Wikipedia

Biały wywiad podczas wojny rosyjsko-ukraińskiej

Od początku wojny rosyjsko-ukraińskiej różni analitycy, zarówno ukraińscy, jak i zagraniczni, zaczęli badać przebieg wydarzeń, opierając się na otwartych źródłach, aby pomóc w konfrontacji z agresorem. Ruchy te nabrały szczególnego rozmachu podczas rosyjskiej inwazji na Ukrainę w lutym 2022 roku[1][2][3][4][5][6].

Infografika grupy InformNapalm przedstawiająca rozmieszczenie rosyjskich jednostek inwazyjnych w Donbasie.

Tło

edytuj

Biały wywiad (ang. open-source intelligence, znanego również pod akronimem OSINT) odnosi się do gromadzenia i analizowania danych wywiadowczych na podstawie publicznie dostępnych źródeł informacji[2][7].

Wojna w Donbasie (2014–2022)

edytuj
 
Infografika grupy InformNapalm pokazująca 10 najlepszych gadżetów wojskowych podczas rosyjskiej agresji na Ukrainę.
Osobny artykuł: Wojna w Donbasie.

29 marca 2014 roku po rosyjskiej interwencji wojskowej na Ukrainie (Donbas) i aneksji Krymu powstał serwis InformNapalm. W trakcie realizacji projektu ochotnicy przeprowadzili dwa szczegółowe dochodzenia w sprawie zestrzelenia lotu 17 linii Malaysia Airlines (które później zostało wykorzystane przez Bellingcat[8]) oraz zebrali dowody na obecność wojsk rosyjskich na terytorium Ukrainy[9]. Ponadto społeczność InformNapalmu zidentyfikowała i opracowała bazę danych rosyjskich jednostek biorących udział w działaniach wojennych na Ukrainie (zaktualizowaną wraz z rozpoczęciem pełnoskalowej wojny rosyjsko-ukraińskiej)[10].

Jednym z głównych osiągnięć analityków było dostarczenie niepodważalnych dowodów obecności Sił Zbrojnych Rosji na terytorium Ukrainy. Przykładowo badacze z InformNapalmu, ARES, Bellingcat zauważyli, że część sprzętu na Ukrainie była dostępna wyłącznie dla sił rosyjskich, m.in. transporter opancerzony MT-LBVM czy czołg T-72B3[11][12][13][14].

Inwazja Rosji na Ukrainę (od 2022)

edytuj
Osobny artykuł: Inwazja Rosji na Ukrainę.

Na początku stycznia 2022 roku, jeszcze przed rozpoczęciem rosyjskiej inwazji, białoruski działacz Anton Motołko założył projekt OSINT Biełaruski Hajun(inne języki) (biał. Беларускі Гаюн), który monitorował aktywność i ilość wojsk rosyjskich i białoruskich na terytorium Białorusi oraz starty samolotów, rakiet itd. 20 lutego 2022 roku powstał kanał Hajunu na Telegramie, na którym publikowano informacje o wykrytych żołnierzach rosyjskich i ich ruchach. Przez pierwsze dwa miesiące wojny zespół pracował 24h na dobę, 7 dni w tygodniu[15][16]. 16 marca 2022 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Białorusi uznało grupę za formację ekstremistyczną[17][18].

24 lutego 2022 roku we wczesnych godzinach porannych, tuż przed rozpoczęciem inwazji, badacze OSINT z Instytutu Studiów Międzynarodowych Middlebury (MIIS) w Monterey wykorzystali Mapy Google do śledzenia dużych rozmiarów korka na rosyjskiej drodze prowadzącej do granicy z Ukrainą. Następnie prof. Jeffrey Lewis napisał na Twitterze: „ktoś jest w ruchu”. Godzinę później wojska rosyjskie rozpoczęły inwazję[19][20].

Holenderska grupa dziennikarstwa śledczego Bellingcat publikowała interaktywne mapy zniszczonych celów cywilnych oraz pracowała nad uwierzytelnieniem potencjalnej dokumentacji zbrodni wojennych[21][22][11]. W lipcu 2022 roku Bellingcat została zdelegalizowana przez rząd rosyjski jako organizacja niepożądana, a Prokurator Generalny Rosji stwierdził, że stanowi ona „zagrożenie dla bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej”[23][24].

