Balonem do bieguna
Balonem do bieguna. Przygody z podróży powietrznej ponad lodami (późniejsze wydania miały podtytuł Ponad lodami Antarktydy[1]) – powieść przygodowa, fantastycznonaukowa dla młodzieży Władysława Umińskiego z 1892 roku (w odcinkach; wydanie książkowe z 1894 roku). Powieść opowiada o wyprawie na biegun południowy przy pomocy technologicznie zaawansowanego balonu.
| Autor | |
|---|---|
| Tematyka | |
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Język | |
| Data wydania |
1892 |
Była to druga powieść Umińskiego, który po jej publikacji zaczął być rozpoznawany jako autor powieści dla młodzieży[2]. Była to też pierwsza powieść Umińskiego zawierająca elementy fantastyczne, i jako taka, była jedną z pierwszych polskich powieści science fiction[3].
Historia wydań
edytujPowieść była opublikowana w odcinkach w ilustrowanym magazynie Wieczory Rodzinne (nr 1–30) w 1892 roku, a następnie wydana jako książka w 1894 w wydawnictwie Gebethner i Wolff. Kolejne wydania (w sumie ok. 10 do połowy lat 50.) ukazały się m.in. w latach 1905, 1925, 1929, 1930, 1947, 1948, 1954, 1955. Powieść przetłumaczono także na j. rosyjski (1887) i francuski (Au Pole Sud en Balloon, ok. 1910)[4][5][6][7].
Umiński wprowadzał do późniejszych wydań poprawki mające na celu uaktualnienie pozycji do obecnego stanu wiedzy o nauce i technice[8][9][5].
Fabuła
edytujFabuła powieści dotyczy, zgodnie z tytułem, podróży do bieguna (południowego) przy pomocy balonu (właściwie sterowca)[10]. Urządzenie to, napełnione helem, umożliwiające podróż pod wiatr i rozwijające prędkość do 150 km/h, jest dziełem polskich inżynierów (Gromski i Jelski) i nosi nazwę „Polonia”[3]. Trzej podróżnicy (Gromski i dwóch Amerykanów, kapitan Ford i sternik James Barton[11][12]) próbują przemierzyć balonem obszary lodowcowe, by dotrzeć do bieguna. Podczas podróży powrotnej muszą się zmierzyć z awarią swojego środka transportu, lecz po licznych perypetiach zostają ocaleni przez statek wielorybniczy[13].
Odbiór
edytujPozytywnie o książce wyraził się recenzent Dziennika Bydgoskiego w 1926, pisząc, że "Podróż tę przebywa czytelnik w duchu z odważnymi pilotami, przeżywa z nimi dużo trudów i niebezpieczeństw, zachwyca się czarodziejskiem pięknem napowietrznych przestworzy, o cudach których ludzie na ziemi nie mają najmniejszego pojęcia. Oby z pomiędzy czytelników tej książki wyrosła mnoga liczba prawdziwych „Gromskich”, którzy by wynalazkami lub odkryciami wsławili imię Polski!"[12].
Analiza
edytujByła to druga powieść Umińskiego, oraz pierwsza zawierającą futurystyczny gadżet (opisany przez Antoniego Smuszkiewicza jako „nowy typ aerostatu, działający na zasadzie połączenia balonu z prototypem samolotu”) i tym samym jest to jego pierwsza powieść science fiction i równocześnie jedna z pierwszych polskich książek tego typu. Powieść zawiera akcenty patriotyczne (bohaterami są Polacy). Zgodnie ze zwyczajami Umińskiego (opisanymi przez Smuszkiewicza jako „nieśmiałe wybieganie w niezbyt odległą przyszłość”), przedstawione tam wynalazki są stosunkowo realistyczne, reprezentujące technikę tylko nieco wykraczającą poza stan obecnej wiedzy (pojazd opisany przez Umińskiego zbudował kilka lat później, w roku 1900, niemiecki konstruktor, Ferdinand von Zeppelin, a napełnienie balonów bezpieczniejszym helem zaczęto stosować kilkanaście lat później)[3].
Powieść jest zaliczana do gatunku robinsonady, z powodu swojej drugiej części, gdy pojazd bohaterów w drodze powrotnej ulega wypadkowi[13]. Jest także inspirowana Verne’em, nawiązując tematycznie do 5 tygodni w balonie[14].
Zobacz też
edytuj- Salomon August Andrée – szwedzki inżynier, fizyk, aeronauta i badacz polarny, który zginął podczas nieudanej próby zdobycia bieguna północnego balonem napełnionym wodorem w 1897 r.
Przypisy
edytuj- ↑ Adam Mazurkiewicz, O wyimku z prasowej dyskusji i autokomentarzu do Astronautów Stanisława Lema (z historii kształtowania się w Polsce teorii literatury fantastycznonaukowej po drugiej wojnie światowej), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica”, 9 (1), 2021, s. 19–37, ISSN 2353-4583 [dostęp 2024-01-25] (pol.).
- ↑ Agnieszka Cieślikowa, Władysław Umiński (1865–1954). Popularyzator przyrody i techniki, „Zeszyty Prasoznawcze” (2 (234)), 2018, s. 316–326, ISSN 0555-0025 [dostęp 2024-01-25] (pol.).
- ↑ a b c Antoni Smuszkiewicz, Zaczarowana gra: Zarys dziejów polskiej fantastyki naukowej, Poznań: Wydawn. poznańskie, 1982, s. 69-71, ISBN 978-83-210-0303-0 [dostęp 2024-01-25].
- ↑ Jadwiga Czachowska (red.), Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 8, Ste – V, Alicja Szałagan (red.), 2003, s. 436 [dostęp 2023-10-12].
- ↑ a b Literatura okresu Młodej Polski, Państwowe Wydawn. Naukowe. Instytut Badań Literackich (Polska Akademia Nauk), 1973, s. 586 [dostęp 2024-01-25] (pol.).
- ↑ Balonem do bieguna, [w:] encyklopediafantastyki.pl [dostęp 2024-01-26].
- ↑ Au pole sud en ballon illustre de dessins de lieger [online] [dostęp 2024-02-23] (ang.).
- ↑ Poradnik Bibliotekarza, Stowarzyczenie Bibliotekarzy Polskich, 1955, s. 59 [dostęp 2024-01-25] (pol.).
- ↑ Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz, Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej, Wyd. 1, Poznań: Wydawn. Poznańskie, 1990, s. 205, ISBN 978-83-210-0892-9 [dostęp 2024-01-25].
- ↑ Michael G. Smith, Rockets and Revolution: A Cultural History of Early Spaceflight, U of Nebraska Press, 1 grudnia 2014, s. 370, ISBN 978-0-8032-8656-6 [dostęp 2024-01-25] (ang.).
- ↑ Balonem do bieguna (1954), s. 82
- ↑ a b Dziennik Bydgoski, (R. 20), "Dla naszej młodzieży", 1926, Nr 145, str. 9
- ↑ a b Jadwiga Ruszała, Robinsonada w literaturze polskiej: teoria, typologia, bohater, natura, Pomorska Akademia Pedagogiczna, 2000, s. 24, 54, ISBN 978-83-87006-89-1 [dostęp 2024-01-25] (pol.).
- ↑ Literatura okresu Młodej Polski, Państwowe Wydawn. Naukowe. Instytut Badań Literackich (Polska Akademia Nauk), 1973, s. 591 [dostęp 2024-01-25] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Fragment powieści w Przekroju