Wikipedia

Anunnaki


Anun(n)a, Anun(n)aki (sum. Anun(n)a, akad. Anunnakū, Anunnaki) – określenie grupy „wielkich bogów” występujących w wierzeniach ludów Mezopotamii. Sumeryjscy Anunna powiązani byli ze stwarzaniem świata i wyznaczaniem losów ludzi i bogów. Akadyjscy Anunnaki posiadali więcej cech chtonicznych i występowali w roli sędziów świata podziemnego.

Nazwa

edytuj

W tekstach sumeryjskich znanych jest kilka wariantów zapisu nazwy tej grupy bogów: da-nun(-na), da-nun(-na)-ke4(-e)-ne czy da-nun-na-ke(-e)-ne[1][2]. Niemal zawsze poprzedza tę nazwę determinatyw dingir, stawiany przed imionami boskimi[3], po którym następują słowa „a” (‘nasienie, potomek’)[4] i „nun” (‘książę’)[5], do których często dodawana jest końcówka dopełniacza (-k)[6] i sufiks liczby mnogiej klasy osób (-ene)[7]. W jednej z inskrypcji Gudei, władcy Lagasz, pojawia się wyjątkowo zdwojona forma da-nun-na-da-nun-na („wszyscy bogowie Anuna”)[8], której odpowiada najprawdopodobniej znaczeniowo forma dingir-dingir-a-nun-na spotykana w późniejszych tekstach starobabilońskich[9]. Sama nazwa Anuna w swej tradycyjnej sumeryjskiej formie da-nun-na tłumaczona jest zazwyczaj jako „nasienie/potomstwo księcia” lub „(ci, którzy) z książęcego nasienia (są/pochodzą)”[10]. Finkelstein wspomnianego tu „księcia” (nun) łączy z bogiem Enki z Eridu, którego w tekstach sumeryjskich określano tym właśnie epitetem[11]. Nazwę miasta Enkiego, Eridu, zapisywano w formie NUNki[12], a jego małżonka nosiła imię ddam-gal-nun-na („wielka małżonka księcia”)[13].

W zakadyzowanej formie Anunnak(k)ū nazwa tej grupy bogów trafiła do tekstów akadyjskich[14][15], co znalazło swoje odzwierciedlenie w babilońskiej liście bogów An = Anum, gdzie sumeryjska nazwa da-nun-na utożsamiona została z akadyjską nazwą dA-nun-na-ku[16]. W tekstach poświadczone są też inne warianty tej nazwy, z początkową samogłoską „a” zmienioną na „e”: Enunnakū (w dopełniaczowej formie e-nu-na-ki) i skrócone Enukkū (w dopełniaczowej formie e-nu-uk-ki)[17][18]. Dietz Edzard postuluje też istnienie wariantu E/Anūnakū, gdyż, jego zdaniem, występowanie skróconej formy Enukkū wyjaśnić można jedynie asymilacją spółgłoskową morfemu -n(a)k- w -kk-, ale nigdy -nn(a)k- w -kk-[19]. W tekstach akadyjskich nazwę tej grupy bogów zapisywano również za pomocą sumerogramów (dA.NUN, dA.NUN.NA, dA.NUN.NA.KE.E.NE)[20] oraz przy pomocy formy kryptograficznej dgíš-u (60 x 10) wyrażającej wartość liczby 600[21].

Źródła

edytuj

Anunnaki występują głównie w literackich tekstach mitologicznych, eposach i hymnach z okresu od końca III tys. do połowy I tys. p.n.e.[22]. Wczesne wzmianki o Anunnaki pojawiają się również w inskrypcjach królewskich[23]: w inskrypcjach Gudei (Cylinder A i B)[24] i w inskrypcjach władców z okresu Ur III[25] i okresu starobabilońskiego[26]. Anunnaki występują również w modlitwach[27], zaklęciach[28], tekstach rytualnych[29], listach leksykalnych[30], w listach omenów[31] i w listach bogów umieszczonych w rytualnych pieśniach odgrywanych na instrumencie balag[32]. Póki co znane są jedynie trzy teksty administracyjne wskazujące na składanie ofiar dla Anunnaki[33]. Najpóźniejsze źródła wzmiankujące Anunnaki pochodzą z okresu seleukidzkiego[34]. Nie są znane żadne przedstawienia ikonograficzne tej grupy bogów.