Holenderski blog Oryx zyskał międzynarodowy rozgłos dzięki regularnym publikacjom podczas rosyjskiej inwazji na Ukrainę w 2022 roku, a w szczególności śledzeniu i liczeniu strat sprzętu wojskowego Rosji i Ukrainy na podstawie dowodów wizualnych i danych wywiadowczych (biały wywiad) z mediów społecznościowych, m.in. z X czy Telegramu[25][26][27][28]. Był on regularnie cytowany w głównych mediach, w tym w Reuters[29], BBC News[30], The Guardian[31], The Economist[32], Newsweek[33][34][35], CNN[27] i CBS News[36] oraz w polskich mediach, np. TVN24[37] i Polskim Radiu[38]. Forbes nazwał Oryx „najbardziej wiarygodnym źródłem konfliktu jak dotąd”, nazywając jego usługi „wybitnymi”[39][40][41]. Ze względu na to, że publikowane były tylko wizualnie potwierdzone straty sprzętu, obliczenia Oryxa często tworzyły absolutne minimum dla oszacowań strat po obu stronach konfliktu[39][42].

Projektem podobnym do Oryxa był WarSpotting, który powstał w 2022 roku i również dokumentował straty rosyjskie na podstawie filmów i zdjęć udostępnionych w internecie, np. w mediach społecznościowych. Strona internetowa grupy posiadała także wyszukiwarkę zniszczonego sprzętu, która miała różne opcje filtrowania, m.in. ze względu na typ, model, datę i miejsce zniszczenia lub znaki bojowe[43]. Dużą popularnością cieszyły się także kanały na Twitterze i Telegramie, w tym Ukraine Weapons Tracker, OSINTtechnical, DeepState i NMFTE, które wyszukiwały i rozpowszechniały informacje o ciekawych sytuacjach bojowych oraz zdjęcia trofeów i rzadkiego wyposażenia lub sprzętu.

Fundacja Wolna Buriacja (ros. Фонд Свободная Бурятия), założona w opozycji do inwazji, wykorzystała dane białego wywiadu, aby spróbować wyśledzić liczbę Buriatów zabitych podczas walk na Ukrainie. Według stanu na kwiecień 2022 roku fundacja oszacowała, że ok. 2,8% ofiar rosyjskich to diaspora buriacka, co stanowiło jedną z najwyższych ofiar śmiertelnych wśród rosyjskich republik federalnych[44]. W marcu 2023 roku Ministerstwo Sprawiedliwości FR wpisało Fundację na tzw. listę „zagranicznych agentów”[45], a 1 września 2023 roku została uznana w Rosji za „organizację niepożądaną”[46].

Ważną rolę odegrały także interaktywne mapy pokazujące przebieg działań wojennych opierające się na otwartych źródłach (głównie oficjalne raporty urzędników wojskowych czy zdjęcia satelitarne), m.in. Liveuamap(inne języki) i DeepStateMAP(inne języki). Projekt Live Universal Awareness Map (Liveuamap) został stworzony w 2014 roku przez dwóch ukraińskich inżynierów programowania i służył do śledzenia trwających konfliktów zbrojnych. Interaktywne mapy były wykorzystywane m.in. przez ONZ, Lekarzy bez Granic, Neue Zürcher Zeitung i The Guardian[47][48][49]. Z kolei interaktywna mapa DeepStateMap.Live powstała 24 lutego 2022 roku (w dniu inwazji) przez pozarządową organizację Deep State UA, kierowaną przez wolontariuszy. Była regularnie aktualizowana, aby odzwierciedlić aktualną sytuację na linii frontu, w formacjach wojskowych i inne ważne wydarzenia wojny[50]. Informacje podawane przez DeepState były cytowane przez różne media informacyjne, w tym 24 Kanal(inne języki)[51], BBC News[52], Forbes[53] i Ukraińską prawdę[54].

