BT (czołg)
BT (ros. Быстроходный танк, bystrochodnyj tank – czołg szybkobieżny) – seria czołgów lekkich produkowanych w Związku Radzieckim w latach 1932–1941. Znane były jako „betka” lub „betjuszka”. Czołgi BT mogły się poruszać zarówno na gąsienicach jak i na kołach, zdjęcie gąsienic i przejście na tryb kołowy trwało około 30 minut.
 BT-7 | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ pojazdu | |
| Trakcja |
gąsienicowa |
| Załoga |
3 |
| Historia | |
| Prototypy |
1931 |
| Produkcja |
1932–1941 |
| Egzemplarze |
ponad 8000 |
| Dane techniczne | |
| Silnik |
1 silnik gaźnikowy M-5-400 |
| Transmisja |
mechaniczna |
| Poj. zb. paliwa |
360 l |
| Pancerz |
6 – 13 mm |
| Długość |
5,58 m |
| Szerokość |
2,23 m |
| Wysokość |
2,25 m |
| Masa |
bojowa: 11 500 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość |
(na kołach) 72 km/h |
| Zasięg pojazdu |
(po drodze) 200 km |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 1 x armata wz. 1932 20-K kal. 45 mm 1 x karabin maszynowy DT kal. 7,62 mm | |
| Użytkownicy | |
| ZSRR, Hiszpania, Finlandia, Mongolia, III Rzesza | |
Historia produkcji
edytujW 1931 Związek Radziecki zakupił w Stanach Zjednoczonych dwa eksperymentalne, kołowo-gąsienicowe czołgi M1930 zaprojektowane przez Waltera Christiego. Transakcja ta miała nieco sensacyjne kulisy. Czołgiem Christiego zainteresowana była również Polska. Już jesienią 1929 do USA pojechała delegacja oficerów broni pancernej w celu zapoznania się z pojazdem. W marcu 1930 podpisano kontrakt na dostawę jednego czołgu. Miał on być dostarczony do czerwca 1930. Przewidziano również możliwość zakupu, za sumę 90 000 USD, praw do produkcji seryjnej w Polsce. Christie nie wywiązał się z umowy. Przeciągał termin wydania zamówionego czołgu. W październiku 1930 kiedy polska komisja odbiorcza przyjechała po zamówiony pojazd, oświadczył, że nie wyda go, jeśli nie otrzyma natychmiast pełnej opłaty licencyjnej. Polacy zetknęli się tam również z ubranymi po cywilnemu oficerami radzieckimi. Później okazało się, że Christie kilkanaście dni po zawarciu umowy z Polską, zawarł podobny kontrakt z ZSRR. Wywiązał się z niego w pełni. W grudniu 1930 wysłał półlegalnie dwa pojazdy do ZSRR. Złamał w ten sposób zakaz eksportu czołgów bez zgody Departamentu Stanu i Departamentu Wojny USA. Polska odzyskała później wpłacone sumy, a także zainkasowała kary umowne. Zamiast czołgu Christiego, zakupiony został brytyjski czołg Vickers 6-ton Mark E.
Dostarczone do ZSRR pojazdy, pod oznaczeniem BT-1, zostały poddane próbom technicznym. Już w październiku 1931 były gotowe trzy pierwsze, nieuzbrojone prototypy BT-2, a w 1932 rozpoczęła się produkcja seryjna tych czołgów.
Warianty
edytuj- BT-1(M1931) – oznaczenie było stosowane w dwóch przypadkach. Jako oznaczenie dwóch oryginalnych pojazdów Christiego, zakupionych w USA. Czasami również jako oznaczenie seryjnych czołgów BT, uzbrojonych wyłącznie w karabiny maszynowe. Wozy wyposażone w armatę 37 mm, nazywano wtedy BT-2.
