Arpad

Arpad (ur. ok. 845–850, zm. 907?) – wódz węgierski, protoplasta dynastii Arpadów. Przeszedł na czele Madziarów przez Przełęcz Werecką na tereny zwane obecnie Niziną Węgierską rozpoczynając w ten sposób proces osiedlania się na terenie Panonii.

Arpad

Herb Arpada
Wódz Węgierski
Okres	od 895 do 907?
Poprzednik	Alomos
Następca	Zoltán
Dane biograficzne
Dynastia	Arpadowie
Data urodzenia	ok. 845
Data śmierci	ok. 907
Ojciec	Almos
Dzieci	Levente Tarhos Üllő Jutas Zoltán

Życiorys

Pochodzenie

Ród Arpada był pochodzenia tureckiego. Sam Arpad był synem Almosa.

Dawniej w historiografii popularna była teoria, że Arpad stał na czele szczepu Megyer, od którego nazwę miał wziąć cały naród (Magyar). Obecnie za prawdopodobną uchodzi hipoteza, że stał na czele plemienia Tarján.

Od konfliktu z Bułgarią do zajęcia Panonii

W 894 roku Bizancjum zawarło porozumienie z węgierskimi wodzami – Kurszánem i Arpadem – skierowane przeciwko Bułgarii. W efekcie syn Arpada, Levente, dowodzący Chabarami (Kabarami; według tradycji były to trzy zbuntowane plemiona chazarskie, które przyłączyły się do Węgrów opuszczających Chazarię), zaatakował Bułgarię. Sam Arpad, w przymierzu z Morawianami, zaatakował Panonię, należącą do Franków Wschodnich.

Odwet Bułgarów, działających w porozumieniu z Pieczyngami, był straszny. Węgierskie rody, pozostające po drugiej stronie Karpat, zostały zdziesiątkowane. Konne wojsko Arpada pozostało jednak nietknięte.

W 895 roku Almos, ojciec Arpada, został zabity w Siedmiogrodzie. Sam Arpad w Lebedii-Atelkuzu został wybrany księciem-wodzem (gyulą). W ten sposób stał się drugim w hierarchii węgierskich dostojników; pierwszym był książę sakralny (kende, kündü).

Osiedlenie się w Panonii

Po zajęciu Panonii w 900 roku Węgrzy osiedlili się na tym terenie. Arpad i jego synowie zajęli oba brzegi Dunaju między wyspami Csepek i Mohácsi, na co wskazują pochodzące od ich imion nazwy własne. Na swoją siedzibę wybrał okolice ruin rzymskiego miasta Sopianae (Pécs), gdzie pamiątką jego pobytu jest zachowana w nazwie wsi Arpad. Jego letni obóz znajdował się na wyspie Csepel.

W 904 roku, po śmierci Kurszana, Arpad przybrał tytuł kende (książę sakralny). Przejął też tereny zajmowanego przez zmarłego m.in. letni obóz w pobliżu ruin rzymskiego Aquincum.

Po śmierci Kurszana żądni zemsty Węgrzy pod wodzą Arpada wznowili działania wojenne przeciwko Frankom Wschodnim.

Według Anonima P. zmarł w 907 roku; data ta jest obecnie kwestionowana przez badaczy. Według tradycji został pochowany w mieście Attyli (identyfikuje się je z Aquincum, obecnie częścią Budapesztu).

Potomstwo i sukcesja

Synów Arpada wylicza De administrando imperio Konstantyna Porfirogenty. Byli nimi:

• Levente (Liüntika),
• Tarhos (Tarhacsi),
• Üllő (Jelek),
• Jutas (Jutocsa),
• Zoltán (Zaltasz).

Zgodnie z zasadą senioratu po śmierci Arpada rządy objął jego krewniak Szabolcs, najstarszy z rodu. Późne źródła twierdziły, że następcą Arpada był jego najmłodszy syn Zoltán.

Synowie Arpada koczowali na terenach oddzielonych od siebie dopływami Dunaju: Tarhos w Tolnie, Üllő wzdłuż csepelskiej odnogi Dunaju, Jutas wzdłuż rzeki Sárvíz, a Zoltán od strony Bodrog, z biegiem Vajasu.

Arpad w historiografii

Według legendy nabył od Świętopełka, władcy Państwa Wielkomorawskiego, całą ziemię, na której później osiedlili się Węgrzy.

Bibliografia

• Anonimowego notariusza króla Béli Gesta Hungarorum, tłumaczenie Aleksandra Kulbicka, Krzysztof Pawłowski, Grażyna Wodzinowska-Taklińska, wstęp i przypisy Ryszard Grzesik, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana” Kraków 2006., ISBN 83-88385-84-4, ISBN 978-83-88385-84-1
• Györffy G., Święty Stefan I. Król Węgier i jego dzieło, Warszawa 2003.
• Panic I., Ostatnie lata Wielkich Moraw, Katowice 2000, s. 167.
• Sroka S. A., Historia Węgier do 1526 roku w zarysie, Bydgoszcz 2000, s. 15.
• Swoboda W., Arpad, (w:) Słownik starożytności słowiańskich, t. 1, 1961, s. 49-50.