Barbara Brukalska
Barbara Brukalska z domu Sokołowska (ur. 4 grudnia 1899 w Brzeźcach[1], zm. 6 marca 1980 w Warszawie) – polska architektka, teoretyczka architektury, przedstawicielka funkcjonalizmu, współzałożycielka[2] i członkini grupy Praesens, od 1948 profesor Politechniki Warszawskiej; żona Stanisława Brukalskiego[1], siostra Zofii Sokołowskiej[3].
 Barbara Brukalska ok. 1928 | |
| Data i miejsce urodzenia |
4 grudnia 1899 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
6 marca 1980 |
| Narodowość |
polska |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujByła córką Wojciecha i Stefanii z Bagniewskich[1], dzierżawców majątku we wsi Hrusiatycze, a potem w Biejkowskiej Woli (powiat grójecki). Miała 4 siostry[3].
Skończyła studia rolnicze i ogrodnicze w Puławach (wydział SGGW)[4]. W 1921 rozpoczęła studia architektoniczne na Wydziale Architektury na Politechnice Warszawskiej[1], początkowo uczęszczając na wykłady jako wolna słuchaczka[3]. W 1948, jako pierwsza kobieta na tej uczelni, otrzymała nominację profesorską[5]. Brukalska była jedną z pierwszych dyplomowanych architektek, które w II Rzeczypospolitej zdobyły formalne wykształcenie techniczne[6]. W latach 1926–1930 była członkinią grupy Praesens. Od 1929 byłą związana z międzynarodowym ruchem CIAM[7]. Przyjaźniła się w tym czasie z Heleną Syrkusową[8].
W latach 1927–1939 wspólnie z mężem[5], jako jedna z pierwszych w Polsce architektonicznych par[7], projektowała tanie funkcjonalne budynki o prostych bryłach i subtelnych elementach plastycznych (akcenty z cegieł, wklęsłe osłony klatek schodowych), m.in. dom własny (1927–1928)[9] i kolonie WSM na Żoliborzu (1927–1939) w Warszawie[5][10]. Znana była jako dekoratorka wystaw sklepowych[11]. Specjalizowała się w projektowaniu mebli[12]. Była zwolenniczką modernistycznego kształtowania – za pomocą architektury – przestrzeni, relacji międzyludzkich i stosunków społecznych[13], związku zieleni z architekturą[14], osiedlowych zieleńców i koncepcji miasta-ogrodu[3]. Wraz z Niną Jankowską otworzyła na Żoliborzu poradnię „Dom i ogród”[15][16]. Z mężem zaprojektowała założenia parkowo-architektoniczne w Zułowie. Do swoich projektów subtelnie wplatała motywy „narodowe”[3].
Wraz z mężem była laureatką konkursów: w 1935 na plan regulacji placu J. Piłsudskiego w Warszawie z przyległymi dzielnicami miasta (III nagroda), w 1936 na projekty domów mieszkalnych Towarzystwa Osiedli Robotniczych TOR w Warszawie[2]. Za projekt własnego domu przy ul. Niegolewskiego 8 na warszawskim Żoliborzu[17] w 1937 otrzymali brązowy medal na Międzynarodowej Wystawie „Sztuka i technika w życiu współczesnym” w Paryżu[18]. W 1937 brała udział w Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu, a w 1939 w Wystawie Światowej „Świat Jutra” w Nowym Jorku[3].
W czasie okupacji niemieckiej kierowała konspiracyjną żoliborską Pracownią Architektoniczno-Urbanistyczną (PAU) działającą w strukturze Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego[19]. Po II wojnie światowej prowadziła działalność samodzielną. Zaprojektowała np. osiedle mieszkaniowe Okęcie (1960) i Dom Matysiaków (1965) w Warszawie[10]. Była członkinią warszawskiego oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich[2].
