Architektura romańska w Polsce

Architektura romańska w Polsce – architektura romańska w Polsce, powstająca w latach od ok. 1050 do ok. 1250 roku.

Historia

Kościół św. Andrzeja w Szprotawie, datowany na 1. poł. XIII wieku

Początki romańskiej architektury w Polsce sięgają kamiennej architektury wczesnopiastowskiej z czasów Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Mieszka II. Znaczny wpływ wywierały na nią tradycje przyniesione przez przybywających do kraju dostojników kościelnych z Włoch, Francji i Niemiec, a także wzory przenoszone przez zakony o międzynarodowym zasięgu. W XI wieku powstały murowane palatia w miejscowościach takich jak: Ostrów Lednicki, Poznań, Giecz, Przemyśl, Wiślica oraz Wawel, będące inwestycjami władców piastowskich^[1].

Właściwa architektura romańska w Polsce datowana jest na okres odbudowy państwa przeprowadzonej przez Kazimierza Odnowiciela, czyli od ok. 1050 do ok. 1250 roku.

W XI i XII wieku powstały romańskie palatia w takich miejscach jak:

Sobótka-Górka pod Wrocławiem^[2] – długość 22 m.
Morawica pod Krakowem – długość 17 m.
Kraków - palatium Sieciecha pod kościołem św. Andrzeja^[3].
Poznań - Ostrów Tumski – długość 27 m.
Kraków - pomieszczenie nazywane „salą o 24 słupach” na Wawelu – długość 28 m.
Wiślica - dwa palatia
Przemyśl - palatium na Górze Zamkowej
Wrocław - palatium na zamku na Ostrowie Tumskim

Charakterystyka

Wśród zachowanych zabytków dominuje budownictwo kamienne o różnym stopniu obróbki surowca.

Pod koniec XII wieku pojawia się, zwłaszcza na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce, cegła. W okresie romańskim układano ją w wiązaniu wendyjskim, który został wyparty dopiero pod koniec XIII wieku przez wątek gotycki.

Wiele budowli zachowało się jedynie w postaci reliktów, stąd wiedza na temat architektury tej epoki i jej zasięgu w Polsce w dużym stopniu jest uzupełniana przez wyniki badań archeologicznych. Większość budowli z tego okresu została przebudowana w okresie późniejszym (zwłaszcza w okresie gotyku i baroku).

Architektura sakralna

Rotunda św. Prokopa w Strzelnie

Wśród zabytków zachowały się przykłady budowli centralnych, kościołów jednonawowych i trójnawowych, a także zabudowań klasztornych. Bryły budynków były konstruowane – w sposób charakterystyczny dla całego romanizmu – z prostych brył geometrycznych. Kościoły budowano najczęściej z kamienia.

Kościoły budowane były według trzech następujących typów zabudowy^[4]:

jednoprzestrzenne budowle salowe na planie prostokąta:
- zakończone chórem i absydą
- zakończone chórem prostokątnym
- bez chóru
budowle o bardziej złożonej przestrzeni wielonawowej
na planie krzyża łacińskiego (najczęściej występowały w przestrzeniach miejskich lub gdy miały większe znaczenie liturgiczne, jak np. katedry)

Charakterystyczną formą dla okresu romańskiego jest zorientowany w kierunku wschód–zachód układ bryłowy składowych elementów budowli sakralnych^[4]:

wyodrębniona wyższa od pozostałych elementów wieża (element nie zawsze występujący, bądź o różnym jej umiejscowieniu w stosunku do stron świata i zmiennej wielkości)
nawa
empora
absyda
najczęściej kryte stromym, dwuspadowym dachem, ok. 45° przechodzące przy absydach w półkoliste zakończenie

Zabytki architektury

Lista zabytków architektury romańskiej znajduje się w artykule Szlak Romański w Polsce.

Galeria

Tum pod Łęczycą - kolegiata
Sulejów - klasztor
Czerwińsk - klasztor
Tulce
Strzelno - portal
Stary Zamek
Kraków - kościół św. Andrzeja
Wąchock - klasztor
Strzelno - portal
Kościelec
Kruszwica - kolegiata
Giecz - kościół
Lwówek Śląski
Wrocław - portal z klasztoru na Ołbinie
Inowrocław
Opatów - kolegiata
Inowłódz - kościół św. Idziego
Sandomierz - kościół św. Jakuba
Sulejów - kościół św. Tomasza
Strzelno - kolumna
Zamek w Legnicy - romańskie wieże, palatium i kaplica św. Wawrzyńca

Przypisy

↑ https://ochronazabytkow.nid.pl/wp-content/uploads/2024/05/OZ_1-2024_K-Stala.pdf
↑ A. Kadłuczka, K. Stala, Romańska budowla w Sobótce-Górce w świetle ostatnich badań [w:] Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje, red. T. Janiak, Gniezno 2009, s. 487–488.
↑ B.M. Pawlicki, Ze studiów nad reliktami domniemanego palatium Sieciecha w Krakowie, „Czasopismo Techniczne” 2011, R. 108, z. 7-A, s. 179–225
↑ ^a ^b Janisio-Pawłowska 2015 ↓, s. 431.

Bibliografia

Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, red. M. Walicki, t. I-II, PWN, Warszawa 1971
T. Mroczko: Polska sztuka przedromańska i romańska, Warszawa 1978
Zygmunt Świechowski: Sztuka romańska w Polsce. Warszawa: "Arkady", 1982.
W. Krassowski: Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach Polski, t. 1, Warszawa 1989
T. Broniewski: Historia architektury dla wszystkich, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1990
Sztuka Świata, t. 3, praca zbiorowa, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1996
DavidD. Watkin DavidD., Historia architektury zachodniej, RyszardR. Depta, Wyd. 1 (dodruk), Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2006, ISBN 83-213-4178-0, OCLC 750009403 .
Zygmunt Świechowski: Architektura romańska w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2000. ISBN 83-7181-164-0.
Dorota Janisio-Pawłowska. Początki świątyni chrześcijańskiej na Pomorzu Zachodnim. „Przestrzeń i Forma”, 2015.

Linki zewnętrzne

[1] ttps://ochronazabytkow.nid.pl/wp-content/uploads/2024/05/OZ_1-2024_K-Stala.pdf

[2] A. Kadłuczka, K. Stala, Romańska budowla w Sobótce-Górce w świetle ostatnich badań [w:] Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje, red. T. Janiak, Gniezno 2009, s. 487–488.

[3] B.M. Pawlicki, Ze studiów nad reliktami domniemanego palatium Sieciecha w Krakowie, „Czasopismo Techniczne” 2011, R. 108, z. 7-A, s. 179–225

[CITEREFJanisio-Pawłowska2015431-4] Janisio-Pawłowska 2015 ↓, s. 431.

[1]

[2]

[3]

[4]