Tytuły i hierarchia

edytuj

W mitach sumeryjskich Anunnaki powstają wkrótce po rozłączeniu nieba i ziemi[35]. Przedstawiani są jako potomstwo boga Anu (sum. An)[36], w późniejszym okresie rolę ich ojca przyjmuje Marduk[37]. Nie było ustalonej liczby Anunnaki. W tekstach źródłowych występują najczęściej jako grupa bogów, często określana jako „Wielcy Bogowie” (sum. da-nun-na dingir gal-gal-e-ne)[38]. Do Anunnaki zaliczano prawdopodobnie większość, jeśli nie wszystkich najważniejszych bogów[39]. W przekazach mitycznych mowa jest niekiedy o siedmiu Anunnaki (mit o Atrahasisie[40], Zejście Inanny do Świata Podziemnego), ich skład jest jednak niepewny. W jednym micie Inanna jest określona jako „najbardziej porywcza między bogami Anunna”[41], w innym sama jest sądzona przez Anunnaki[42]. Być może w niektórych tradycjach siódemka Anunnaki była tożsama z siódemką bogów „rozstrzygających losy”, w skład której wchodzili: An, Enlil, Enki, Ninhursag, Nanna, Utu i Inanna[43]. Od okresu średniobabilońskiego wśród najpotężniejszych Anunnaki wymienia się Marduka, Damkinę, Nergala i Madanu[44]. W jednym tekście mowa jest o „pięćdziesięciu Anunnaki z Eridu”[45], ich skład nie jest jednak opisany, a liczba jest raczej symboliczna[46]. Liczba Anunnaki mogła też sięgać sześciuset: w Enuma elisz Marduk rozdzielił obowiązki pomiędzy trzystu Anunnaki „nieba” i trzystu Anunnaki „ziemi”[47].

W dwóch przypadkach Anunnaki zostali dookreśleni za pomocą toponimu jako „Anunnaki (miasta) Lagasz” i „Anunnaki (miasta) Eridu”[48]. Poza tym w źródłach określani są także jako „Bogowie Losów” (sum. da-nun-na dingir nam-tar-re)[49] i „bóstwa opiekuńcze wszystkich krajów” (sum. dlamma kur-kur-ra)[50]. Być może do Anunnaki odnosi się określenie „Bogowie Gór” (sum. dingir.hur.sag.gá)[51].

Wielu bogów było określanych jako ci, którzy stali na czele Anunnaki. W zależności od tego, któremu bogu poświęcone były mit czy modlitwa, owe bóstwo często przedstawiano jako przywódcę Anunnaki – zabieg ten miał na celu podkreślenie potęgi bohatera danego utworu[52]. Anu miał być ojcem Anunnaki, jak również ich władcą[53]. Enlil i jego małżonka Sud mieli uprawnienie rozdzielania boskich praw me między Anunnaki[54], a sami Anunnaki byli członkami jego dworu[55]. Enki był „przewodnikiem pośród bogów Anunna”[56], Gilgamesz – ich sędzią[57]. W inskrypcji Sin-iddinama to bóg Utu jest tym, który „przewyższa Anunnaki”[58]; według inskrypcji z okresu panowania Utu-hengala „królem Anunnaki” był Nanna[59], a w modlitwie do Aszura władcą Anunnaki jest sam Aszur[60]. W micie o walkach Ninurty Anunnaki (podporządkowani Enlilowi) uciekają przed Ninurtą[61], który staje się „królem bogów Anunna”[62]; odpowiednio w micie o Errze Anunnaki „drżą” przed Errą[63]. W Enuma elisz Marduk co prawda wyznaczył zarząd nad Anunnaki bogu Anu, ale sam wydawał im bezpośrednie polecenia[64]. W tekście mitologicznym z okresu nowoasyryjskiego Marduk poprowadził armię Anunnaki przeciwko świątyni Ninurty w Nippur[65]; tekst jest poważnie uszkodzony, wydaje się jednak z niego wynikać, że ci Anunnaki byli w jakiejś zależności wobec bogów zaatakowanej świątyni[66]. Niektóre teksty wręcz wydają się nie tyle uwypuklać potęgę innego bóstwa, co celowo umniejszać rangę samych Anunnaki[67].