Jako emancypantka od 1925 nosiła krótką fryzurę[3][8][20]. Projektując, myślała m.in. o potrzebach nowoczesnej samodzielnej kobiety[5][8][21]. Jej projekt kuchni z 1929 jest awangardowy, radykalny i feministyczny[3][6][21].
Jest zaliczana do grona głównych twórców koncepcji współczesnego budownictwa mieszkaniowego w Polsce. Została pochowana wraz z mężem na cmentarzu zakładowym w Laskach[3][22]. Mieli dwóch synów, również architektów: Jana Józefa[23] i Stanisława Baltazara[24].
Ważniejsze prace
edytuj- kolonie: IV, VII, IX, XIII na Żoliborzu[3][6][19][25]
- dom przy ul. Niegolewskiego 8 (1927–1928)[3][26]
- budynek Sztabu Głównego Wojska Polskiego[27]
- osiedle na Okęciu (1960)[10]
- dom Matysiaków (1956)[5]
- rozbudowa Domu pod Orłami (1948–1950)[28]
- kościół w Troszynie (1956–1975)[10]
- kościół w Sypniewie (1971–1974)[5]
- kościół w Izabelinie[3].
Była autorką prac teoretycznych, m.in. Zasady społeczne projektowania osiedli mieszkaniowych. Książka krótko po wydaniu w 1948 trafiła na indeks ksiąg zakazanych[8]. Powstała w czasie II wojny światowej publikacja prezentowała projekty przeznaczone dla społeczeństwa opartego na zasadach liberalizmu, co kłóciło się z homogeniczną wizją komunistycznej Polski. Niemniej pomysły Brukalskiej opisane w książce były realizowane po wojnie. W 1948 na terenie Kolonii XIII WSM powstał dom dla samotnych[3][8]. W 2017 książkę wznowiło Centrum Architektury[3].
Odznaczenia
edytujUpamiętnienie
edytujW 2011 Stowarzyszenie Żoliborzan ufundowało Nagrodę im. Barbary i Stanisława Brukalskich dla najlepszej inwestycji budowlanej Żoliborza[5][29].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 76.
- ↑ a b c d In memoriam – Pamięci Architektów Polskich – Barbara Wanda Brukalska [online], www.archimemory.pl [dostęp 2023-05-10].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Lidia Pańków, Architektka życia. Barbara Brukalska, [w:] Julia Pańków, Lidia Pańków, Kreatorki. Kobiety, które zmieniły polski styl życia. Historia 10 niezwykłych Polek, wyd. 1, Warszawa 2018, s. 8–72.
- ↑ Agata Twardoch, Architektki. Czy kobiety zaprojektują lepsze miasta?, Warszawa 2022.
- ↑ a b c d e f g Barbara Brukalska | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2023-04-03] (pol.).
- ↑ a b c Weronika Szerle, Modernizm „od kuchni”. Kuchnia projektu Barbary i Stanisława Brukalskich [online], HISTORIA: POSZUKAJ [dostęp 2023-04-03] (pol.).
- ↑ a b Czesława Frejlich, Dizajnerki. Barbara Brukalska [online], Formy [dostęp 2023-05-10] (pol.).
- ↑ a b c d e Barbara Brukalska – polska gwiazda światowej awangardy [online], www.architekturaibiznes.pl [dostęp 2023-04-03] (pol.).
- ↑ Maciej Czarnecki, Dom Brukalskich na Żoliborzu [online], architektura.muratorplus.pl, 15 marca 2016 [dostęp 2023-05-10].
- ↑ a b c d Urszula Zielińska-Meissner, Odbudowa Warszawy – Barbara Brukalska (1899–1980) [online], 11 stycznia 2021.
- ↑ Irena Jabłowska, Nowe drogi. Rozmowa z p. Barbarą Brukalską, „Kobieta Współczesna. Ilustrowany tygodnik społeczno-literacki”, 2 (33), 1928, s. 14–16.
