Antoni Garczyński
Antoni Garczyński, herbu własnego (ur. 1768, zm. 1813 w Dreźnie[1]) – urzędnik polski, prefekt departamentu kaliskiego Księstwa Warszawskiego w latach 1807–1813.
 Garczyński | |
| Rodzina |
Garczyńscy |
|---|---|
| Data urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Odznaczenia | |
| |
Według opinii francuskiego rezydenta w Księstwie Warszawskim Louisa Pierre’a Bignona Garczyński był „administratorem światłym, stanowczym i nieskazitelnym”, a sam Bignon aż trzykrotnie przedstawiał go jako najodpowiedniejszego kandydata na ministra spraw wewnętrznych. W uznaniu zasług książę warszawski Fryderyk August I odznaczył go Wielką Wstęgą Orderu Św. Stanisława[1].
Pochodzenie
edytujUrodzony w rodzinie skoligaconej z najznamienitszymi rodami Wielkopolski. Był synem Stefana Garczyńskiego (zm. 1773), generała majora wojsk koronnych, adiutanta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, i Weroniki z Krzyckich[1][2]. Miał liczne rodzeństwo: trzech braci – Jana Nepomucena, uczestnika insurekcji kościuszkowskiej i oficera Legionów Polskich[3][4], Stefana, w 1813 piastującego stanowisko podprefekta powiatu krotoszyńskiego i Franciszka, pułkownika wojsk polskich (zm. 1812) – oraz siostry Eleonorę, Antoninę i Honoratę[5]. Antoni Garczyński nie był żonaty, nie pozostawił potomstwa. Swój majątek zapisał bratankowi Stefanowi Florianowi Garczyńskiemu[2].
Służba w administracji
edytujSłużbę w administracji zaczął jako konsyliarz poznańskiej komisji porządkowej cywilno-wojskowej, następnie wziął udział w powstaniu kościuszkowskim, zajmując ze swoim oddziałem w październiku 1794 Grodzisk Wielkopolski[2].
Nie jest znana jego działalność publiczna po upadku I Rzeczypospolitej (1795), w okresie pruskiego zaboru. Gdy w 1806 Królestwo Prus padało pod ciosami napoleońskiej armii, na terenie Wielkopolski wybuchło powstanie. Na wyzwolonych terenach zorganizowano polską administrację i w lutym 1807 Antoni Garczyński został radcą Izby Administracyjnej departamentu poznańskiego[1].
Prefekt departamentu kaliskiego
edytujGdy na mocy pokoju w Tylży utworzono Księstwo Warszawskie, Antoni Garczyński w dniu 16 grudnia 1807[6] został mianowany prefektem departamentu z siedzibą w Kaliszu[2], drugim pod względem wielkości mieście Wielkopolski. Zarządzając departamentem kaliskim, Garczyński m.in. ulepszał drogi i wspierał rozwój gospodarczy[1].
Wojna z Austrią
edytujPo wybuchu wiosną 1809 wojny z Austrią Garczyński został mianowany naczelnikiem i pełnomocnikiem Rady Stanu[2]. Obawiając się, iż niedoświadczone wojsko nie zdoła skutecznie obronić ziem polskich przed atakiem austriackiej armii, Garczyński początkowo sprzeciwiał się zbrojeniom, nie chcąc narażać ludności na ewentualne represje[1]. Później jednak podjął działania przeciwko ludności niemieckiej zamieszkującej tereny Kaliskiego, żądając ustanowienia specjalnych sądów dla zdrajców, a także forsował własne plany wojskowe ataku na Łęczycę[1] lub Kraków[7], by odciążyć obleganą przez Austriaków Częstochowę[2], przez co popadł w konflikt z gen. Janem Henrykiem Dąbrowskim, dowodzącym polskimi siłami w zachodnich departamentach Księstwa[1].