Największa na świecie pozarządowa organizacja humanitarna zajmująca się usuwaniem min, HALO Trust(inne języki), również przeprowadziła badania białego wywiadu nad konfliktem, aby rozpoznać rodzaje używanej broni i późniejsze zanieczyszczenie nią na Ukrainie, które następnie wymagało oczyszczenia. Ze względu na to, że wojna rosyjsko-ukraińska była najlepiej udokumentowaną, aktywną wojną w mediach społecznościowych, HALO Trust z powodzeniem wykorzystało biały wywiad do lepszego planowania operacji usuwania skutków wojny oraz edukacji w zakresie ryzyka związanego z amunicją wybuchową[55][56][57][58].

Grupy OSINT wykorzystały również narzędzia takie, jak aplikacje do rozpoznawania twarzy, aby zidentyfikować sprawców zbrodni wojennych, jak np. w przypadku masakry w Buczy[59].

Kontrowersje

edytuj

Udostępnianie informacji wywiadowczych z otwartych źródeł w mediach społecznościowych wzbudziło obawy etyczne, w tym dotyczące udostępniania obrazów graficznych ciał i potencjalnie wrażliwych danych wojskowych[60]. Z kolei brytyjski uczony Matthew Ford z Uniwersytetu Sussex zauważył, że „Ukraińcy obawiali się, że takie zdjęcia ujawnią ich taktykę, techniki i procedury” i w związku z tym podjęli pewien stopień autocenzury[61]. Pojawiły się również obawy dotyczące potencjalnego rozpowszechniania dezinformacji, na przykład za pośrednictwem fałszywych kont udających źródła poufne[62].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Matthew Moran: Open-source intelligence: how digital sleuths are making their mark on the Ukraine war. theconversation.com, 2022-03-18. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  2. ↑ a b Leo Schwartz: Amateur open-source researchers went viral unpacking the war in Ukraine. Rest of the World, 2022-03-07. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  3. ↑ Jeff Wise: The DIY Intelligence Analysts Feasting on Ukraine Meet the would-be Jack Ryans of OSINT. NYMag, 2022-03-04. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  4. ↑ Corin Faife: Twitter accounts sharing video from Ukraine are being suspended when they’re needed most. The Verge, 2022-02-23. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  5. ↑ What is open-source intelligence – and how is it helping to map the Ukraine war?. The Week, 2022-03-10. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  6. ↑ Billy Perrigo: How Open Source Intelligence Became the World’s Window Into the Ukraine Invasion. Time, 2022-02-24. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  7. ↑ Biały i czarny wywiad gospodarczy – czym się różnią?. bizrun.pl, 2015-07-20. [dostęp 2024-03-19]. (pol.).
  8. ↑ Daniel Romein: MH17 - Potential Suspects and Witnesses from the 53rd Anti-Aircraft Missile Brigade. Bellingcat, 2016-02-01. [dostęp 2024-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ukr.).
  9. ↑ [https://informnapalm.rocks InformNapalm International Volunteer Community]. InformNapalm. [dostęp 2024-06-19]. (ang.).
  10. ↑ Interactive database of Russian units involved in the full-scale invasion of Ukraine in 2022. InformNapalm. [dostęp 2024-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ukr.).
  11. ↑ a b Karl Wick: Bellingcat’s Eliot Higgins Explains Why Ukraine Is Winning the Information War. Time, 2022-03-09. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  12. ↑ Veli-Pekka Kivimäki: Tankspotting: How to Identify the T-72B3. Bellingcat, 2015-05-28. [dostęp 2024-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  13. ↑ Maria Prokopenko: «Ввiчлива зброя». day.kiev.ua, 2015-09-11. [dostęp 2024-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ukr.).
  14. ↑ Christopher Garfield: Исследовательский доклад, посвященный современному высокотехнологичному российскому оружию в Восточной Украине. InformNapalm, 2012-12-01. [dostęp 2024-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ukr.).