Po okresie starobabilońskim Anunnaki zaczęto zestawiać w opozycji do innej grupy bogów: Igigi[68]. Ich wzajemna relacja nie jest jasna. Jeszcze w starobabilońskim micie o Atrahasisie „Anunnaki nieba” zlecali Igigi wykonywanie ciężkiej pracy[69], z czasem jednak w tekstach to Igigi zaczęli być przedstawiani jako bogowie niebiańscy, podczas gdy Anunnaki nabierali cech chtonicznych[70]. Burkhart Kienast zauważa jednak, że tylko nieliczne teksty podkreślają opozycję „niebiańscy Igigi – chtoniczni Anunnaki”, w większości zaś źródeł te określenia wydają się być raczej synonimiczne[71]. Zwłaszcza w źródłach z I tys. p.n.e. paralelizm „Igigi – Anunnaki” mógł mieć charakter wyłącznie stylistyczny[72].

Anunnaki jako bogowie niebiańscy

edytuj

Anunnaki występują w źródłach zarówno jako bogowie niebiańscy, jak i chtoniczni. W mitach sumeryjskich Anunnaki razem z innymi bogami stwarzają świat i ludzi[73] i ofiarowują ludziom pierwsze narzędzie: motykę[74]. Anunnaki powiązani są także z przekazami o budowie świątyń: w inskrypcjach Gudei ta grupa bogów patronowała powstawaniu świątyni w Girsu[75], a w Enuma elisz Marduk zlecił im zbudowanie Esagili w Babilonie[76]. Prawdopodobnie można im przypisać funkcje opiekuńcze wobec przynajmniej niektórych miast (Lagasz, Eridu, być może także Nippur[77]) oraz dbałość o dobrostan ludzkości: w niektórych źródłach łączone są bowiem z urodzajem[78] i przywracaniem stanu równowagi[79]. Z drugiej strony Anunnaki z Eposu o Gilgameszu pomogli innym bogom w sprowadzeniu na ludzi potopu, choć jednocześnie opłakiwali zagładę ludzkości[80].

Ich najczęściej podkreślaną w źródłach prerogatywą było „ustanawianie losów”[81] – tak bogów[82], jak i zwykłych ludzi[83]. W tekście mitologicznym o ataku na świątynię Ninurty w Nippur Anunnaki mają przesłuchać pokonanych bogów z tejże świątyni[84]. W opisie świątyni Ningirsu Gudea wspomina o zewnętrznym pomieszczeniu przeznaczonym do sprawowania sądów przez Anunnaki[85]. W micie o Enkim Anunnaki, jako „ustalający losy”, zakładają siedziby w sanktuarium Enkiego, które ma wznieść się ku niebu[86], w dalszej części mitu Enki tworzy dla Anunnaki siedziby w miastach[87]. Według innych przekazów Anunnaki zamieszkują Czyste/Święte Wzgórze[88] lub Las Cedrowy, który lokalizowano w górach Libanu[89].

Anunnaki pojawiają się również w kompozycjach na instrument balag; przywoływani są w celu uśmierzenia gniewu innych bóstw[90].

