Wikipedia

Augustyn Dyrda

polski rzeźbiarz

Augustyn Dyrda (ur. 4 lipca 1926 w Wyrach[1], zm. 3 lutego 2023[2]) − polski rzeźbiarz.

Augustyn Dyrda
Data i miejsce urodzenia

4 lipca 1926
Wyry

Data śmierci

3 lutego 2023

Zawód, zajęcie

rzeźbiarz

Miejsce zamieszkania

Tychy

Alma Mater

Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie

Dzieci

Dariusz Dyrda

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys

edytuj

Syn Wiktorii i Szczepana, kolejarza (zm. w 1928)[3], urodził się w wyrskiej leśniczówce[3]. Spędził dzieciństwo w Tychach[3]. W 1939 roku zdał egzamin do pszczyńskiego Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego[3]. Od maja 1940 roku został zaciągnięty do gminnych prac interwencyjnych[3]. Od 1942 roku pracował w Zakładach Büschla w Mikołowie[3], gdzie uczył się zawodu kotlarza[3], a następnie zawodu ślusarza konstrukcyjnego[4]. Po podpisaniu przez matkę Volkslisty jako Niemiec został wcielony do Reichsarbeitsdienst[3]. Został zaciągnięty do Wehrmachtu w 1944 roku[5], jego dywizję skierowano do Sergassi[5]; od maja 1945 roku przebywał w Belgradzie w niewoli[3].

1 września 1945 roku powrócił z wojny[5]. Uczył się w bielskiej szkole malarstwa, rzeźby i grafiki m.in. u Edwarda Piwowarskiego i Jerzego Zitzmana[3]. Studiował na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych[6] w latach 1948–1954[1] (dyplom z wyróżnieniem[4]), uczeń profesora Xawerego Dunikowskiego[4][7]. Po studiach pracował dwa lata w Krakowie[3]. Wziął ślub w 1951 roku[3]. Był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[8]. Specjalizował się w dużych pomnikach, popiersiach i medalach[1]. Mieszkał i pracował w Tychach[1]-Paprocanach[6], żonaty z Mirosławą[3]. W 1995 roku Piotr Jaworski zrealizował o nim krótkometrażowy film biograficzny pt. Na zlecenie[8]. Zmarł 3 lutego 2023 roku[2].

Twórczość

edytuj

Stworzył wiele realizacji pomnikowych, zajmował się także rzeźbami plenerowymi, portretami, tablicami pamiątkowymi, medalami i małymi formami rzeźbiarskimi[1]. Wykonał ponad sto rzeźb[3].

Wybrane dzieła:

