BA-10
BA-10 – samochód pancerny, konstrukcji radzieckiej, z okresu przed II wojną światową. Najliczniej produkowany, a jednocześnie ostatni sowiecki średni samochód pancerny.
 BA-10 | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent |
Zakłady Iżorskie |
| Typ pojazdu |
samochód pancerny |
| Trakcja |
kołowa (6x4) |
| Załoga |
4 ludzi |
| Historia | |
| Prototypy |
1938 |
| Produkcja |
1938–1941 |
| Egzemplarze |
3311 szt. |
| Dane techniczne | |
| Silnik |
gaźnikowy, 4-suwowy, 4-cylindrowy rzędowy GAZ-M1 o mocy 50-52 KM |
| Poj. zb. paliwa |
118 l (BA-10) |
| Pancerz |
spawany z płyt walcowanych, 4-10 mm |
| Długość |
4,65 m |
| Szerokość |
2,07 m |
| Wysokość |
2,19-2,21 m |
| Prześwit |
0,22-0,23 m |
| Masa |
5,12 t (BA-10) |
| Moc jedn. |
9,8 KM/t (BA-10) |
| Nacisk jedn. |
2,8 kg/cm² (BA-10) |
| Osiągi | |
| Prędkość |
53 km/h |
| Zasięg pojazdu |
ok. 300 km (droga) |
| Pokonywanie przeszkód | |
| Brody (głęb.) |
0,6 m |
| Rowy (szer.) |
0,6 m |
| Ściany (wys.) |
0,3 m |
| Kąt podjazdu |
20-24° |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 1 x armata czołgowa 20K wz. 1934 lub wz. 1938 kal. 45 mm (49 nab.) 2 x czkm DT kal. 7,62 mm (2079 nab.) | |
| Użytkownicy | |
| ZSRR, Niemcy, Finlandia, Mongolia | |
Opis konstrukcji
edytujPrototyp samochodu pancernego BA-10 powstał w Zakładach Iżorskich w 1937 roku. Był to kolejny sowiecki średni samochód pancerny oparty na podwoziu ciężarówki GAZ-AAA. Podobnie jak w BA-6 zastosowano podwozie o zmniejszonym rozstawie osi, ale dodatkowo skrócono o 200 mm ramę podwozia. Dodatkowo wzmocniono przednią oś i wyposażono ją w amortyzatory hydrauliczne przejęte z samochodu M-1, oraz zastosowano silniejszy hamulec wału napędowego. W stosunku do starszych konstrukcji poprawiono także system wentylacji i chłodzenia silnika. Pojazd napędzany był silnikiem GAZ-M1. Był to czterocylindrowy silnik gaźnikowy o pojemności skokowej 3285 cm³ i mocy 52 KM przy 2800 obr./min. BA-10 był wyposażony w mechaniczną skrzynię biegów z czterema biegami do przodu i jednym wstecznym. Koła z oponami 6.50-20, na tylnych osiach podwójne, na przedniej pojedyncze. Opony wypełnione były gąbczastą gumą co zwiększyło odporność na ostrzał, ale zmniejszyło prędkość maksymalną. Rozstaw osi 3 m, rozstaw kół przednich 1,41 m, tylnych 1,42 m. Na koła tylnych mostów można było założyć gąsienice Overoll ułatwiające jazdę w terenie.
Na podwoziu osadzony był pancerny kadłub. Wykonywano go z walcowanych płyt ze stali pancernej. Wszystkie płyty były łączone ze sobą spawami. Grubość pancerza była zależna od narażenia danej części na ostrzał. Pancerz czołowy i boczny kadłuba miał grubość 10 mm, tył kadłuba 6-10 mm, dno 4 mm, strop 6 mm. Odlewany pancerz czołowy wieży miał również grubość 10 mm. Poza odlewaną osłoną jarzma armaty ona również wykonana była z walcowanych, a następnie tłoczonych płyt. Kształt kadłuba był zbliżony do starszych konstrukcji. Jego przednia część pełniła funkcję pancernej osłony silnika, dalej znajdowała się pancerna kabina mieszcząca kierowcę i strzelca kadłubowego czkm DT. Za kabiną kadłub obniżał się, a na jego stropie zamocowana była dwuosobowa wieża mieszcząca armatę czołgową 20K ob. 1934 kalibru 45 mm (ostatnie wozy wyposażono w nowszą armatę ob. 1938) i czkm DT.
