Wikipedia

Bernard Chrzanowski

polski działacz społeczny i polityczny

Bernard Chrzanowski herbu Nowina[1] (ur. 27 lipca 1861 w Wojnowicach[2], zm. 12 grudnia 1944 w Konstancinie) – polski działacz społeczny i polityczny, adwokat, kurator szkolny, prezes Związku Sokołów Wielkopolskich, senator IV kadencji w II RP.

Bernard Chrzanowski
ilustracja
Bernard Chrzanowski (przed 1936)
Data i miejsce urodzenia

27 lipca 1861
Wojnowice, Królestwo Prus

Data i miejsce śmierci

12 grudnia 1944
Konstancin-Jeziorna, Generalne Gubernatorstwo

Senator IV kadencji (II RP)
Okres

od 1935
do 1938

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Wawrzyn Akademicki
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys

edytuj

Syn Kazimierza i Bronisławy z Lipińskich[2]. W 1880 ukończył Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu[3]. W szkole kierował tajnym kółkiem Towarzystwa im. Tomasza Zana. Uzyskał stypendium od Towarzystwa Pomocy Naukowej, które umożliwiło mu podjęcie studiów historycznych i prawniczych w Krakowie i Berlinie. W 1885 ukończył prawo i praktykował w Saksonii[4] i Turyngii.

Od 1890 był adwokatem w Poznaniu, rozpoczął także działalność społeczną, m.in. w Towarzystwie Pomocy Naukowej[4] i Towarzystwie Czytelni Ludowych.

W latach 1894–1896 wydawał tygodnik „Przegląd Poznański”. Najwięcej aktywności poświęcał Związkowi Sokołów Wielkopolskich; był wiceprezesem (1893–1895) i prezesem (od 1895 do 1921), wizytował ośrodki emigracyjne w Westfalii i Nadrenii, organizował dokształcanie członków (zwłaszcza w dziedzinie historii). Wielokrotnie występował w imieniu Związku w procesach z władzami pruskimi. Był obrońcą w procesie dzieci wrzesińskich[5].

Od 1900 był członkiem Ligi Narodowej[6]. W latach 1901–1910 pełnił mandat deputowanego do parlamentu Rzeszy. Występował przeciwko polityce germanizacyjnej rządu[7]. Niektóre z jego przemówień były w istocie wykładami historii Polski i dziejów jej kultury, przeplatanymi polskimi wierszami patriotycznymi, co pozwalało drukować je legalnie w polskiej prasie pod pozorem drukowania stenogramów posiedzeń Reichstagu[8]. Działał w środowiskach endeckich, dla których pozyskał lidera mieszczańskiego ruchu ludowego Romana Szymańskiego. Od 1899 należał do tajnej Ligi Narodowej w Poznaniu, w ramach jej sekcji kulturalnej kierował akcją wydawania książeczek, obrazów historycznych, śpiewników i elementarzy, organizował także dla młodzieży pracującej wycieczki do Krakowa. Przy poznańskim Bazarze zorganizował w 1898 stałe Wykłady Ludowe im. Mickiewicza, kontynuowane później przez Towarzystwo Czytelni Ludowych. W latach 1909–1919 kierował Towarzystwem Demokratyczno-Narodowym w Poznaniu. W 1913 włączył się w prace kierowanej przez Ludwika Mycielskiego Rady Narodowej, koordynującej działalność polską w zaborze pruskim; kładł nacisk na aktywizację działań Rady na tzw. kresach zaboru - Pomorzu, Warmii i Mazurach oraz Śląsku, jako na najbardziej zagrożonych germanizacją.

W latach 1900–1913 dokładnie zwiedził pomorskie wybrzeże Bałtyku[9] oraz Kaszuby[10], a w latach następnych podejmował intensywne działania celem popularyzacji tych ziem jako integralnie polskich. Organizował prelekcje, odczyty, wieczornice kaszubskie, publikował artykuły (m.in. Kaszubskie wybrzeże nad Bałtykiem, Nad polskim morzem), a także wpadł na pomysł zorganizowania konkursu na napisanie popularnej historii Kaszub. Wpłynął na spopularyzowanie pieśni Hej żeglujże, żeglarzu. Zainteresował wątkami kaszubskimi Stefana Żeromskiego i Tadeusza Micińskiego. Poddał też pomysł uroczystych zaślubin z morzem generałowi Józefowi Hallerowi. Stefan Papée nazwał go Chałubińskim polskiego wybrzeża[11]. Członek Naczelnej Rady Ludowej w 1918 roku[12].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości odszedł od endecji. W 1919 został mianowany podsekretarzem stanu w Ministerstwie byłej Dzielnicy Pruskiej. Był członkiem Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa w 1920[13]. W latach 1922–1928 pełnił funkcję kuratora Okręgu Szkolnego Poznańskiego[14]. Planował reformę szkolnictwa, co nie spotkało się z akceptacją władz zwierzchnich i ostatecznie nie zostało zrealizowane, dbał przede wszystkim o szkolnictwo wiejskie. W 1935 został mianowany senatorem RP.

Przez wiele lat interesował się skautingiem. Wydał zbiór gawęd dla harcerzy Z Ojczyzny[15]. 16 maja 1937 odsłonił pomnik „Harcerzom poległym w walkach o niepodległość” na Malcie w Poznaniu[16].