  • figura Grzegorza Fitelberga – praca dyplomowa[3], około 1954
  • trzy rzeźby sakralne (z Jerzym Potępą), 1954[3]
  • płaskorzeźby (muzykujący górnik i tańcząca dziewczyna) na budynku domu kultury Osiedla A, Tychy[9], lata 50. XX wieku
  • figura Józefa Stalina, Skawina, przed Hutą Aluminium, 1954, usunięta około 1956[3]
  • rzeźba plenerowa Chłopcy z gęsią, Tychy, 1956[3], odsłonięta wiosną 1957[10][1], Osiedle B[3] (wraz z Tadeuszem Głodem[11])
  • pomnik Powstańca Śląskiego, Tychy, 1958[1][3] (przeniesiony z cokołu na Placu Wolności pod siedzibę Muzeum Miejskiego jako rzeźba plenerowa[12])
  • grupa rzeźbiarska Niedźwiadki[1], Tychy, Park Niedźwiadków, 1962[13]
  • rzeźba plenerowa Zakochani I, Chorzów, Park Śląski, 1963[14]
  • rzeźba plenerowa Zakochani II, Chorzów, Park Śląski, 1965[14]
  • rzeźba plenerowa W objęciu, Chorzów, Park Śląski, 1968[14]
  • rzeźba plenerowa Dyskobol, Będzin, 1968[4]
  • pomnik Bohaterów Armii Sowieckiej na cmentarzu żołnierzy radzieckich, Bielsko-Biała, 1968 (projekt Ryszard Sroczyński)
  • pomnik Postacie z Międzynarodówką na ustach, pod czerwonym sztandarem, Dąbrowa Górnicza, odsłonięty 8 listopada 1970 roku[15]
  • rzeźba plenerowa Kobieta z gitarą, Bytom, plac Karin Stanek[16]
  • rzeźba plenerowa Pierwszy krok, Jastrzębie-Zdrój, ul. Łowicka (pierwotnie na Osiedlu Pionierów)[17]
  • pomnik Tadeusza Kościuszki, Dąbrowa Górnicza, 1972[18]
  • pomnik Walki i Pracy (tzw. Żyrafa[6][19]), Tychy, 1975[1] (wraz z Emilianem Piaseckim[20])
  • rzeźba grupowa Tańczące Eurydyki greckie, Kalisz, Park Miejski[21], 1976
  • pomnik-popiersie Feliksa Dzierżyńskiego, Dąbrowa Górnicza, ul. Jana III Sobieskiego, naprzeciwko Huty Bankowej, odsłonięty 11 września 1977 roku, usunięty jesienią 1990 roku[15]
  • rzeźba Uskrzydlona dziewczyna w tiulu, Park Kultury, Katowice, 1979[potrzebny przypis]
  • pomnik ks. dra Jana Dzierżona, Kluczbork, 1981[22]
  • pomnik Arki Bożka, Racibórz, 1980
  • rzeźba plenerowa Karolinka, Tychy, 1984[1] (przeniesiona w 2014 roku na teren w pobliżu szkoły podstawowej nr 37 w Tychach[23])
  • popiersie Jerzego Ziętka, Katowice, Gmach Sejmu Śląskiego, 1987[24]
  • pomnik Konstantego Rokossowskiego, Legnica, Plac Przyjaźni Polsko-Radzieckiej (ob. Plac Orląt Lwowskich), odsłonięty 4 listopada 1987 roku, usunięty 20 października 1992 roku, wrócił do Legnicy w 2019 roku[25], gdzie jest prezentowany na wystawie plenerowej „Cień gwiazdy. Relikty legnickich pomników PRL-u” przy cmentarzu poległych żołnierzy Armii Czerwonej[26]; w 2020 roku pomnik został skradziony i porzucony bez głowy na polach[27]
  • pomnik-popiersie Iwana Koniewa, Dąbrowa Górnicza, dziedziniec Technicznych, ul. Stanisława Łańcuckiego (obecnie ul. Emilii Zawidzkiej[28]) Zakładów Naukowych, odsłonięty 26 stycznia 1989 roku, usunięty jesienią 1990 roku[15]
  • pomnik św. Jana Bosko, Oświęcim, 1998
  • pomnik Friedricha Wilhelma von Redena, Chorzów, 2002 (rekonstrukcja)
  • statuetka „Górnośląskiego Tacyta”[6]
  • pomnik Augusta Kissa, Tychy-Paprocany, ul. Władysława Sikorskiego[29], 2003
  • popiersie Stefana Roweckiego[6], Tychy, przy siedzibie WKU, odsłonięte 19 września 2003 roku[30]
  • rzeźba Stary Alojz[1], Tychy, odsłonięta 11 maja 2007, brąz[31]
  • rekonstrukcja przedwojennego pomnika Powstańca Śląskiego, Tychy, 2007[1]
  • pomniejszone repliki rzeźb Marcina Rożka: popiersi Karola Miarki, Pawła Stalmacha i Juliusza Ligonia, Katowice, Gmach Sejmu Śląskiego[32]

Galeria

edytuj
  •  
    Chłopcy z gęsią, Tychy (1957)
  •  
    Zakochani II, Chorzów (1965)
  •  
    W objęciu, Chorzów (1968)
  •  
    Postacie z Międzynarodówką na ustach, pod czerwonym sztandarem, Dąbrowa Górnicza (1970)
  •  
    Kobieta z gitarą, Bytom (lata 70. XX wieku)
  •  
    Pomnik Walki i Pracy, Tychy (1975)
  •  
    Pomnik Arki Bożka w Raciborzu (1980)
  •  
    Popiersie Jerzego Ziętka (1987)

