Banknoty Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej (1916–1917)
Banknoty Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej (1916–1917) – banknoty wprowadzone do obiegu 14 kwietnia 1917 roku, z datą emisji 9 grudnia 1916, emitowane przez Polnische Landes-Darlehnskasse (Polską Krajową Kasę Pożyczkową), będące w obiegu w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim oraz do końca listopada 1923 r. w II Rzeczypospolitej[1][2].
Historia banknotów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej okresu Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego
edytujPo zajęciu ziem dawnego Królestwa Kongresowego w sierpniu 1915 r. przez wojska państw centralnych zostało ono podzielone na dwie strefy: niemiecką i austriacką. Na terenach okupowanych przez Niemcy utworzono Generalne Gubernatorstwo Warszawskie, na którego czele stanął gen. Hans von Beseler. Organem pomocniczym generalnego gubernatora był tzw. Zarząd Cywilny, któremu przewodniczył Wolfgang von Kries[3].
Po proklamacji 5 listopada dnia 9 grudnia 1916 r., generalny gubernator warszawski utworzył na podległym sobie terenie bankową instytucję emisyjną – Polnische Landes-Darlehnskasse bardziej znaną jako Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, która wbrew nazwie była niemiecką instytucją okupacyjna, agendą niemieckiego Banku Rzeszy. Jednostką walutową została marka polska oparta na niemieckiej – po zwycięskiej wojnie Rzesza Niemiecka zobowiązywała się do wykupu odpowiednich biletów za marki niemieckie[3][1][4].
Emisja z datą 9 grudnia 1916 r. gwarantowana była przez Rzeszę Niemiecką do wysokości 880 150 867 marek. Wprowadzono ją do obiegu w gubernatorstwie w 1917 r., dlatego również ta data widnieje na dwóch jej seriach[4].
Pierwsza seria, o nominałach: ½, 1, 2, 20, 50 i 100 marek polskich, zawierała[5]:
- określenie władz administracyjnych jako: Zarząd jenerał-gubernatorstwa warszawskiego oraz
- określenie instytucji emitującej jako: Krajowa Polska Kasa Pożyczkowa.
Druga seria, o nominatach: ½, 1, 2, 5, 10, 20, 100 oraz 1000 marek polskich, miała odpowiednio[5]:
- Zarząd Generał-Gubernatorstwa Warszawskiego oraz
- Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa.
Chociaż oficjalną datą wprowadzenia do obiegu banknotów denominowanych w markach polskich jest 14 kwietnia 1917 r., to faktycznie stało się to między 26 a 30 kwietnia 1917 r[1].
Banknoty drukowano w Drukarni Rzeszy w Berlinie, a od nazwiska szefa administracji przy gubernatorze, Wolfganga von Kriesa, który je podpisywał, nazywano je „kriesówkami”[6], a niekiedy „rzeszkami”[7]. Wyróżniały się bogatą ornamentyką, a na każdym z banknotów widniał wizerunek orła białego na czerwonym tle kartusza zwieńczonego królewską koroną[6].
Banknoty po odzyskaniu niepodległości zostały przejęte przez państwo polskie. Dotyczyło to również Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej, która stała się tymczasową instytucją emisyjną odrodzonej Polski[8][9].
Okupacyjne banknoty Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego denominowane w markach polskich były w obiegu w II Rzeczypospolitej do 30 listopada 1923 r. – zostały wycofane na pięć miesięcy przed wprowadzeniem złotego[2].
Na awersie umieszczono klauzulę:
- powyżej podpisów i nominału albo z lewej strony orła:
Rzesza Niemiecka przyjmuje odpowiedzialność za spłatę Biletów Kasy Pożyczkowej w Markach Niemieckich po cenie nominalnej.
- poniżej podpisów i nominału albo z prawej strony orła:
Kto podrabia lub fałszuje bilety krajowej Kasy Pożyczkowej, albo puszcza w obieg lub usiłuje puścić w obieg podrobione lub fałszowane bilety, podlega karze ciężkiego więzienia.
