Białoruska lista katyńska
Białoruska lista katyńska dotyczy 3870 polskich obywateli (z liczby ok. 22 tys. wszystkich ofiar zbrodni katyńskiej) zamordowanych w 1940 roku przez funkcjonariuszy NKWD, na terenach położonych obecnie w Republice Białorusi[1]. Termin ten odnosi się do list dyspozycyjnych, na podstawie których więźniowie zostali przewidziani do rozstrzelania przez NKWD na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku. Białoruska lista katyńska dotyczy ofiar zbrodni katyńskiej - obywateli polskich, którzy zostali skierowani transportami do więzień znajdujących się na terenie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (BSRR) (prawdopodobnie do więzienia w Mińsku). Ostatecznym celem nie było jednak internowanie a egzekucja. Formalną decyzję o rozstrzelaniu więźniów (łącznie 3870 osób) podejmowała tzw. trójka NKWD w składzie Wsiewołod Mierkułow, Bogdan Kobułow i Leonid Basztakow. Według historyków w 1940 roku powstały dwa egzemplarze białoruskiej listy katyńskiej: pierwszy z nich trafił do archiwum 1 Wydziału Specjalnego (ewidencyjno-statystycznego) NKWD ZSRR w Moskwie, a drugi pozostał w archiwum NKWD BSRR w Mińsku. Dalsze losy tych dokumentów nie są znane.
Według badań Jędrzeja Tucholskiego skazani, figurujący na białoruskiej liście katyńskiej, zostali umieszczeni na 9 listach dyspozycyjnych wysyłanych przez 1 Wydział Specjalny NKWD w Moskwie. Na ich podstawie tworzono transporty więźniów kierowanych do miejsc egzekucji[2]. W przypadku Białorusi listy te nosiły numery: 047, 048, 049, 061, 062, 063, 068, 069, 070 (wśród list o numerach od 01 do 072, obejmujących wszystkie ofiary zbrodni katyńskiej)[2].
Według historyków jest prawdopodobne, że więźniowie figurujący na białoruskiej liście katyńskiej zostali pochowani w Kuropatach pod Mińskiem[3]. Jako możliwą lokalizację ukrycia zwłok ofiar zbrodni katyńskiej z Białoruskiej Listy Katyńskiej wymieniano również kilka miejsc w rejonie Mińska – Mały Trościeniec, Łoszyca, Port lotniczy Mińsk-1, Masiukowszczyzna, Drażnia, Drozdy, Urucze, tereny Mińskiej Fabryki Traktorów (MTZ), Komarówka, park Czeluskińców, a ponadto Głębokie w obwodzie witebskim[4].
Białoruska lista katyńska jest uznawana za jedną z największych tajemnic zbrodni katyńskiej z 1940 roku[1]. Nie została jak dotąd odnaleziona w archiwach białoruskich ani rosyjskich. Próby jej odtworzenia prowadziła polska Prokuratura Generalna na podstawie materiałów uzyskanych od rosyjskiej Głównej Prokuratury Wojskowej w ramach pomocy prawnej w trakcie śledztwa w sprawie zbrodni katyńskiej. W 2010 roku poszukiwali jej w rosyjskich archiwach archiwiści Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB)[5]. W pierwszych dniach kwietnia 2010 roku w polskiej prasie pojawiły się spekulacje, że lista mogła zostać odnaleziona; nastąpiło to po wywiadzie, jakiego udzielił rosyjskiemu dziennikowi Rossijskaja gazieta Andriej Artizow, szef rosyjskiej Federalnej Służby Archiwalnej; stwierdził on, że w rosyjskich archiwach odkryto nowe dokumenty dotyczące zbrodni katyńskiej, które pomogą „doprecyzować liczby i listy zabitych”[6].
W 2012 roku rosyjski historyk Nikita Pietrow, wiceprzewodniczący rosyjskiego Stowarzyszenia „Memoriał”, zwrócił uwagę, że poszukiwania białoruskiej listy katyńskiej byłyby zbędne, gdyby historycy dysponowali protokołami tzw. trójki NKWD, która w 1940 roku skazała na rozstrzelanie 21 857 ofiar zbrodni katyńskiej – protokoły te zawierały nazwiska, imiona i numery spraw wszystkich rozstrzelanych obywateli polskich, w tym również z terenu Białorusi. W 1959 roku Aleksandr Szelepin, przewodniczący KGB, zaproponował w tzw. notatce Szelepina zachowanie protokołów trójki NKWD oraz potwierdzeń wykonania decyzji trójki, mieszczących się w oddzielnej teczce; nie są znane dowody, że protokoły trójki NKWD zniszczono.
W czerwcu 2012 roku poinformowano o rzekomym odnalezieniu przez Natalię Lebiediewą białoruskiej listy katyńskiej; w rzeczywistości była to lista wszelkich konwojowań dokonywanych przez 15. Brygadę Wojsk Konwojowych NKWD w pierwszych miesiącach 1940 r., zawierająca 1996 nazwisk osób przewożonych w 1940 r. z więzień na obszarze włączonym do radzieckiej Białorusi do więzień zarządu NKWD w Mińsku. Lista ta była znana badaczom od kilkunastu lat, ujawnił ją w połowie lat 90. Aleksandr Gurjanow[7]. Według historyków jest natomiast prawdopodobne, iż lista dotyczy m.in. osób figurujących również na białoruskiej liście katyńskiej[8].