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Patryk Oczko: Niedźwiadki. Augustyn Dyrda. Muzeum Miejskie – Tychy. [dostęp 2021-05-02].
  2. ↑ a b Wojciech Wieczorek: Zmarł Augustyn Dyrda. [w:] tychy.pl [on-line]. 2023-02-03. [dostęp 2023-02-03].
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Bogdan Prejs: Tyszanie nie z tej ziemi. Tychy: Muzeum Miejskie w Tychach, 2009. ISBN 978-83-926283-5-4.
  4. ↑ a b c d Jolanta Pierończyk: Tychy: Augustyn Dyrda skończył 85 lat. Artysta to ma klawe życie. [w:] naszemiasto.pl Tychy [on-line]. Polska Press, 2011-07-18. [dostęp 2021-05-02].
  5. ↑ a b c Tomasz Okraska. Śląskie drogi. „Gazeta Uniwersytecka UŚ”. 1 (211), 2013-10. Uniwersytet Śląski. ISSN 1505-6317. 
  6. ↑ a b c d e Artyści. Urząd Miasta Tychy. [dostęp 2021-05-02].
  7. ↑ Xawery Dunikowski - wybitny rzeźbiarz, międzynarodowy autorytet, zdolny pedagog. [w:] PolskieRadiopl. Portal Polskiego Radia SA [on-line]. Polskie Radio, 2019-08-21. [dostęp 2021-05-02].
  8. ↑ a b Na zlecenie. [w:] filmpolski.pl [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi.. [dostęp 2021-05-02].
  9. ↑ Program opieki nad zabytkami miasta Tychy na lata 2015-2018. „Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego”, s. 46, 2015-12-07. 
  10. ↑ Jolanta Pierończyk: Chłopcy z gęsią mają 55 lat. [w:] naszemiasto.pl Tychy [on-line]. Polska Press, 2011-02-11. [dostęp 2021-05-02].
  11. ↑ Historyczne zdjęcie: widok na rzeźbę "Chłopcy z gęsią". [w:] tychy.info [on-line]. 2020-05-10. [dostęp 2021-05-02].
  12. ↑ Postać ze Sztandarem. Urząd Miasta Tychy. [dostęp 2021-05-02].
  13. ↑ Ewa Furtak: Fontanna w Tychach po remoncie za pół miliona złotych. [w:] wyborcza.pl Katowice [on-line]. Agora SA, 2021-05-02. [dostęp 2021-05-02].
  14. ↑ a b c [Augustyn Dyrda]. [w:] ZachowajTo [on-line]. [dostęp 2021-05-02].
  15. ↑ a b c Pomniki - tablice historyczne - mogiły. Dąbrowa górnicza. [w:] dabrowa.pl [on-line]. [dostęp 2021-05-02].
  16. ↑ Polskie pomniki. Województwo śląskie. Rzeźby plenerowe. [dostęp 2021-05-02].
  17. ↑ Informacja Prezydenta Miasta na sesję Rady Miasta w dniu 9 września 2010 roku. [w:] Biuletyn informacji publicznej Miasta Jastrzębie-Zdrój [on-line]. 2010-09-15. [dostęp 2021-05-02].
  18. ↑ Sebastian Reńca: W Dąbrowie Górniczej jest blisko 50 miejsc pamięci narodowej. [w:] naszemiasto.pl Dąbrowa Górnicza [on-line]. Polska Press, 2005-10-25. [dostęp 2021-05-02].
  19. ↑ Bogdan Prejs: Żyrafa w kole dziejów. [w:] naszemiasto.pl Tychy [on-line]. Polska Press, 2004-10-15. [dostęp 2021-05-02].
  20. ↑ Maria Lipok-Bierwiaczonek: Od socrealizmu do postmodernizmu. Unikatowe NOWE Tychy Przewodnik po szlaku miejskim. Tychy: Urząd Miasta Tychy – Wydział Rozwoju Miasta i Funduszy Europejskich, 2011, s. 82.
  21. ↑ Izabela Rącka. Obiekty małej architektury w przestrzeni miasta na przykładzie Kalisza. „Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk”. 17, s. 308, 2017. ISSN 1426-6547. 
  22. ↑ Urszula Pękala-Duda: Jan Dzierżon. [w:] Biuletyn Opolskiej Izby Lekarsko-Weterynaryjnej [on-line]. 2015-02-22. s. 12. [dostęp 2021-05-02].
  23. ↑ JOL: Plac Korfantego w Tychach zmienia image. [w:] naszemiasto.pl Tychy [on-line]. Polska Press, 2014-11-05. [dostęp 2021-05-02].
  24. ↑ Bogusław Tracz: Ślązak – Żołnierz – Gospodarz. Jerzy Ziętek jako przykład mitologizacji politycznej. W: Jerzy Ziętek. Konteksty kariery w komunistycznym państwie. Katowice: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddział w Katowicach, 2017, s. 96.
  25. ↑ Rzeźba z Pomnika Marszałka Konstantego Rokossowskiego, 1987 r.. Muzeum Miedzi w Legnicy. [dostęp 2021-05-02].
  26. ↑ Montaż rzeźby z legnickiego pomnika Konstantego Rokossowskiego. Muzeum Miedzi w Legnicy, 2019-12-09. [dostęp 2021-05-02].
  27. ↑ karko: Policja złapała drugiego wandala, który ukradł i zdewastował pomnik Rokossowskiego. [w:] wyborcza.pl Wrocław [on-line]. Agora SA, 2020-08-15. [dostęp 2021-05-02].
  28. ↑ Piotr Sobierajski: Dąbrowa Górnicza: 18 ulic zmieni nazwy, bo tak nakazuje ustawa dekomunizacyjna. [w:] Dziennik Zachodni [on-line]. 2017-06-28. [dostęp 2021-05-02].
  29. ↑ Pomnik Augusta Kissa. Urząd Miasta Tychy. [dostęp 2021-05-02].
  30. ↑ Popiersie gen. Grota Roweckiego. Urząd Miasta Tychy. [dostęp 2021-05-02].
  31. ↑ Galeria - Odsłonięcie rzeźby Starego Alojza. [w:] eTychy.org [on-line]. 2007-05-11. [dostęp 2021-05-02].
  32. ↑ Olga Witek. Kulisy władzy. „Gazeta Uniwersytecka UŚ”. 5 (195), 2012-02. Uniwersytet Śląski. ISSN 1505-6317. 
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Augustyn_Dyrda&oldid=73605802”