- BT-2 – pierwsza wersja produkowana seryjnie. Wyposażona była w 2 warianty uzbrojenia:
- dwa karabiny maszynowe TAK-2 we wspólnym jarzmie pośrodku wieży i jeden karabin maszynowy DT umieszczony w osobnym jarzmie kulistym po prawej stronie wieży.
- jedno działo kal. 37 mm B-3 (5K) w zmodernizowanym jarzmie i karabin maszynowy DT w bocznym jarzmie kulistym.
Czołgi były napędzane silnikami gaźnikowymi M-5-400. W latach 1931–1933 wyprodukowano 623 egzemplarze w tym 260 uzbrojonych jedynie w karabiny maszynowe.
- BT-3 – pojazdy BT-2 wyposażone w koła jezdne tłoczone z blachy stalowej.
- BT-4 – wersja z częściowo spawanym pancerzem i lekkimi zmianami zawieszenia. Powstały trzy prototypy. Pojazd z dwoma wieżami, który pojawił się w internecie jest falsyfikatem, powstałym w wyniku połączenia zdjęć wersji BT-2 z wieżami wczesnych, dwuwieżowych czołgów T-26.[1]
- BT-5 – wersja z powiększoną, dwuosobową, wieżą wyposażoną w armatę 20-K kalibru 45 mm. Produkowana w latach 1933–1934 w ilości 1884 sztuk w tym 263 z radiostacją.
- BT-5PKh – prototypowa wersja przystosowana do forsowania pod wodą przeszkód wodnych.
- BT-5 z miotaczem ognia – kilka prototypów.
- BT-7 – wersja ze zmienionym kadłubem umożliwiającym zamontowanie większej wieży. Posiadała dodatkowy zbiornik paliwa oraz nowy silnik gaźnikowy M-17T o mocy 450 KM[2] (kopia silnika BMW). Produkcję rozpoczęto w 1935. Początkowo pojazdy te były wyposażone w wieże pochodzące z czołgu BT-5. W drugiej połowie 1937 weszła do produkcji odmiana z wieżą stożkową, nową trzybiegową skrzynią przekładniową i wzmocnionym zawieszeniem. Czołgi BT-7 były produkowane do 1940. Zbudowano 4614 egzemplarzy w tym 2016 wyposażonych w radiostację.
- BT-7A – wersja wsparcia artyleryjskiego, wyposażona w wieżę czołgu T-26 z 76,2 mm armatą wz.1927/32. Pojazd był uzbrojony również w dwa karabiny maszynowe. Jeden w jarzmie kulistym obok armaty, drugi (przeciwlotniczy) na obrotnicy umieszczonej na dachu wieży. Zapas amunicji kal. 76,2 mm wynosił 50 pocisków, a amunicji karabinowej 3339 pocisków. W latach 1936–1937 wyprodukowano 154 seryjne czołgi. W każdej brygadzie pancernej były zazwyczaj cztery wozy tego typu.
- BT-7M (od fabrycznego oznaczenia A-8 zwany także BT-8) – odmiana z silnikiem wysokoprężnym W-2 z nową wieżą. Produkowany seryjnie od grudnia 1939. Do końca 1940 zbudowano 715 pojazdów. Pod tym oznaczeniem wyprodukowano również serię 72 pojazdów, napędzanych silnikami gaźnikowymi M-17F, przeznaczoną dla oddziałów zmechanizowanych NKWD.
- BT-IS – wersja wyposażona w pochyły pancerz przedni i boczny kadłuba oraz pogrubiony pancerz (posiadał pancerz 6-40 mm). Nieznana jest liczba przerobionych BT-2/5/7.
- BT-42 – odmiana zbudowana w Finlandii. Na kadłubach zdobycznych czołgów BT-7, ustawiono powiększone wieże mieszczące brytyjskie haubice kal. 114 mm. Jesienią 1942 przebudowano w ten sposób 18 pojazdów.