W okresie międzywojennym zasiadał w Kapitule Orderu Odrodzenia Polski, w której był skarbnikiem[17]. W maju 1931 został wyróżniony godnością członka honorowego Towarzystwo Szkoły Ludowej[18].

Po wybuchu II wojny światowej, w grudniu 1939 wysiedlony przez Niemców z Poznania, zamieszkał w Warszawie. Zmarł 12 grudnia 1944 w pobliskim Konstancinie. Pochowano go na cmentarzu w Skolimowie, a w pogrzebie uczestniczyło tylko kilka osób[11]. W 1986, zgodnie z ostatnią wolą zmarłego, jego prochy przeniesiono na Cmentarz parafialny w Gdyni-Oksywiu[19].

 
Grób Bernarda Chrzanowskiego na cmentarzu parafialnym w Gdyni-Oksywiu

Życie prywatne

edytuj

Z małżeństwa z Józefą z Wężyków (od 1910)[2] miał córkę Annę.

Ordery i odznaczenia

edytuj

Upamiętnienie

edytuj

Jest patronem szkoły podstawowej w Wojnowicach oraz Oddziału Poznańskiego PTTK[25].

Jego imię nosi jeden ze znakowanych pieszych szlaków turystycznych na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego.

Jego imię nosi ulica w dzielnicy Strzyża (Gdańsk).

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Bernard Chrzanowski h. Nowina Wielka Genealogia Minakowskiego [dostęp z dnia: 2016-05-06]
  2. ↑ a b c Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 104.
  3. ↑ Bernard Chrzanowski [online], CSW2020 [dostęp 2022-01-20] (pol.).
  4. ↑ a b "Chałubiński polskiego Wybrzeża" [online], Gdańsk Strefa Prestiżu, 10 września 2019 [dostęp 2022-01-20] (pol.).
  5. ↑ Bernard Chrzanowski. „Głos Narodu Ilustrowany”. 12, s. 4, 7 grudnia 1901. 
  6. ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964, s. 572.
  7. ↑ Agnieszka Baszko, „Te obrazki mogą zagrozić pokojowi publicznemu”. Karty pocztowe ze zbioru Bernarda Chrzanowskiego przed niemieckim parlamentem, "Biblioteka", nr 24 (33), 2020, s. 117–171.
  8. ↑ Stanisław Gierszewski (red.), Pomorscy patroni ulic Trójmiasta, Wydanie I, Ossolineum, Wrocław 1977, brak nr ISBN, s. 45–47.
  9. ↑ Bernard Chrzanowski, Z wybrzeża i o wybrzeżu : szkice nowe, wyd. 1917 [online], polona.pl [dostęp 2018-10-01].
  10. ↑ Na kaszubskim brzegu : zwięzły przewodnik napisał Bernard Chrzanowski, wyd. 1910 [online], polona.pl [dostęp 2018-10-01].
  11. ↑ a b Grzegorz Łukomski, Myśl morska i zachodnia Bernarda Chrzanowskiego, [w:] Kronika Miasta Poznania, nr 3/1989, s.99–112, ISSN 0137-3552.
  12. ↑ Dziennik Poznański, nr 281, rocznik 60, 7 grudnia 1918 roku, [b.n.s]
  13. ↑ Obrona państwa w 1920 roku, Warszawa 1923, s. 153.
  14. ↑ Chrzanowski Bernard (1861-1944) • Odkryj Wielkopolskę • sprawdź ciekawe miejsca w Twojej okolicy [online], regionwielkopolska.pl [dostęp 2022-01-20] (pol.).
  15. ↑ Bernard Chrzanowski, Z ojczyzny, wyd. 1925 [online], Szkice do gawęd harcerskich, polona.pl [dostęp 2018-10-01].
  16. ↑ Pomnik „Harcerzom Wielkopolskim” poległym w walce o niepodległość 1918–1920 (ulotka). Chorągiew Wielkopolska ZHP, 28 września 2013.
  17. ↑ Nowa Kapituła Orderu „Odrodzenia Polski”. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 221 z 26 września 1936. 
  18. ↑ Ważniejsze wydarzenia w Polsce. „Głos Jarosławski”. Nr 23, s. 2, 6 czerwca 1931. 
  19. ↑ Sokołowska i Kwiatkowska 2003 ↓, s. 242.
  20. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 15.
  21. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 17.
  22. ↑ Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 157 z 19 lipca 1921. 
  23. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 14, 23.
  24. ↑ M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za wybitne zasługi dla dobra literatury polskiej”.
  25. ↑ Oddział Poznański PTTK

Bibliografia

edytuj
  • Witold Jakóbczyk, Bernard Chrzanowski, [w:] Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa-Poznań 1981.
  • Grzegorz Łukomski, Bernard Chrzanowski syn ziemi opalenickiej, Opalenica 1988.
  • Grzegorz Łukomski, Bernard Chrzanowski (1861-1944). Biografia Polaka zachodniokresowego, Poznań-Opalenica 2005.
  • Witold Jakóbczyk, Przetrwać nad Wartą 1815–1914, 55. część cyklu „Dzieje narodu i państwa polskiego”, Warszawa 1989.
  • Małgorzata Sokołowska, Wiesława Kwiatkowska: Gdyńskie cmentarze: O twórcach miasta, portu i floty. Oficyna Verbi Causa, 2003. ISBN 83-91-8526-2-8.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Bernard_Chrzanowski&oldid=75233342”