  15. ↑ Michaił Połozniakow, Polina Chruszcz: «30 тысяч человек сообщили о перемещении войск». Интервью с создателем «Беларускага Гаюна» Антоном Мотолько. Mediazona, 2023-02-25. [dostęp 2024-06-20]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ukr.).
  16. ↑ Sonia Lukasowa: Мы – частное разведывательное управление. Антон Мотолько из "Белорусского гаюна". Ukraińska prawda, 2022-04-11. [dostęp 2024-06-20]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ukr.).
  17. ↑ Tomas Valkauskas: Военный аналитик: «Мы не можем подтвердить, что после смерти Пригожина наемники „Вагнера“ стали покидать Беларусь». lrt.lt, 2023-08-09. [dostęp 2024-06-20]. (ros.).
  18. ↑ “Беларускi Гаюн” признан экстремистским формированием. reform.by, 2022-03-16. [dostęp 2024-06-20]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ukr.).
  19. ↑ Peter Aldhous, Christopher Miller: How Open-Source Intelligence Is Helping Clear The Fog Of War In Ukraine. buzzfeednews.com, 2022-03-02. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  20. ↑ James Vincent: Google disables Maps traffic data in Ukraine to protect citizens. The Verge, 2022-02-28. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  21. ↑ Tanya Basu: The online volunteers hunting for war crimes in Ukraine. technologyreview.com, 2022-03-16. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  22. ↑ Investigative Group Publishes Map Of Destroyed Civilian Targets In Ukraine. rferl.org, 2022-03-19. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  23. ↑ Russia Bans Bellingcat, Insider as ‘Undesirable’ Orgs. themoscowtimes.com, 2022-07-15. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  24. ↑ Russia names Bellingcat investigative outlet 'foreign agent'. Reuters, 2022-10-08. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  25. ↑ Michael Peck: Russia Is Exaggerating Ukraine’s Military Losses. Forbes, 2022-04-05. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  26. ↑ Philip Wasielewski: Appraising the War in Ukraine and Likely Outcomes. Foreign Policy Research Institute, 2022-04-08. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  27. ↑ a b Brad Lendon: Russia’s tanks in Ukraine have a ‘jack-in-the-box’ design flaw. And the West has known about it since the Gulf war. CNN, 2022-04-28. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  28. ↑ ‘Russia is failing in its war aims’ in Ukraine: US. Al Jazeera, 2022-04-25. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  29. ↑ No evidence photo shows a Ukrainian soldier who ‘blew up 52 Russian tanks’. Reuters, 2022-04-19. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  30. ↑ Ukraine conflict: Why is Russia losing so many tanks?. BBC, 2022-04-11. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  31. ↑ Dan Sabbagh: As Ukraine war enters new phase, can western arms turn the tide?. The Guardian, 2022-04-06. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  32. ↑ How Ukraine is winning the drone-jamming war. The Economist, 2022-05-18. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  33. ↑ Giulia Carbonaro: Russia Unable To Fight Another War After Catastrophic Military Losses. Newsweek, 2022-04-29. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  34. ↑ Giulia Carbonaro: Russia's Colossal Tank Losses in Ukraine Are Due to This Fatal Design Flaw. Newsweek, 2022-04-28. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  35. ↑ Brendan Cole: Russian Tanks Already Rusting in Ukraine, Photo Shows. Newsweek, 2022-04-06. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  36. ↑ Why Russia keeps losing so many armored vehicles in Ukraine: "It's finders keepers for these farmers". CBS News, 2022-04-23. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  37. ↑ Jakie straty ponoszą Rosjanie? Holenderscy eksperci podają dane oparte na zdjęciach. Przyznają, że ich zaskoczyły. TVN24, 2022-04-08. [dostęp 2024-03-19]. (pol.).
  38. ↑ Polska Agencja Prasowa: "NYT": członkowie NATO przekażą Ukrainie poradzieckie czołgi. Na liście Polska. polskieradio.pl, 2022-04-02. [dostęp 2024-03-19]. (pol.).