Banknoty obiegowe
edytuj| Nominał | Awers banknotu | Rewers banknotu | Charakterystyka[10][11] |
|---|---|---|---|
| ½ marki polskiej |  |
 |
Emisja: 9 grudnia 1916 |
| 1 marka polska |  |
 |
Emisja: 9 grudnia 1916 |
| 2 marki polskie |  |
 |
Emisja: 9 grudnia 1916 |
| 20 marek polskich |  |
 |
Emisja: 9 grudnia 1916 |
| 50 marek polskich |  |
 |
Emisja: 9 grudnia 1916 |
| 100 marek polskich |  |
 |
Emisja: 9 grudnia 1916 |
Wzory
edytuj| Nominał | Awers banknotu | Rewers banknotu | Charakterystyka |
|---|---|---|---|
| ½ marki polskiej |  |
 |
|
| 20 marek polskich |  |
 |
|
| 100 marek polskich |  |
 |
Banknoty obiegowe
edytujNa awersie umieszczono klauzulę:
- powyżej podpisów i nominału albo z lewej strony orła:
Rzesza Niemiecka przyjmuje odpowiedzialność za spłatę biletów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej w Markach Niemieckich po cenie nominalnej.
- poniżej podpisów i nominału albo z prawej strony orła:
Kto podrabia lub fałszuje bilety Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej, albo puszcza w obieg lub usiłuje puścić w obieg podrobione lub fałszowane bilety, podlega karze ciężkiego więzienia.
Znane są banknoty nominałów 5 oraz 10 marek polskich ze starą treścią klauzuli prawnej – takiej jak w przypadku banknotów serii I[13].
| Nominał | Awers banknotu | Rewers banknotu | Charakterystyka[12] |
|---|---|---|---|
| ½ marki polskiej |  |
 |
|
| 1 marka polska |  |
 |
|
| 2 marki polskie |  |
 |
|
| 5 marek polskich |  |
 |
|
| stara klauzula prawna | |||
 |
| ||
| nowa klauzula prawna | |||
| 10 marek polskich |  |
 |
|
| stara klauzula prawna | |||
 |
| ||
| nowa klauzula prawna | |||
| 20 marek polskich |  |
 |
|
| 100 marek polskich |  |
 |
|
| 1000 marek polskich |  |
 |
|
Wzory
edytuj| Nominał | Awers banknotu | Rewers banknotu | Charakterystyka |
|---|---|---|---|
| ½ marki polskiej |  |
 |
|
| 1 marka polska |  |
 |
|
| 2 marki polskie |  |
 |
|
| 5 marek polskich |  |
||
| 10 marek polskich |  |
 |
|
| 100 marek polskich |  |
 |
|
| 1000 marek polskich |  |
 |
Fałszerstwa
edytuj-
Fałszywie 2 marki jenerał -
Fałszywe 10 marek -
Fałszywe 20 marek generał -
Fałszywe 50 marek -
Fałszywe 100 marek jenerał -
Fałszywe 100 marek generał
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 204, ISBN 978-83-62939-00-8.
- ↑ a b c d Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 265, ISBN 978-83-7705-068-2.
- ↑ a b Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 68, ISBN 83-903459-5-1.
- ↑ a b Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 260, ISBN 978-83-7705-068-2.
- ↑ a b c d Marian Kowalski, Ilustrowany katalog banknotów polskich 1794–1980, Wiesława Kawecka (red.), wyd. IV, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”, 1981, s. 54–60.
- ↑ a b Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 70, ISBN 83-903459-5-1.
- ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom I, 1794–1941, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 146, ISBN 978-83-913361-3-7.
- ↑ Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 80, ISBN 83-903459-5-1.
- ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 262, ISBN 978-83-7705-068-2.
- ↑ a b Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom I, 1794–1941, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 146–161, ISBN 978-83-913361-3-7.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 6 października 1923 r. w przedmiocie wycofania z obiegu biletów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej wypuszczonych w 1917 r. (t.zw. not Kriesa). [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2019-09-20].
- ↑ a b Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom I, 1794–1941, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 162–187, ISBN 978-83-913361-3-7.
- ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom I, 1794–1941, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 168–169, 172–173, ISBN 978-83-913361-3-7.