Anunnaki jako bogowie chtoniczni

edytuj

Od okresu starobabilońskiego Anunnaki coraz częściej pojawiali się w roli bóstw chtonicznych. W sumeryjskiej wersji Zejścia Inanny do Świata Podziemnego siódemka Anunnaki pełni funkcję sędziów wydających wyrok na Inannę[91]. W akadyjskiej wersji tego mitu Anunnaki zamieszkują świat podziemny i piją jego wodę. Na rozkaz Ereszkigal zostali posadzeni na złotach tronach w pałacu ozdobionym perłami[92]. Również w micie o Errze Anunnaki mieszkają w Podziemiu, a w wyjątkowych okolicznościach mogą stanowić zagrożenie dla świata żywych[93]. Według tekstów zaklęć to Anunnaki prowadzili zmarłego do świata podziemnego[94] i przeprowadzali nad nim sąd[95]. Zmarły natomiast wygłaszał przed Anunnaki określone formuły, wręczał im figurki apotropaiczne i dary[96].

Anunnaki występują także w roli adresatów zaklęć związanych z uwięzieniem czarownic w świecie podziemnym[97]: obok innych bogów mieli on moc „związania” czarownika[98], jak i siłowego przeprowadzenia go przez bramy Podziemia[99]. W tekstach magicznych Anunnaki są również pośrednikami w kontaktach z duchami zmarłych[100].