Warianty
edytujOpracowano trzy wersje samochodu BA-10. Były to wozy liniowe bez radiostacji, wozy dowódcze z radiostacją 71-TK-1 oraz samochody pancerne-drezyny BA-64ŻD przystosowane do jazdy po torach. Według planów już w 1937 roku miano wyprodukować w Fabryce Iżorskiej pierwsze 80 pojazdów (60 BA-10 liniowych i 20 BA-10ŻD). Jednak pierwsze BA-10 powstały już w 1938 roku. Według planu w 1938 roku miało powstać 817 pojazdów, ale także tego planu nie zrealizowano. W 1939 roku równocześnie z produkcją BA-10 trwały prace nad zmodernizowaną wersją BA-10M. Miała ona mieć większą o około 300 kg masę. Dzięki zwiększeniu masy możliwe było udoskonalenie opancerzenia. Zmodyfikowano opancerzenie osłony chłodnicy silnika, osłony piast kół przednich, a także dodano osłony reflektorów (rzadko używane w praktyce). Wprowadzono także modyfikacje mechanizmu kierowniczego a na tylnych błotnikach zamocowano skrzynkowe, dodatkowe zbiorniki paliwa. Montaż zbiorników spowodował, że zaczepy do przewożenia gąsienic przeniesiono z błotników na tylny pancerz. Wóz wyposażono także w nową armatę ob. 1938 i nowe przyrządy celownicze. Wszystkie BA-10M miały otrzymać radiostację (początkowo 71-TK-1, ostatnie 71-TK0-3). Pierwsze 25 BA-10M powstało w 1939 roku (wojsko przyjęło 23 z nich). W 1940 roku produkcję BA-10 zakończono i produkowano już tylko BA-10M. Także one posiadały wersję przystosowaną do jazdy po szynach oznaczoną jako BA-10MŻD.
Produkcja
edytujPo 22 czerwca 1941 roku zbudowano tylko 331 BA-10M. Ich produkcję zakończono we wrześniu 1941 roku. Zakończenie produkcji było związane z okrążeniem Leningradu przez wojska niemieckie i częściową ewakuacją Zakładów Iżorskich na wschód. Produkcji BA-10M w innych zakładach nie uruchomiono uznając że mogą być zastąpione przez lekkie czołgi T-60 i T-70.
| Produkcja samochodów pancernych BA-10/BA-10ŻD/BA-10M | |||||||||||
| Rok | 1938 | 1939 | 1940 | 1941 | Razem | ||||||
| Wyprodukowano, szt. | 489 | 904 | 1002 | 916 | 3311 | ||||||
Służba
edytuj
Wyprodukowane pojazdy trafiały od pierwszych miesięcy 1938 roku do pododdziałów samochodów pancernych w oddziałach rozpoznawczych dywizji strzeleckich i kawalerii, oraz korpusów zmechanizowanych (później przemianowanych na pancerne) uzupełniając, a następnie zastępując samochody pancerne BA-I, BA-3 i BA-6. BA-10 były najczęściej grupowane w plutony (3-5 wozów) lub kompanie (10-15 wozów). Trafiły także do sformowanych w Zabajkalskim Okręgu Wojskowym samodzielnych brygad składających się z dowództwa, batalionu średnich samochodów pancernych, batalionu rozpoznawczego i batalionu karabinów maszynowych. Brygady te liczyły ok. 80 średnich i ok. 30 lekkich samochodów pancernych. 7, 8 i 9 Brygada wzięły udział w walkach nad jeziorem Chasan w 1938 i rzeką Chałchin-Goł w 1939 roku. Później brygady te rozformowano, a ich sprzęt przydzielono mniejszym oddziałom. Uzbrojone w BA-10 oddziały wzięły następnie udział w agresji na Polskę, aneksji Besarabii i wojnie zimowej. 1 grudnia 1940 roku na stanie RKKA było 2140 BA-10 i BA-10M, a 22 czerwca 1941 roku 2980 tych pojazdów, a więc były one typowym uzbrojeniem pododdziałów rozpoznawczych RKKA. Po zaprzestaniu produkcji ich liczba w jednostkach zaczęła spadać. Wyprodukowane wozy były nadal używane, ale coraz częściej zastępowały je lekkie czołgi T-60 i T-70 posiadające lepsze możliwości poruszania się w terenie. Po 1943 roku prawdopodobnie zniknęły z uzbrojenia pierwszoliniowych jednostek RKKA.
Kilkanaście BA-10 zdobytych przez Finów było używanych pod oznaczeniem BAF-C lub BA-32-3. Po ataku niemieckim w czerwcu 1941 roku duża liczba tych pojazdów została przejęta przez Niemców i wcielona do oddziałów Wehrmachtu, Waffen-SS, oraz policji i innych służb bezpieczeństwa. Niemcy oznaczyli je jako BA-10(r)[1]. Wykorzystywano je głównie do zwalczania partyzantki na okupowanych terenach. Także wojska rumuńskie które zdobyły od czerwca do października 1941 roku 103 sowieckie samochody pancerne, wdrożyły do służby pewną liczbę BA-10, ale brak informacji o ich dalszym losie.
Poza RKKA i armiami które wcieliły do uzbrojenia zdobyczne BA-10 wozy te znalazły się na uzbrojeniu armii mongolskiej. Niewielką liczbę tych wozów przekazano jej w 1938 lub 1939 roku. Miał je między innymi jeden z dywizjonów mongolskiej 8 Dywizji Kawalerii biorącej udział w walkach nad rzeką Chalchyn gol.
Przypisy
edytuj- ↑ Alexander Lüdeke, Weapons of World War II, Bath: Parragon, 2011, s. 111, ISBN 978-1-4454-2435-4, OCLC 744570428.
Bibliografia
edytuj- James Kinnear: Russian Armored Cars 1930-2000. Darlington, Maryland: Darlington Productions, Inc., 2000. ISBN 1-892848-05-8.
- Janusz Magnuski. Samochody pancerne BA-I/BA-3/BA-6/BA-10. „Nowa Technika Wojskowa”. 2001. nr 8. s. str. 27-31. ISSN 1230-1655.