koniec 1706 spadła do 1 tysiąca osób.

Podsumowanie

Znaczenie bitwy było znikome, chociaż dzięki odniesionemu zwycięstwu nad wojskami króla Karola XII większość Polski została czasowo wyzwolona spod okupacji szwedzkiej. W późniejszym czasie Szwecja odzyskała kontrolę nad Rzecząpospolitą Obojga Narodów, aż do zakończonej dla niej klęską bitwy pod Połtawą w roku 1709. Wtedy też August II Mocny uznał swoją wcześniejszą abdykację z tytułu króla polskiego za nieważną.

Zobacz też

• konflikty zbrojne w historii Polski

Bibliografia

• Krystyna Dobak-Splitt, Jerzy Aleksander Splitt: Kalisz poprzez wieki, 1988.

Linki zewnętrzne

• III wojna północna w języku rosyjskim
• Pamiętnik Krzysztofa Zawiszy