Kult

edytuj

Nic nie wiadomo o osobnych świątyniach przeznaczonych do kultu Anunnaki[101], prawdopodobnie dlatego, że poszczególni bogowie wchodzący w skład tej grupy mieli swoje osobne miejsca kultu[102]. Wiadomo jednak, że Anunnaki byli adresatami modlitw i ofiar[103]. Według mitu o Errze ludzie zostali stworzeni właśnie w celu składania ofiar dla Anunnaki[104]. Lista ofiar z okresu Ur III wskazuje, że składano im ofiary roślinne[105]. W zaklęciach Anunnaki otrzymywali ofiary kispu[106], czyli ofiary przeznaczone dla zmarłych przodków, które składano pod koniec miesiąca Abu (przypadającego na sierpień)[107]. Ofiary kispu dla Anunnaki pojawiają się również w późnym tekście z okresu seleukidzkiego opisującym rytuał przeprowadzany w związki z zaćmieniem księżyca[108]. Bardzo mała liczba tekstów nieliterackich (np. administracyjnych)[109], w których pojawiają się Anunnaki, wskazuje na ograniczoną rolę kultu tej grupy bogów. Adam Falkenstein zauważył ponadto, że forma „Anunnaki” nigdy nie pojawia się jako człon w imionach osobowych, co wskazuje na znikomą rolę tych bogów w prywatnej religijności[110].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ N. Brisch, Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods), online.
  2. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 128.
  3. ↑ W najstarszych tekstach czasem był on pomijany, patrz forma "a-nun-na" w zaklęciu z okresu Ur III czy forma "a-nun-ke4-ne" w tekście z okresu staroakadyjskiego; D.O. Edzard, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 38.
  4. ↑ ePSD, s.v. a: ‘water; semen; progeny’.
  5. ↑ ePSD, s.v. nun: ‘prince; (as attribute) foremost, best’.
  6. ↑ D.O. Edzard, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 37.
  7. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 128.
  8. ↑ Cylinder Gudei B I 21; A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 128, przypis 10.
  9. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 128, przypis 11.
  10. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 129; B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 142; D.O. Edzard, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 38; N. Brisch, Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods), online.
  11. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 129.
  12. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 129.
  13. ↑ D.O. Edzard, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 38.
  14. ↑ Kienast B., Igigū, Anunnakkū und. B. Nach akk. Quellen, s. 40.
  15. ↑ D.O. Edzard, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 37.
  16. ↑ AN = Anum VI 311; R.L. Litke, A Reconstruction of the Assyro-Babylonian God-Lists, AN: dA-nu-um and AN: Anu šá amēli, New Haven, 1998, s. 221.
  17. ↑ D.O. Edzard, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 38.
  18. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 143.
  19. ↑ D.O. Edzard, Sumerian Grammar, s. 13.
  20. ↑ N. Brisch, Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods), online.
  21. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 143.
  22. ↑ Zestawienie najważniejszych poświadczeń w: B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 150–154.
  23. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 127.
  24. ↑ D.O. Edzard, Gudea and His Dynasty, s. 83, 89; A. Chapman, Gudea and the Gods, s. 46.
  25. ↑ D. Frayne, Ur III Period (2112–2004 BC), s. 156.
  26. ↑ D. Frayne, Old Babylonian Period (2003–1595 BC), s. 16, 34, 67, 169, 176, 241, 381.
  27. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 141, 145.
  28. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 147.
  29. ↑ BMR IV 6: https://oracc.museum.upenn.edu/cams/tlab/qpn-x-divine?xis=qpn.r000060&ref=P363407.23 [dostęp: 28.08.2024]; BMR IV 7: https://oracc.museum.upenn.edu/cams/tlab/qpn-x-divine?xis=qpn.r000060&ref=P296523.48 [dostęp: 28.08.2024].
