Bankomat

Bankomat (ang. automated teller machine, ATM) – samoobsługowe urządzenie służące przede wszystkim do wypłaty gotówki. Obecnie bankomaty służą także do drukowania potwierdzeń, dostarczania informacji o stanie konta, przyjmowania wpłat na konto itp. operacji.

Bankomat produkcji Wincor Nixdorf ProCash 2150

Przekrój bankomatu

Bankomaty na dworcu kolejowym Poznań Główny

Działanie bankomatu opiera się najczęściej na systemie informatycznym umożliwiającym wymianę informacji z tzw. systemem autoryzacyjnym (w przypadku bankomatów on-line). Na podstawie informacji zawartych na karcie płatniczej i osobistego, poufnego numeru identyfikacyjnego klienta (tzw. PIN-u), zapobiegającego użyciu tej karty przez osobę niebędącą właścicielem bądź zezwalającego na użycie jej przez osobę upoważnioną przez właściciela karty, lub systemu weryfikacji biometrycznej (obraz siatkówki oka, układ naczyń krwionośnych w palcu itp.) bankomat łączy się z systemem autoryzacyjnym i po otrzymaniu komunikatu zwrotnego wyrażającego zgodę na wykonanie żądanej operacji, realizuje ją. Operacją taką może być np. wypłata lub wpłata gotówki, wydruk potwierdzenia, stanu rachunku itp., w zależności od wyposażenia i skonfigurowania urządzenia. Istnieje także możliwość działania bankomatu w trybie off-line, gdzie do wysokości ustalonej kwoty bankomat nie łączy się z systemem autoryzacyjnym, ale sam „podejmuje decyzje” o wypłacie gotówki klientowi.

Wśród używanych bankomatów można wyróżnić kilka ich rodzajów:

• CD (Cash Dispenser) – urządzenia monofunkcyjne służące tylko do wypłaty gotówki.
• ATM (Automated Teller Machine) – urządzenia wielofunkcyjne, za pomocą których można, oprócz wypłacania gotówki, wpłacić gotówkę, złożyć w bankomacie polecenie przelewu, wypłacić monety, dokonać wydruku stanu konta lub historii dokonanych operacji itp.
• Cash Recycler – bankomaty posiadające moduł gotówki umożliwiający wypłaty i wpłaty banknotów w zamkniętym cyklu (banknoty wpłacane przez jednego klienta są wypłacane kolejnemu).
• CDM (Cash Deposit Machine) – urządzenia pozwalające na pobieranie i rozpoznanie gotówki, a następnie jej zdeponowanie wewnątrz urządzenia.
• Bankomaty bezgotówkowe – urządzenia pozwalające na pobieranie kuponu z kodem kreskowym lub kodem QR. Jest to kupon o równowartości określonej kwoty, który można zrealizować w wybranych sklepach.

Bankomaty są wyposażone w kasety nominałowe (w liczbie od 2 do 6), zawierające banknoty przeznaczone do wypłaty lub pochodzące z wpłat, oraz kasety zrzutowe (od 1 do 4) przeznaczone na banknoty uszkodzone, nieodebrane przez klienta lub odrzucone przez moduł gotówkowy.

Do największych producentów bankomatów zalicza się: NCR, Wincor Nixdorf, Diebold. Według szacunków ATM Industry Association w 2008 r. na świecie działało ponad 1,7 mln urządzeń tego typu, a według RBR w 2015 r. będzie ich już 3 miliony.

W Polsce usługi bankomatowe zwykle są zlecane specjalizowanym przedsiębiorstwom na zasadzie outsourcingu (takim jak ITCARD), tylko większe banki posiadają własne sieci bankomatów. Często także wewnętrzne umowy międzybankowe pozwalają na bezpłatne korzystanie z bankomatów należących do innego banku. Koszt bankomatu to średnio 11–12 tysięcy euro.

Historia

Bankomat w chorwackim mieście Trogir

Pierwszy bankomat został zaprojektowany w 1939 roku przez amerykańskiego wynalazcę, Ormianina z pochodzenia, Luthera G. Simjiana (1905–1997) i zbudowany jako „Bankograph” w 1960 dla City Bank of New York (obecnie Citibank). (Datę powstania wynalazku Simijana (zwanego bankographem) kwestionują jednak badania dokumentów patentowych wskazując na prawdopodobne zaistnienie pomyłki i podając rok 1959, co także uprawdopadabnia data jego prezentacji) Po pół roku został zdemontowany, mniej z powodu trudności technicznych, bardziej z powodu braku akceptacji przez ogół klientów, gdyż najczęściej używali go do składania depozytów gracze wygrywający w kasynach i prostytutki, obawiający się identyfikacji.

Niezależnie wynalazcą bankomatu był również John Shepherd-Barron (1925–2010), a pierwsze urządzenie tego typu na świecie pojawiło się w oddziale Barclays Bank w Londynie 27 czerwca 1967 roku. Jak po latach stwierdził w wywiadzie konstruktor, pomysł urządzenia podsunęła mu maszyna wydająca gumę do żucia. Barronowi udało się namówić szefa Barclays Bank, by poświęcił mu tylko 90 sekund swojego czasu, a to wystarczyło, by przekonać bankiera do pomysłu stworzenia bankomatu: „Jeśli potrafi pan zrobić urządzenie, o jakim pan mówi, kupię je natychmiast” – miał on powiedzieć po krótkiej rozmowie.

Pierwsze bankomaty przyjmowały papierowe karty, kupowane uprzednio w banku, również do wypłacenia pieniędzy był potrzebny czek. Po przeprowadzeniu transakcji urządzenie zatrzymywało taką kartę. Ponieważ Shepherd-Barron nie opatentował swojego wynalazku (wiązałoby się to bowiem z ujawnieniem systemu kodów), podobne urządzenia zaczęły pojawiać się w innych bankach i krajach. Pod koniec lat 60. XX w. na świecie było 781 bankomatów, z czego 595 w Wielkiej Brytanii.

W 1968 roku Don Wetzel stojąc w kolejce bankowej wpadł na pomysł stworzenia automatycznego kasjera. Prototyp powstał w następnym roku, a opatentowany został w roku 1973. Był to pierwszy bankomat wykorzystujący karty z paskiem magnetycznym. W roku 1974 powstało pierwsze urządzenia pracujące w trybie on-line. Dzięki połączeniu z systemem bankowym klient mógł wypłacać kwoty nie wyższe niż miał na rachunku bankowym.

W Polsce pierwszy bankomat pojawił się w roku 1987 w III Oddziale w Warszawie Banku Polska Kasa Opieki SA przy ulicy Tadeusza Czackiego. Pod koniec 2011 roku w Polsce było ponad 17 tysięcy bankomatów.

Budowa

Podstawowe elementy składowe bankomatu to:

• moduł wypłacający,
• bankomatowy czytnik kart płatniczych,
• monitor,
• klawiatura bankomatowa,
• moduł szyfrujący (w obecnie produkowanych bankomatach zespolony z klawiaturą),
• komputer sterujący,
• drukarka pokwitowań,
• sejf (według klasy zdefiniowanej w normie EN 1143-1).

Opcjonalnie w skład bankomatu mogą wchodzić:

• drukarka dziennika,
• drukarka stanów kont,
• moduł depozytu kopertowego,
• moduł depozytu inteligentnego,
• moduł wypłacający monety,
• rejestrator obrazu i system kamer,
• urządzenia telekomunikacyjne.

Zobacz też

• wpłatomat