Służba
edytujCzołgi BT-5 wzięły udział w hiszpańskiej wojnie domowej, gdzie ich siła ognia okazała się dużo wyższa niż ich odpowiedników z armii niemieckiej i włoskiej[3]. Po stronie republikańskiej walczyło 50 czołgów BT-5, które w latach 1936–1939 Związek Radziecki dostarczył do Hiszpanii[4]. Walczyły także przeciwko Japonii, w 1939 roku użyte w bitwie nad Chałchin-Goł czołgi BT-5 i BT-7, przyczyniły się do pokonamia armii japońskiej przez oddziały Armii Czerwonej dowodzone przez Gieorgija Żukowa[5]. Zostały też użyte (głównie BT-2 i BT-5) w Finlandii w czasie wojny zimowej. We wrześniu 1939 roku Armia Czerwona użyła razem 2017 czołgów BT-2/5/7. Brały udział w agresji na Polskę (np. Wojska Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie zniszczyły 4 czołgi, a 1 przejęły). BT-5 i BT-7 walczyły także w początkowej fazie wojny z Niemcami. Większość z nich została zniszczona lub porzucona przez załogi. Pozostałe egzemplarze wymieniono na nowocześniejsze T-34. Ostatni raz użyto ich bojowo w sierpniu 1945, na Dalekim Wschodzie.
Dane taktyczno-techniczne
edytuj| BT-2 | BT-5 | BT-7 | BT-7A | BT-7M | |
|---|---|---|---|---|---|
| Załoga | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 |
| Masa | 11,3 t | 11,5 t | 13 t | 13,5 t | 14,65 t |
| Długość | 5,359 m | 5,58 m | 5,66 m | 5,66 m | 5,88 m |
| Szerokość | 2,23 m | 2,23 m | 2,23 m | 2,23 m | 2,29 m |
| Wysokość | 2,16 m | 2,23 m | 2,417 m | 2,417 m | 2,447 m |
| Prześwit | 0,325 m | 0,325 m | 0,39 – 0,41 m | 0,40 m | 0,39 m |
| Uzbrojenie | 3 km kal. 7,62 mm lub 1 armata kal. 37mm i 1 km kal. 7,62 mm |
1 armata kal. 45 mm i 1 km kal. 7,62 mm |
1 armata kal. 45 mm i 1 km kal. 7,62 mm |
1 armata kal. 76,2 mm i 1 km kal. 7,62 mm |
1 armata kal. 45 mm i 3 km kal. 7,62 mm |
| Silnik | M-5-400 400 KM | M-5 400 KM | M-17T 400 KM | M-17T 400 KM | W-2 400 KM |
| Zapas paliwa | 400 l | 360 l | 620 l | 620 l | 620+170 l |
| Prędkość maksymalna (na kołach) |
72 km/h | 72 km/h | 72 km/h | 86 km/h | 86 km/h |
| Prędkość maksymalna (na gąsienicach) |
52 km/h | 52 km/h | 52 km/h | 62 km/h | 62 km/h |
| Zasięg (na kołach) |
200 km | 200 km | 460 km | 460 km | 700 km |
| Zasięg (na gąsienicach) |
120 km | 150 km | 375 km | 375 km | 600 km |
| Opancerzenie | 6–13 mm | 6–13 mm | 6–20 mm | 6–30 mm | 6–22 mm |
Zachowane egzemplarze
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Christopher Janusas, Twin-Turret BT Tank “BT-4” or “BT-VT” (Fake Tank) [online], Tank Encyclopedia, 5 lipca 2023 [dostęp 2024-07-05] (ang.).
- ↑ Robert Jackson: Maszyny konstrukcje-technika. MAK. ISBN 978-3-939991-90-8.
- ↑ Hart 2017 ↓, s. 87.
- ↑ Hart 2017 ↓, s. 86.
- ↑ Hart 2017 ↓, s. 91.
Bibliografia
edytuj- Stephen Hart: Atlas wojen pancernych od 1916 roku do chwili obecnej. Czerwonak: Vesper, 2017. ISBN 978-83-7731-247-6.