Błyskoporek podkorowy
Błyskoporek podkorowy (Inonotus obliquus (Ach. ex Pers.) Pilát) – gatunek grzybów z rodziny szczeciniakowatych (Hymenochaetaceae)[1].
.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
błyskoporek podkorowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Inonotus obliquus (Ach. ex Pers.) Pilát Atlas Champ. l’Europe, III, Polyporaceae (Praha) 1: 572 (1942) | |
.jpg)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Inonotus, Hymenochaetaceae, Hymenochaetales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozowali w 1801 r. Erik Acharius i Christiaan Hendrik Persoon nadając mu nazwę Boletus obliquus. Później zaliczany był do różnych innych rodzajów. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1942 r. Albert Pilát, przenosząc go do rodzaju Inonotus[1].
Niektóre synonimy nazwy naukowej:
- Boletus obliquus Ach. ex Pers. 1801
- Fomes obliquus (Ach. ex Pers.) Cooke 1885
- Fuscoporia obliqua (Ach. ex Pers.) Aoshima 1951
- Mucronoporus obliqua (Ach. ex Pers.) Ellis & Everh. 1889
- Phaeoporus obliquus (Ach. ex Pers.) J. Schröt. 1888
- Phaeoporus obliquus f. sterilis (Vanin) Spirin, Zmitr. & Malysheva 2006
- Phellinus obliquus (Ach. ex Pers.) Pat. 1900
- Phellinus obliquus var. antillarum Pat. 1903
- Phellinus obliquus (Ach. ex Pers.) Pat. 1900 var. obliquus
- Physisporus obliquus (Ach. ex Pers.) Chevall. 1826
- Polyporus obliquus (Ach. ex Pers.) Fr. 1821
- Poria obliqua (Ach. ex Pers.) P. Karst. 1881
- Scindalma obliquum (Ach. ex Pers.) Kuntze 1898
- Xanthochrous obliquus (Ach. ex Pers.) Bourdot & Galzin 1928[2].
Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako huba ukośna, huba skośnorurkowa, czarna huba, włóknouszek ukośny, błyskoporek ukośny[3].
Morfologia
edytujWytwarza dwa rodzaje owocników: formę bezpłciową i płciową. Owocnik bezpłciowy ma postać wieloletniej, guzowatej, brodawkowatej, spękanej narośli bokiem przyrośniętej do drzewa. Jest z nim bardzo silnie zrośnięta. Narośl ma nieregularne kształty i może osiągać średnicę nawet do 50 cm. Często pień drzewa w sąsiedztwie narośli ulega zgrubieniu. Zewnętrzna warstwa owocnika jest wyschnięta, twarda, łupliwa, zwęglona i podobna do żużlu. Powierzchnia matowa, o barwie czarnobrunatnej lub czarnogranatowej, w świeżych pęknięciach z rudobrązowym odcieniem. W pęknięciach tych wytwarzane są bezpłciowo chlamydospory, za pomocą których grzyb rozprzestrzenia się do czasu obumarcia żywiciela. Pełnią też one rolę przetrwalników[4].
Po obumarciu drzewa grzyb wytwarza drugą formę owocnika, owocnik płciowy, który produkuje zarodniki płciowe – bazydiospory. Owocnik ten jest jednak trudny do zaobserwowania, gdyż rozwija się pod korą drzewa lub między warstwami drewna. Jest jednoroczny, płaski, rozpostarty (resupinatowy). Wyrasta w sąsiedztwie narośli, ma grubość 5–10 mm, szerokość do kilkudziesięciu centymetrów i pokrywa pień na długości do kilku metrów. Początkowo jest miękki, o konsystencji mięsisto-skórzastej, potem coraz twardszy – korkowaty i kruchy. Na jego zgrubiałym brzegu znajdują się skupiska grzybni, które podważają korę drzewa, umożliwiając wzrost owocnika. Początkowo skupiska te są białe i cienkie, potem ciemne i grubiejące. Owocnik płciowy doprowadza do rozszczepienia pnia, co umożliwia wydostanie się bazydiospor przez powstałe szczeliny[4].
- Budowa mikroskopowa
W grzybni owocnika bezpłciowego występują proste, grubościenne, czerwonobrązowe i szydlasto zakończone szczecinki o rozmiarach 50–100 × 5–10 μm. Chlamydospory są 1,2 lub 4-komórkowe, mają owalny kształt i rozmiar 7–10 × 3,5–5,5 μm, gładką powierzchnię i oliwkowobrązowa barwę. U owocnika płciowego niemal całą jego grubość zajmuje hymenofor rurkowy tworzący jedna tylko warstwę. Jego rurki o długości do 10 mm są ułożone skośnie do powierzchni podłoża. Mają średnicę 0,1–0,3 mm, okrągłe lub owalne pory pokryte białawym lub szarawym nalotem. W hymenium występują grubościenne, nabrzmiałe, proste i ostro zakończone szczecinki o ciemnobrązowej barwie i rozmiarach 45 × 100 μm. Bazydiospory wąsko-elipsoidalne, bezbarwne, gładkie, o rozmiarach 8–10 × 5–7,5 μm[4].