  30. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 144.
  31. ↑ B. Kienast, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 40.
  32. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 134.
  33. ↑ N. Brisch, Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods), online.
  34. ↑ N. Brisch, Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods), online; BMR IV 6: https://oracc.museum.upenn.edu/cams/tlab/qpn-x-divine?xis=qpn.r000060&ref=P363407.23 [dostęp: 28.08.2024].
  35. ↑ K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, s. 68; K. Szarzyńska, Enki i Ninmah (stworzenie ludzi), s. 39.
  36. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 129; K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, s. 68.
  37. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 130.
  38. ↑ D.O. Edzard, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 38.
  39. ↑ D.O. Edzard, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 38 (podaje przykładowy, ale jak sam podkreśla – niepełny katalog).
  40. ↑ K. Łyczkowska, Starobabiloński mit o Atrachasisie, s. 125.
  41. ↑ K. Szarzyńska, Inana i kraj Ebih, s. 107.
  42. ↑ K. Szarzyńska, Zejście Inany do Świata Podziemnego, s. 91.
  43. ↑ S.N. Kramer, The Sumerians, s. 122–123.
  44. ↑ J. Black, A. Green, Słownik mitologii Mezopotamii, s. 28.
  45. ↑ S.N. Kramer, The Sumerians, s. 123; N. Brisch, Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods), online.
  46. ↑ D.O. Edzard, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 38–39.
  47. ↑ K. Łyczkowska, Enūma eliš, s. 41 (tablica szósta); N. Brisch, Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods), online.
  48. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 129.
  49. ↑ CDLI online: KAR 004 (P282595): https://cdli.mpiwg-berlin.mpg.de/artifacts/282595 [dostęp: 28.08.2024].
  50. ↑ D.O. Edzard, Gudea and His Dynasty, s. 89 (RIME 3/1.01.07, Cyl. B).
  51. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 145.
  52. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 127; B. Kienast, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 43.
  53. ↑ J. Black, A. Green, Słownik mitologii Mezopotamii, s. 28.
  54. ↑ K. Szarzyńska, Małżeństwo Enlila z boginią Sud, s. 15.
  55. ↑ K. Szarzyńska, Stworzenie motyki dla ludzi, s. 137.
  56. ↑ K. Szarzyńska, Enki – organizator świata, s. 48.
  57. ↑ T. Abusch, D. Schwemer, Corpus of Mesopotamian Anti-Witchcraft Rituals, vol. 2, s. 203.
  58. ↑ D. Frayne, Old Babylonian Period (2003–1595 BC), s. 169 (RIME 4.2.9.9).
  59. ↑ D. Frayne, Sargonic and Gutian Periods (2334–2113 BC), s. 296 (RIME 2.13.06.2002).
  60. ↑ B.R. Foster, Before the Muses, s. 320.
  61. ↑ K. Szarzyńska, Zwycięskie walki Ninurty z Górą, s. 146.
  62. ↑ K. Szarzyńska, Zwycięskie walki Ninurty z Górą, s. 168.
  63. ↑ K. Gawlikowska, Erra, s. 102.
  64. ↑ K. Łyczkowska, Enūma eliš, s. 41: „Przeznaczył ich bogu Anu, by strzegli jego nakazów”; „Anunnaki usta swe otworzyły i do Marduka, pana ich, tak rzekły”.
  65. ↑ T. Oshima, “Damkianna Shall Not Bring Back Her Burden in the Future!”, s. 150–151.
  66. ↑ T. Oshima, “Damkianna Shall Not Bring Back Her Burden in the Future!”, s. 147.
  67. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 135; U. Gabbay, Pacifying the Hearts of the Gods, s. 286.
  68. ↑ J. Black, A. Green, Słownik mitologii Mezopotamii, s. 28; N. Brisch, Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods), online.
  69. ↑ K. Łyczkowska, Starobabiloński mit o Atrachasisie, s. 125–126.
  70. ↑ N. Brisch, Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods), online.
  71. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 155.