  39. ↑ a b David Hambling: How Heavy Are Russian Losses, And What Does It Mean For Their Offensive?. Forbes, 2022-04-26. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  40. ↑ David Axe: The ‘Ghost Of Kyiv,’ Who Was Never Real, Just Got Killed In The Press. Forbes, 2022-04-30. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  41. ↑ David Hambling: Ukraine Is Knocking Increasing Numbers Of Russian Drones Out Of The Sky — With Help From Russian Corruption. Forbes, 2022-05-25. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  42. ↑ Michael Peck: Russia Is Exaggerating Ukraine’s Military Losses. Forbes, 2022-05-05. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  43. ↑ WarSpotting – About Us. warspotting.net. [dostęp 2024-03-20]. (ang.).
  44. ↑ Irina Shcherbakova: ‘This War Is a Vampire’: Buryat Activists Protest Ukraine Invasion. themoscowtimes.com, 2022-04-27. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  45. ↑ Associated Press: Russia lists World Wildlife Fund, others as foreign agents. ctvnews.ca, 2023-03-10. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  46. ↑ Free Buryatia Foundation declared ‘undesirable’. Meduza, 2023-09-01. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  47. ↑ Sean Halpin: Map of the Week: Live Universal Awareness Map. americangeo.org, 2022-03-13. [dostęp 2024-03-23]. (ang.).
  48. ↑ Barnaby Skinner: «Ich verfolge in Echtzeit, wie mein Apartment zerstört wird» – wie zwei Ukrainer minuziös den Krieg in ihrer Heimat aufzeichnen. Neue Zürcher Zeitung, 2022-03-23. [dostęp 2024-03-23]. (niem.).
  49. ↑ Patrick Wintour, Bethan McKernan: Yemen: UAE confirms withdrawal from port city of Hodeidah. The Guardian, 2019-07-09. [dostęp 2024-03-23]. (niem.).
  50. ↑ Nikita Galka: Автори Deep State — про карту боїв, проблеми з Google та роботу з військовими. suspilne.media, 2022-10-22. [dostęp 2024-03-23]. (ukr.).
  51. ↑ 24 Канал: ЗСУ підійшли до Осколу, просування на півдні / Співзасновник DeepState ПОГОРІЛИЙ про карту боїв. YouTube, 2022-09-13. [dostęp 2024-03-23]. (ukr.).
  52. ↑ Pol Kirbi: ЗСУ звільнили Старомайорське. Що означає цей успіх на південному фронті. BBC, 2023-07-28. [dostęp 2024-03-23]. (ukr.).
  53. ↑ Kateryna Reszczuk, Serhij Grebenjuk: «Якщо всюди відступати, скоро будемо битися в Карпатах». Чи можливе оточення Сєверодонецька та Лисичанська. Інтервʼю Сергія Гайдая. Forbes, 2022-06-23. [dostęp 2024-03-23]. (ukr.).
  54. ↑ Kateryna Tyszenko: У Придністров’ї війська РФ переведені в повну бойову готовність – зведення Генштабу. Ukraińska prawda, 2022-06-24. [dostęp 2024-03-23]. (ukr.).
  55. ↑ Clearing landmines and other debris of war in Ukraine. halotrust.org. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  56. ↑ Ryan Lanclos, Olivier Cottray: Ukraine: The HALO Trust Maps Landmines and Explosive Remnants of War. esri.com, 2022-02-12. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  57. ↑ Andro Mathewson: Open-Source Research and Mapping of Explosive Ordnance Contamination in Ukraine. jmu.edu, 2022-10-10. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  58. ↑ Ukraine is riddled with unexploded bombs. The Economist, 2022-09-16. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  59. ↑ Open source intelligence methods are being used to investigate war crimes in Ukraine. National Public Radio, 2022-06-12. [dostęp 2024-03-19]. (ang.).
  60. ↑ Leo Schwartz: As grisly images spread from Ukraine, open-source researchers ask what’s too gory to share. Rest of the World, 2022-05-02. [dostęp 2024-06-18]. (ang.).
  61. ↑ Alex O'Brien: Open Source Intelligence May Be Changing Old-School War. Wired, 2022-05-24. [dostęp 2024-06-18]. (ang.).
  62. ↑ Leo Schwartz: How internet sleuths exposed a celebrity “volunteer soldier” in Ukraine as a fraud. Rest of the World, 2022-07-15. [dostęp 2024-06-18]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Biały_wywiad_podczas_wojny_rosyjsko-ukraińskiej&oldid=74686151”