- ↑ Patroni Nagrody [online] [dostęp 2023-05-10].
- ↑ Joanna Kordjak, Przyszłość będzie inna, [w:] Joanna Kordjak (red.), Szklane domy. Wizje i praktyki modernizacji społecznych po roku 1918, Warszawa 2020, s. 11.
- ↑ Mieszkanie jest wszechświatem / Sztuka / dwutygodnik.com [online], www.dwutygodnik.com [dostęp 2023-05-10] (pol.).
- ↑ Marta Leśniakowska, Pokój z widokiem. Barbara Brukalska & Nina Jankowska, sp. z o.o., [w:] Joanna Kordjak (red.), Szklane domy. Wizje i praktyki modernizacji społecznych po roku 1918, Warszawa 2020, s. 65–75.
- ↑ Maria Dłutek, Poradnia Dom i Ogród. Skarb praktycznych wskazówek, [w:] Polskie art déco. Materiały 6 sesji naukowej „Polskie art déco. Wnętrza mieszkalne”, Muzeum Mazowieckie w Płocku, Płock 2017, s. 76–86.
- ↑ willa – Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2023-05-10] (pol.).
- ↑ Redakcja, 121 lat temu urodziła się Barbara Brukalska - wybitny architekt Warszawy [online], Portal Warszawski, 4 grudnia 2020 [dostęp 2023-05-10] (pol.).
- ↑ a b Adam Piechowski: Losy spółdzielni mieszkaniowych w Warszawie w latach okupacji niemieckiej. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 160. ISBN 83-209-0837-X.
- ↑ Architektura wciąż nie jest dla kobiet. Prof. Marta Leśniakowska tłumaczy dlaczego [online], Gdańsk - oficjalny portal miasta [dostęp 2023-05-10] (pol.).
- ↑ a b Modernistka w kuchni. Barbara Brukalska, Grete Schütte-Lihotzky i „polityka kuchenna” (wstęp do architektury modernizmu), „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”, 58 (1–2), 2004, s. 189–202.
- ↑ Cmentarz w Laskach [online], 22 lutego 2023 [dostęp 2023-04-03] (pol.).
- ↑ In memoriam – Pamięci Architektów Polskich – Jan Józef Brukalski [online], www.archimemory.pl [dostęp 2023-05-10].
- ↑ In memoriam – Pamięci Architektów Polskich – Stanisław Baltazar Brukalski [online], www.archimemory.pl [dostęp 2023-05-10].
- ↑ Magdalena Matysek-Imielińska, Magdalena Matysek-Imielińska, Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa – ideowy eksperyment i socjologia w działaniu, „Journal of Urban Ethnology”, 12, 2014, s. 149–171, ISSN 1429-0618 [dostęp 2023-05-10].
- ↑ Julia Pańków, Lidia Pańków, Za „bujanie w obłokach” wykładowcy wyrzucali ją za drzwi. Ona zrewolucjonizowała polską architekturę [online], gazetapl, 30 listopada 2018 [dostęp 2023-04-05] (pol.).
- ↑ Grzegorz Mika, Od przedmieścia do bram przedmieścia, „Skarpa Warszawska” (6), 2022, s. 14.
- ↑ Dom Pod Orłami Bank Towarzystw Spółdzielczych [online], Fundacja Warszawa 1939, 9 maja 2017 [dostęp 2023-04-05] (pol.).
- ↑ Nagroda im. Barbary i Stanisława Brukalskich [online] [dostęp 2023-05-10].
Bibliografia
edytuj- Marta Leśniakowska, Architektki, Warszawa 2016;
- Encyklopedia Warszawy, praca zbiorowa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975;
- Lidia Pańków, Architektka życia. Barbara Brukalska, [w:] Julia Pańków, Lidia Pańków, Kreatorki. Kobiety, które zmieniły polski styl życia. Historia 10 niezwykłych Polek, wyd. 1, Warszawa 2018, s. 8–72.