Antoni Koryga
Antoni Koryga (ur. 27 maja 1814 w Tursku, zm. 16 sierpnia 1881 tamże) – polski chłop, jeden z przywódców antyszlacheckich wystąpień chłopów w Galicji Zachodniej w 1846.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
16 sierpnia 1881 |
| Zawód, zajęcie |
Życiorys
edytujPochodzenie
edytujPochodził ze wsi Tursko na przedmieściach Ciężkowic[1]. Był synem Piotra Korygi i Agnieszki Dubielonki[1]. Jego ojciec zmarł, gdy Antoni Koryga miał niecały rok[1].
Aktywność przed 1846
edytuj5 listopada 1839 wziął ślub z Anną, córką Macieja Jasińskiego i Franciszki z domu Blicharz[1].
Według relacji Nikodema Goyskiego (mandatariusza i rządcy w majątku Bruśnik[2]), Koryga jeszcze przed 1846 rokiem był karany za zabójstwo, rabunki i kradzieże[1][2]; był „sławnym hersztem”, który miał „swoją bandę” w okolicy Bruśnika[1]. W 1843 roku, po rabunku dokonanym na majątku Żyda zamieszkującego Bruśnik, Koryga wraz z siedmioma podwładnymi bandytami miał zostać pojmany przez Nikodema Goyskiego, asystowanego przez dwunastu żołnierzy, i oddany pod sąd[1]. Wedle relacji Nikodema Goyskiego, Koryga miał się „wykręcić”, i jesienią 1845 został zwolniony[1].
Udział w rabacji galicyjskiej
edytujW czasie rabacji galicyjskiej, około 20 lutego 1846, stanął na czele oddziału chłopskiego[3]. Rozesłał po okolicznych wsiach rozkaz, by chłopi byli uzbrojeni i gotowi do rabunku[1], dołączając byle jaki kawałek papieru jako rozkaz pisemny[1]. Wysłannicy Korygi wzywali okoliczne wsie do „rozprawienia się z panami”[3], a także do tego, „aby dwór rabować, a ludzi w surduty ubranych bić, wiązać i do cyrkułu odstawić”[4].
Koryga porwał chłopów do powstania rzekomo odczytując z trzymanego przez siebie papieru obwieszczenie, zgodnie z którym państwowe i lokalne władze miały dać przyzwolenie na rabunek i zniszczenie dworów (co było kłamstwem)[1]. Jego oddział w ciągu kilku dni rozgromił szereg posiadłości pomiędzy Bogoniowicami a Grybowem[3], dopuszczając się przy tym tortur i morderstw (m.in. poprzez bicie cepami, łamanie kości, cięcie siekierą, wyrywanie wnętrzności, roztratowanie końmi)[1][2]. Według Nikodema Goyskiego, ofiarą grabieży padło trzydzieści dworów, spośród których tylko w części dochodziło do morderstw lub tortur[1]. Siły Korygi złupiły m.in. dwór Długoszewskich w Bobowej, zwany „zamkiem”[3]. Raporty władz austriackich i późniejsze relacje ziemian zgodnie określały Korygę jako „rabusia” i „zbójcę”[3].
Gdy powstanie chłopskie zaczęło słabnąć, Koryga miał cofnąć się ku Węgrom, lecz zrezygnował z zamiaru „dla wielkich śniegów”[3]. Wicegubernator Lażański wyznaczył nagrodę za schwytanie go[3]. 7 marca 1846 oddział Korygi został rozbity przez wojsko austriackie[3]. Koryga nie został ujęty[3]. Żona Jakuba Szeli w podaniu z 29 grudnia 1846 uniewinniała męża ze współpracy z innymi bandami (mając na myśli m.in. Korygę), które miały „działać zbrodniczo na własną rękę”[3].
Losy po rabacji
edytujDalsze losy Korygi nie są dokładnie znane[3]. Do około 1862 roku urodziło się jedenaścioro jego dzieci[1]. Zmarł śmiercią naturalną w Tursku 16 sierpnia 1881[1]. Został pochowany dwa dni później na miejscowym cmentarzu parafialnym w Ciężkowicach[1]. Nie udzielono mu sakramentu ostatniego namaszczenia, ani nie wpisano w metryce zgonu wyznania katolickiego (choć był ochrzczony, wziął ślub kościelny i regularnie chrzcił dzieci)[1].
Rodzina
edytujJego praprawnukiem jest socjolog i polityk Maciej Gdula[5].
Odniesienia w kulturze
edytujBolesław Limanowski nadmienił Korygę w swojej pracy Historja ruchu rewolucyjnego w Polsce w 1846 r., nazywając go „słynnym rozbójnikiem”[6].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Bogusław Andrzej Baczyński. Antoni Koryga (1814–1881) – rabant nieznany, czyli prolegomena do amatorskich badań nad rabacją galicyjską. „Rocznik Tarnowski”. 18, s. 241–248, 2013.
- ↑ a b c Leszek Migrała: Rabacja w Bruśniku. Dziennik Polski, 28 czerwca 2002. [dostęp 2020-10-12].
- ↑ a b c d e f g h i j k Stefan Kieniewicz: Koryga (w. XIX). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XIV. 1968–1969, s. 144–145.
- ↑ Andrzej Ćmiech: Krwawe były zapusty 1846. Chłopi rabowali majątki oraz zabijali panów. Gazeta Krakowska, 19 stycznia 2017. [dostęp 2020-10-13].
- ↑ Maciej Gdula. Pamięć lewicy. „Krytyka Polityczna”. 11/12, s. 231, zima 2007.
- ↑ Bolesław Limanowski: Historja ruchu rewolucyjnego w Polsce w 1846 r.. Kraków: 1913, s. 166.
Linki zewnętrzne
edytuj- Nikodem Goyski: Opisanie niektórych zdarzeń podczas powstania chłopów w miesiącu lutym 1846 w obwodzie sądeckim zaszłych. Lwów: 1846.