Artur Burda
Artur Burda (ur. 21 stycznia 1894 w Bielsku, zm. 27 listopada 1984 w Banja Luce)[1] – polski działacz społeczny i przedsiębiorca, konsul honorowy Polski w Jugosławii.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku |
Banja Luka |
| Zawód, zajęcie |
przedsiębiorca, działacz społeczny, hodowca ryb |
| Narodowość | |
| Stanowisko |
konsul honorowy RP w Banja Luce (1927–1941) |
| Rodzice | |
| Małżeństwo |
Helena Luiza van 't Hoff |
| Dzieci |
Hermina |
Życiorys
edytujArtur Burda urodził się w 1894[2] w Bielsku (obecnie Bielsko-Biała) jako syn Wiktora Burdy[3], pioniera hodowli ryb[4]. W 1899 rodzina przeniosła się do Wiednia, gdzie jego ojciec został doradcą na dworze cesarza Franciszka Józefa[3]. Artur Burda kształcił się w Szwajcarii, gdzie przeczekał także okres I wojny światowej, żeby nie zostać wcielonym do wojska austro-węgierskiego[1].
Po wojnie, realizując wolę ojca, wyprowadził się do Bośni, żeby objąć jego przedsiębiorstwo. W 1923 osiadł w Banja Luce[1]. W okolicach Banja Luki prowadził założoną przez ojca przemysłową hodowlę ryb[4]. W 1934 założył w Banja Luce Klub Rotary. W 1927[5] został powołany na konsula honorowego Polski. Sprawował opiekę nad około 20 tys. Polaków mieszkających wówczas w Bośni, przede wszystkim pomagał regulować kwestię ich obywatelstwa. Wspierał także naukę języka polskiego (pomagał m.in. nauczycielowi Janowi Kumoszowi). W prowadzeniu konsulatu pomagał mu Władysław Baron, były urzędnik administracji austro-węgierskiej i naczelnik powiatu tuzlańskiego[1]. Aktywny na rzecz polskiej społeczności w Bośni, był patronem wielu inicjatyw polsko-jugosłowiańskich[3]. Po inwazji niemieckiej na Jugosławię w 1941 nowe władze nakazały zamknąć konsulat. Wraz z żoną i córką byli kilkukrotnie aresztowani przez Gestapo i ustaszy. Pomagał osobom aresztowanym przez nazistów, wykupując je lub organizując ucieczki. W 1943 został uwięziony za przekazanie znacznej kwoty pieniędzy na rzecz jugosłowiańskich partyzantów i osadzony w filii obozu koncentracyjnego w Aleksandrovcu. Z racji znajomości niemieckiego, zaproponowano mu podpisanie volkslisty, ale Burda odmówił. W sierpniu 1944 został zesłany na ciężkie roboty do niemieckiego obozu pracy w Nowej Topoli, skąd udało mu się po miesiącu zbiec. W 1944 powrócił go Banja Luki, gdzie doczekał końca wojny. W 1945 zgłosił do Ambasady w Belgradzie wolę reaktywacji konsulatu honorowego. Jednak odrzucono jego propozycję ze względu na jego pochodzenie klasowe. Niemniej pomagał Polakom chcącym się repatriować z Bośni do Polski[1].
W 1946 podczas rządów Tity jego przedsiębiorstwo znacjonalizowano. Do 1966 pracował w państwowych gospodarstwach rybnych w Jugosławii jako doradca[4][1][6]. Następnie pracował w fabryce celulozy w Banja Luce. Po zwolnieniu stamtąd musiał się utrzymywać z prac dorywczych, głównie jako tłumacz (znał osiem języków: polski, serbsko-chorwacki, niemiecki, francuski, angielski, niderlandzki, włoski, hiszpański). Przez cały okres posiadał wyłącznie polskie obywatelstwo, przez co nie mógł korzystać z miejscowego systemu opieki społecznej i zdrowotnej, ani podróżować do państw kapitalistycznych, gdzie miał rodzinę. Stąd w 1970 zdecydował się zrzec polskiego obywatelstwa i przyjął jugosłowiańskie[1].
Od 1919 był żonaty z Holenderką Heleną Luizą van 't Hoff (1890–1966). Według aktu małżeństwa Burda był już w momencie ślubu obywatelem odrodzonej Polski. Mieli córkę Herminę (1920–2016)[1].
Zmarł w Banja Luce w 1984[3]. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu św. Pantalejmona[4], a następnie przeniesiony na katolicki cmentarz św. Marka w Banja Luce (zapisany jako Arthur Burda).
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Łukasz Chimiak, Z dziejów polskiej mniejszości w Bośni. Życie i działalność Wiktora i Artura Burdów, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 48, 2013, DOI: 10.12775/SDR.2013.03, ISSN 2353-6403 [dostęp 2022-07-30].
- ↑ Rotary 1934 - 1940. Rotari klub Banja Luka. [dostęp 2013-12-14]. (ang.).
- ↑ a b c d Sylwetki największych Polaków w Bośni. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP. [dostęp 2013-12-13]. (pol.).
- ↑ a b c d Uczczenie pamięci przedwojennego Konsula Honorowego RP w Banja Luce. „Biuletyn Polonijny Ministerstwa Spraw Zagranicznych”. 6(7)/2008, s. 19, 2008. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP. (pol.).
- ↑ Tomasz Jacek Lis, Działalność pierwszego polskiego konsulatu honorowego w Sarajewie, [w:] W kręgu dyplomacji i polityki : w 100-lecie nawiązania stosunków dyplomatycznych między Polską a Jugosławią, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2020, s. 49, ISBN 978-83-8018-328-5, OCLC 1242165575.
- ↑ Tomasz Jacek Lis, Polskie osadnictwo i duchowieństwo w Bośni i Hercegowinie od 1894 do 1920 roku, Toruń 2014, s. 74 [dostęp 2022-07-30].