Wizyta króla Hieronima w Kaliszu
edytujWiosną 1812 prefekt organizował w Kaliszu niespodziewaną wizytę króla Westfalii Hieronima Bonaparte, cesarskiego brata, który przybył do miasta 13 kwietnia[8], wraz z całą swoją świtą, dworem i dowodzoną przez siebie dywizją[a]. Nie posiadając odpowiednich funduszy, Garczyński zwrócił się o pomoc finansową do ministra spraw wewnętrznych i ministra skarbu[8]. Niestety, prawie cały koszt kilkudniowej królewskiej wizyty (ponad 12 tys. franków) spadł na miasto i tamtejszą gminę żydowską, przez co mieszkańcy Kalisza długo pamiętali o swoich utraconych pieniądzach i jeszcze w 1848 domagali się ich zwrotu[8].
Wojna z Rosją
edytujW okresie przegotowań do wojny z Rosją (1812) Garczyński sprawnie zorganizował dostawy żywności dla wielonarodowej Wielkiej Armii[2]. Po klęsce Napoleona zajmował się ewakuacją urzędów i pomocą dla uchodźców z Warszawy, Lublina, Siedlec, Poznania i Bydgoszczy[1]. Gdy armia rosyjska w 1813 wkraczała na tereny Księstwa Warszawskiego, polski rząd i wojsko opuściły Warszawę. Wtedy rekrutacja żołnierzy do odtworzonej armii polskiej odbywała się tylko z ziem departamentów poznańskiego, krakowskiego, radomskiego i kaliskiego, bo sześć pozostałych zajęli Rosjanie[9]. Garczyński po raz kolejny wykazał się zmysłem organizacyjnym i pobór żołnierza najlepiej przebiegł właśnie w departamencie kaliskim, pod zarządem prefekta i gen. Benedykta Łączyńskiego, dowódcy wojskowego departamentu[9]. Garczyński sformował też uzbrojone w kosy[9] oddziały gwardii narodowej[1]. Po przegranej bitwie pod Kaliszem (13 lutego 1813) Garczyński znowu zajął się ewakuacją władz polskich i francuskich z terenów podległego sobie departamentu w kierunku Krakowa, gdzie przebywali polscy ministrowie i naczelne dowództwo armii[1]. Tam ponownie dał się poznać jako sprawny organizator dowozu żywności i zaopatrzenia dla wojska[9]. Następnie wraz z siłami polskimi, dowodzonym przez księcia Józefa Poniatowskiego, udał się do Niemiec. Rozstrzygającą bitwę pod Lipskiem (16–19 października 1813) przeczekał w niedalekim Dreźnie, gdzie jednak padł ofiarą epidemii tyfusu[2].
Uwagi
edytuj- ↑ Była to kolejna wizyta Hieronima w Kaliszu. Pierwszy raz, nie będąc jeszcze królem, przybył do miasta 21 stycznia 1807 – Kalendarium Południowej Wielkopolski. d-w.pl. [dostęp 2017-07-25]. (pol.).
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k Juliusz Willaueme: Garczyński Antoni. W: Polski Słownik Biograficzny. T. VII. Warszawa: 1948–1958, s. 273–274.
- ↑ a b c d e f g h Marian Drozdowski: Wielkopolski Słownik Biograficzny. A. Gąsiorowski, J. Topolski (red.). Warszawa – Poznań: PWN, 1981, s. 193–194. ISBN 83-01-02722-3.
- ↑ Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska koronnego. Piechota. T. I (część 3). Kraków: Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 286–287, seria: Oficerowie Rzeczypospolitej Polskiej Obojga Narodów 1777–1794. Spisy. ISBN 83-7188-186-X.
- ↑ Jan Pachoński: Oficerowie Legionów Polskich 1796–1807. T. 2: Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich 1796–1807. Kraków: Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 1998–2003, s. 70. ISBN 83-7188-003-0.
- ↑ Seweryn Uruski: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T. IV. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1907, s. 95–96.
- ↑ Władysław Kościelniak, Krzysztof Walczak: Kronika Kalisza. info.kalisz.pl. [dostęp 2017-07-18]. (pol.).
- ↑ Jan Pachoński: Jan Henryk Dąbrowski 1755–1818. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1986, s. 78. ISBN 83-11-07252-3.
- ↑ a b c Anna Tabaka, Maciej Błachowicz: Kłopotliwy Bonaparte. napoleon.org.pl. [dostęp 2017-07-18]. (pol.).
- ↑ a b c d Mariusz Łukasiewicz: Armia Księcia Józefa 1813. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1986, s. 78, 135. ISBN 83-11-07174-8.