  72. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 156; B. Kienast, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 41.
  73. ↑ K. Szarzyńska, Cele stworzenia ludzkości, s. 133–134.
  74. ↑ K. Szarzyńska, Stworzenie motyki dla ludzi, s. 137; K. Szarzyńska, Enki i Ninhursanga, s. 36–37.
  75. ↑ A. Chapman, Gudea and the Gods, s. 46.
  76. ↑ K. Łyczkowska, Enūma eliš, s. 41–42.
  77. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 129–130.
  78. ↑ K. Szarzyńska, Cele stworzenia ludzkości, s. 133: „aby pola bogów Anunna stały się liczne / i dostatek kraju pomnożony”.
  79. ↑ D.O. Edzard, Gudea and His Dynasty, s. 89 (RIME 3/1.01.07, Cyl. B, vv. 10–11): „The people have all been settled (again), and the Land has gone home, / (but) the Anunna gods are all standing in admiration”.
  80. ↑ K. Łyczkowska, P. Puchta, M. Kapełuś, Epos o Gilgameszu, s. 55–56.
  81. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 146–147.
  82. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 131.
  83. ↑ K. Łyczkowska, Epos o Gilgameszu, s. 52.
  84. ↑ T. Oshima, “Damkianna Shall Not Bring Back Her Burden in the Future!”, s. 151.
  85. ↑ D.O. Edzard, Gudea and His Dynasty, s. 86 (RIME 3/1.01.07, Cyl. A, vv. 746–747).
  86. ↑ K. Szarzyńska, Enki – organizator świata, s. 52: „Twoje giguna dosięgnie obłoków, / twoje sanktuarium wniesie się ku niebu / i Anunna ustalą tam twoje losy”.
  87. ↑ K. Szarzyńska, Enki – organizator świata, s. 57.
  88. ↑ K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, s. 69; A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 132.
  89. ↑ K. Łyczkowska, P. Puchta, M. Kapełuś, Epos o Gilgameszu, s. 88.
  90. ↑ U. Gabbay, Pacifying the Hearts of the Gods, s. 88.
  91. ↑ K. Szarzyńska, Zejście Inany do Świata Podziemnego, s. 91: „Anunna, siedmiu sędziów, wydało wyrok w jej obecności”.
  92. ↑ O. Drewnowska-Rymarz, Zejście Isztar do Świata Podziemnego, s. 90.
  93. ↑ K. Gawlikowska, Erra, s. 98.
  94. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 147.
  95. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 147, 150–151; B. Kienast, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 43.
  96. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 147–148.
  97. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 146; T. Abusch, D. Schwemer, Corpus of Mesopotamian Anti-Witchcraft Rituals, vol. 1, s. 22.
  98. ↑ T. Abusch, D. Schwemer, Corpus of Mesopotamian Anti-Witchcraft Rituals, vol. 1, s. 348.
  99. ↑ T. Abusch, D. Schwemer, Corpus of Mesopotamian Anti-Witchcraft Rituals, vol. 2, s. 204.
  100. ↑ T. Abusch, D. Schwemer, Corpus of Mesopotamian Anti-Witchcraft Rituals, vol. 2, s. 189.
  101. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 127.
  102. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 144.
  103. ↑ D. Frayne, Old Babylonian Period (2003–1595 BC), s. 169 (RIME 4.02.09.09); D.O. Edzard, Gudea and His Dynasty, s. 89 (RIME 3/1.01.07, Cyl. B).
  104. ↑ K. Gawlikowska, Erra, s. 99.
  105. ↑ D.O. Edzard, s.v. Igigū, [w:] RlA 5, s. 39.
  106. ↑ B. Kienast, Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, s. 148; T. Abusch, D. Schwemer, Corpus of Mesopotamian Anti-Witchcraft Rituals, vol.1, s. 264.
  107. ↑ T. Abusch, D. Schwemer, Corpus of Mesopotamian Anti-Witchcraft Rituals, vol. 2, s. 208.
  108. ↑ BMR IV 6: https://oracc.museum.upenn.edu/cams/tlab/qpn-x-divine?xis=qpn.r000060&ref=P363407.23 [dostęp: 28.08.2024].
  109. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 127 (Falkenstein jeszcze nie znał pojedynczych tekstów administracyjnych, w których pojawia się nazwa Anunnaki, jednak z racji niewielkiej liczby tych dokumentów jego wnioski dalej są aktualne).
  110. ↑ A. Falkenstein, Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, s. 127.