W 2010 roku powstał białoruski film dokumentalny Katyń – 70. lat później (biał. Катынь. Праз 70 гадоў) autorstwa Galiny i Uładzimira Samojłau[9], wyemitowany 22 października 2010 roku przez telewizję „Biełsat”[10], którego głównym tematem jest Białoruska Lista Katyńska[11].
Zobacz też
edytuj- Ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej
- Ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Charkowie
- Ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Kalininie
- Ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Katyniu
- Ukraińska Lista Katyńska
- Ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej
- Awanse generalskie oficerów II Rzeczypospolitej Polskiej z 2007
- Jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
- Obozy NKWD dla jeńców polskich
Przypisy
edytuj- ↑ a b Najprawdopodobniej ustalono 98 osób z białoruskiej listy katyńskiej [online], rp.pl, 25 lutego 2013 [dostęp 2014-02-07] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-23].
- ↑ a b Listy katyńskiej ciąg dalszy. Straceni na Ukrainie, Zeszyty Katyńskie (nr 4), Warszawa 1994, str. XI–XIV. ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-03)].
- ↑ Materski: katyńska lista z Białorusi na pewno istnieje. polskieradio.pl, 26 lutego 2013. [dostęp 2014-02-07].
- ↑ Andrzej Pisalnik: Gdzie są polskie ofiary. rp.pl, 30 grudnia 2011. [dostęp 2011-12-31]. oraz И. Кузнецов: В Минске в 37-м за одну ночь расстреляли больше, чем за всю историю гестаповской тюрьмы в Кёльне. belpa.org, 19 września 2007. [dostęp 2011-10-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)]. (ros.). Według białoruskiego historyka Ihara Kuzniacoua polskie ofiary zbrodni katyńskiej mogły być również rozstrzeliwane w Brześciu i Grodnie, por. Марат Горевой: В Лиде экспонируется фотовыставка, посвященная 65-летию Катынской трагедии. ngo.by, 2005-04-25. [dostęp 2011-10-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-01)]. (ros.).
- ↑ Gdzie jest białoruska lista katyńska? polskieradio.pl, 24 marca 2010 [dostęp 2011-08-18]
- ↑ Nowe dokumenty w sprawie Katynia. polskatimes.pl, 2010-11-04. [dostęp 2011-10-17].
- ↑ „Nie róbmy sensacji. To nie białoruska lista katyńska. I jest znana od lat” [online], Gazeta.pl, 21 czerwca 2012 [dostęp 2012-06-21] [zarchiwizowane z adresu 2012-06-23].
- ↑ Białoruska lista katyńska: przełomowe odkrycie wyborcza.pl, 2012-06-21 [dostęp 2012-06-21]
- ↑ Film TV Biełsat o białoruskiej liście katyńskiej. „Po 75 latach zamilczanie tego faktu to obraza, dla tych którzy zginęli”. wpolityce.pl, 2012-02-06. [dostęp 2012-09-17].
- ↑ «Катынь. Праз 70 гадоў », дак. фільм. belsat.eu, 18 października 2010. [dostęp 2011-08-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-02)]. (biał.).
- ↑ Dokument o Katyniu pokazany w TV Biełsat wiadomosci.onet.pl, 23 października 2010 [dostęp 2011-08-18]
Bibliografia
edytuj- Daniel Boćkowski: Kuropaty – białoruski Katyń?, [w:] Zeszyty Katyńskie (nr 15), Warszawa 2002, str. 61–65. ISBN 83-905877-9-3
- Krzysztof Jasiewicz: Obywatele polscy aresztowani na terytorium tzw. Zachodniej Białorusi w latach 1939–1941 w świetle dokumentacji NKWD/NKGB, [w:] Kwartalnik Historyczny nr 1, 1994
- Sławomir Kalbarczyk: Białoruska lista katyńska – brakujący element prawdy o zbrodni katyńskiej, [w:] Zeszyty Katyńskie (nr 23), Warszawa 2008, str. 135–145. ISBN 978-83-917780-5-0
- Nikita Pietrow: Gdzie szukać listy białoruskiej, [w:] Nasz Dziennik, nr 83 (4318), 7–9 kwietnia 2012, str. 30–31
- Andrzej Przewoźnik, Jolanta Adamska, Katyń. Zbrodnia, prawda, pamięć, Warszawa: Świat Książki, 2010, s. 550–556, ISBN 978-83-247-2036-1, OCLC 750956033.
Linki zewnętrzne
edytuj- Mapy miejsc egzekucji na Białorusi w latach 1918–1940 opracowane przez historyka Ihara Kuzniacoua. represii-by.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-12)]. (biał.). represii-by.info [dostęp 2012-02-19]
- Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia: Lista obywateli polskich mogących figurować na tzw. białoruskiej liście katyńskiej. interia.pl. s. 1-77. [dostęp 2018-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-01)].