Występowanie i siedlisko
edytujNotowany jest na całej półkuli północnej[5]. W piśmiennictwie naukowym podano wiele jego stanowisk na terenie Polski, ale jest rzadki[3]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – gatunek potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[6]. W Polsce podlega częściowej ochronie gatunkowej[7].
Występuje w różnego typu lasach, rzadziej w parkach[3]. Rozwija się na pniach drzew liściastych, głównie na brzozie brodawkowatej i topoli osice, ale notowano go także na klonach, olchach, grabach, bukach, jarzębach, i wiązach. W Polsce występuje głównie na brzozach[4].
Grzyb pasożytniczy powodujący intensywną białą zgniliznę drewna. Rozwija się przez wiele lat i zwykle powoduje obumarcie drzewa. Do drzewa wnika przez rany. Ochrona polega na zabezpieczaniu ran środkami grzybobójczymi i opryskiwaniu drzew po cięciach pielęgnacyjnych oraz usuwaniu zaatakowanych przez błyskoporka podkorowego gałęzi lub całych drzew[4].
Zastosowanie
edytujGrzyb leczniczy. Ma własności przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, immunomodulacyjne i hepatoprotekcyjne[8]. Jego lecznicze własności znano już co najmniej od XVI wieku. Według podań wyleczono nim z raka wargi ruskiego księcia Włodzimierza Monomacha. W latach 50. XX w Rosji wprowadzono do leczenia sporządzone z błyskoporka preparaty o handlowej nazwie Befungin, Binczaga (Bin-Czaga), Binan -8[9]. Według listy FAO w Kanadzie i Rosji jest zaliczany do grzybów użytecznych mających zastosowanie w medycynie[10].
W medycynie ludowej w Europie Wschodniej z bezpłciowych owocników wykonuje się napar poprawiający samopoczucie, wykazujący działanie przeciwzapalne i leczący dolegliwości żołądkowe. W niektórych krajach wytwarza się z jego owocników wyciąg o leczniczym działaniu. M.in. reguluje on metabolizm i ciśnienie krwi oraz zwiększa odporność organizmu[4]. Preparat ten ma handlową nazwę chaga[11]. Potwierdzono skuteczność wyciągu z błyskoporka podkorowego w leczeniu HIV-1 i wrzodów żołądka, oraz jego cytostatyczne działanie przeciwko niektórym nowotworom[12].
Ze względu na swoją strukturę zapalony błyskoporek podkorowy potrafi tlić się i żarzyć przez kilka godzin. Z tego powodu dawne ludy północnych rejonów Eurazji oraz Ameryki Północnej, które nie znały jeszcze sztuki rozniecania ognia, używały go do przenoszenia ognia[13]. Użytek ten przetrwał w tradycji Potawatomi (dosł. „Strażnicy Ognia”), w których języku gatunek nazywa się shkitagen[14]. \.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2016-06-06].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2016-02-02].
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 360, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f Piotr Łakomy, Atlas hub, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008, s. 25–27, ISBN 978-83-7073-650-7.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2016-01-10].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 66, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
- ↑ S.P. Wasser, A.L. Weiss, Medicinal Properties of Substances Occurring in Higher Basidiomycetes Mushrooms: Current Perspectives (Reviev), „Int. J. Med. Mushroom”, 1 (1), 1999, s. 31–62, DOI: 10.1615/IntJMedMushrooms.v1.i1.30.
- ↑ Andrzej Szczepkowski, Grzyby nadrzewne w innym świetle – użytkowanie owocników, „Studia i Materiały CEPL w Rogowie. R. 14”, 32 (3), 2012.
- ↑ Eric Boa, Wild edible fungi: A global overview of their use and importance to people, FAO, 2004 (Non-wood Forest Products 17), ISBN 92-5-105157-7.
- ↑ Chaga [online] [dostęp 2016-06-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-29].
- ↑ Witold Mazurkiewicz, Analysis of aqueous extract of Inonotus obliquus, „Acta Poloniae Pharmaceutica – Drug Research”, 63 (6), 2006, s. 497–501, ISSN 0001-6837.
- ↑ Čaga”, „Lesník” (6), 2021, s. 20.
- ↑ Robin Wall Kimmerer, Monika Bukowska, Pieśń ziemi: rdzenna mądrość, wiedza naukowa i lekcje płynące z natury, Wydanie I, Kraków: Znak Litera Nova, 2020, s. 429–430, ISBN 978-83-240-7118-0, OCLC 1241636039 (pol.).