Bibliografia

edytuj
  • Abusch T., Schwemer D., Corpus of Mesopotamian Anti-Witchcraft Rituals, vol. I, Leiden–Boston 2011.
  • Abusch T., Schwemer D., Corpus of Mesopotamian Anti-Witchcraft Rituals, vol. II, Leiden–Boston 2016.
  • Black J., Green A., Słownik mitologii Mezopotamii, tłum. A Reiche, Katowice 1998.
  • Brisch N., Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods), „Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses” (Oracc and the UK Higher Education Academy), online 2019: http://oracc.museum.upenn.edu/amgg/listofdeities/anunna/ [dostęp: 25.08.2024].
  • Chapman A., Gudea and the Gods: Intersecting Policy and Prophecy, „Studia Antiqua” 6/1 (2008), s. 41–49.
  • Cuneiform Digital Library Initiative [= CDLI]: https://cdli.mpiwg-berlin.mpg.de/ [dostęp: 28.08.2024].
  • Drewnowska-Rymarz O. (tłum.), Zejście Isztar do Świata Podziemnego, [w:] Mity akadyjskie, tłum. zbiorowe, Warszawa 2000, s. 86–91.
  • Edzard D.O., [Igigū], Anunna und. A. Nach sumerischen Quellen, [w:] Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie [= RlA] 5 (1976–1980), s. 37–40.
  • Edzard D.O., Gudea and His Dynasty, Toronto–Buffalo–London 1997 (The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early Periods [= RIME] 3.1).
  • Edzard D.O., Sumerian Grammar, Leiden–Boston 2003.
  • ePSD = http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html [dostęp: 28.08.2024].
  • Falkenstein A., Die Anunna in der sumerischen Überlieferung, [w:] Studies in Honor of Benno Landsberger on his Seventy-Fifth Birthday, April 21, 1965, ed. H. Güterbock, T. Jacobsen, Chicago–Illinois 1965, s. 127–140 (Assyriological Studies 16).
  • Foster B.R., Before the Muses. An Anthology of Akkadian Literature, IIIrd ed., Maryland 2005.
  • Frayne D., Sargonic and Gutian Periods (2334–2113 BC), Toronto–Buffalo–London 1993 (The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early Periods [= RIME] 2).
  • Frayne D., Ur III Period (2112–2004 BC), Toronto–Buffalo–London 1997 (The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early Periods [= RIME] 3.2).
  • Frayne D., Old Babylonian Period (2003–1595 BC), Toronto–Buffalo–London 1990 (The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early Periods [= RIME] 4).
  • Gabbay U., Pacifying the Hearts of the Gods: Sumerian Emesal Prayers of the First Millennium BC, Wiesbaden 2014.
  • Gawlikowska K. (tłum.), Erra, [w:] Mity akadyjskie, tłum. zbiorowe, Warszawa 2000, s. 92–110.
  • Heiser M.S., Clapper D., The Anunnaki Gods According to Ancient Mesopotamian Sources: English Translations of Important Scholarly Works with Brief Commentary, [sine loco] 2018 (angielskie tłumaczenie niemieckich artykułów von Sodena, Falkensteina i Kienasta).
  • Kienast B., Igigū and Anunnakkū nach den akkadischen Quellen, [w:] Studies in Honor of Benno Landsberger on his Seventy-Fifth Birthday, April 21, 1965, ed. H. Güterbock, T. Jacobsen, Chicago–Illinois 1965, s. 141–158.
  • Kienast B., Igigū, Anunnakkū und. B. Nach akk. Quellen, [w:] Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie [= RlA] 5 (1976–1980), s. 40–44.
  • Kramer S.N., The Sumerians: Their History, Culture, and Character, Chicago–London 1963.
  • Łyczkowska K. (tłum.), Enūma eliš, [w:] Mity akadyjskie, tłum. zbiorowe, Warszawa 2000, s. 17–50.
  • Łyczkowska K. (tłum.), Starobabiloński mit o Atrachasisie, [w:] Mity akadyjskie, tłum. zbiorowe, Warszawa 2000, s. 125–142.
  • Łyczkowska K., Puchta P., Kapełuś M. (tłum.), Epos o Gilgameszu, Warszawa 2010.
  • Łyczkowska K., Szarzyńska K., Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981.
  • Oracc TLAB (Temple Life in Assyria and Babylonia: https://oracc.museum.upenn.edu/cams/tlab/corpus [dostęp: 28.08.2024]).
  • Oshima T., “Damkianna Shall Not Bring Back Her Burden in the Future!” A New Mythological Text of Marduk, Enlil and Damkianna, [w:] A Woman of Valor: Jerusalem Ancient Near Eastern Studies in Honor of Joan Goodnick Westenholz, ed. W. Horowitz, U. Gabbay, F. Vukosavokić, Madrid 2010, s. 145–161.
  • Szarzyńska K. (tłum.), Zejście Inany do Świata Podziemnego, [w:] Mity sumeryjskie, tłum. K. Szarzyńska, wyd. II, Warszawa 2010, s. 84–103.
  • Szarzyńska K. (tłum.), Enki – organizator świata, [w:] Mity sumeryjskie, tłum. K. Szarzyńska, wyd. II, Warszawa 2010, s. 46–60.
  • Szarzyńska K. (tłum.), Inana i kraj Ebih, [w:] Mity sumeryjskie, tłum. K. Szarzyńska, wyd. II, Warszawa 2010, s. 104–110.
  • Szarzyńska K. (tłum.), Enki i Ninhursanga, [w:] Mity sumeryjskie, tłum. K. Szarzyńska, wyd. II, Warszawa 2010, s. 28–38.
  • Szarzyńska K. (tłum.), Stworzenie motyki dla ludzi, [w:] Mity sumeryjskie, tłum. K. Szarzyńska, wyd. II, Warszawa 2010, s. 136–137.
  • Szarzyńska K. (tłum.), Enki i Ninmah (stworzenie ludzi), [w:] Mity sumeryjskie, tłum. K. Szarzyńska, wyd. II, Warszawa 2010, s. 39–45.
  • Szarzyńska K. (tłum.), Małżeństwo Enlila z boginią Sud, [w:] Mity sumeryjskie, tłum. K. Szarzyńska, wyd. II, Warszawa 2010, s. 13–20.
  • Szarzyńska K. (tłum.), Cele stworzenia ludzkości, [w:] Mity sumeryjskie, tłum. K. Szarzyńska, wyd. II, Warszawa 2010, s. 133–135.
  • Szarzyńska K. (tłum.), Zwycięskie walki Ninurty z Górą, [w:] Mity sumeryjskie, tłum. K. Szarzyńska, wyd. II, Warszawa 2010, s. 143–171.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Anunnaki&oldid=75020963”