Antoni Berezowski

Antoni Berezowski (ur. 9 maja 1847 w Awratyniu koło Żytomierza, zm. około 22 października 1916 (lub około 1917) w Bourail na Nowej Kaledonii) – polski szlachcic, powstaniec styczniowy, wykonawca nieudanego zamachu na cesarza Aleksandra II 6 czerwca 1867 w Paryżu.

Antoni Berezowski

Data i miejsce urodzenia	9 maja 1847 Awratyn, Cesarstwo Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	około 22 października 1916 (lub 1917) Bourail, Nowa Kaledonia

Grafika przedstawiająca zamach Antoniego Berezowskiego na cesarza Aleksandra II w Paryżu (1867)

Antoni Berezowski w Bourail (1913)

Młodość

Syn szlachcica z rodziny Berezowskich – współwłaścicieli Awratynia w powiecie żytomierskim, nauczyciela fortepianu, Józefa Berezowskiego i Kamili z domu Rygniewicz. W młodości Antoni Berezowski pracował w fabryce, mając 16 lat, wbrew woli ojca, wziął udział w powstaniu styczniowym jako żołnierz pułku jazdy wołyńskiej u pułkownika Ruszczewskiego. Po upadku powstania wyemigrował i od 1865 mieszkał w Paryżu, pracując tam jako ślusarz w warsztatach Kolei Północnej gdzie wcześniej znalazł zatrudnienie jego dowódca z powstania Ruszczewski.

Zamach

Cesarz Aleksander II przyjechał do Paryża 1 czerwca 1867 na światową wystawę gospodarczą. Berezowski, obecny na dworcu kolejowym w czasie powitania cesarza, podjął wtedy zamiar zastrzelenia Aleksandra. 5 czerwca zakupił za 5 franków dwulufowy pistolet, a 6 czerwca udał się w rejon hipodromu Longchamp w Lasku Bulońskim, którędy z parady wojskowej wracał cesarz z dwoma swoimi synami Włodzimierzem Aleksandrowiczem i Aleksandrem Aleksandrowiczem (późniejszym cesarzem Aleksandrem III) oraz władcą francuskim Napoleonem III. Około godziny 17:00 Berezowski oddał strzał, jednak zmodyfikowany przez niego pistolet eksplodował przy wystrzale i jedna kula trafiła w konia jednego z ochraniających imperatora żołnierzy, a druga eksplodowała w pistolecie, raniąc również samego Berezowskiego. Tłum widzów pochwycił zamachowca.

Sąd

15 lipca 1867 odbyła się rozprawa sądowa. Berezowski oświadczył, że wykonał zamach bez wpływu innych osób lub organizacji, a motywowała go chęć walki o niepodległą Polskę i ukarania sprawcy cierpień narodu polskiego po powstaniu styczniowym. Wyraził też żal, że musiał dokonać zamachu w bliskiej Polsce Francji, narażając tym interesy francuskie. Ława przysięgłych departamentu Sekwany uznała te okoliczności za łagodzące i skazała oskarżonego na dożywotnie ciężkie roboty na Nowej Kaledonii.

Katorga i zesłanie

Antoni Berezowski został najpierw wywieziony do Tulonu, następnie 24 października 1867 opuścił Europę. 8 maja 1868 próbował uciec w Numei. Dostał się do portu w mieście, ale spóźnił się na statek płynący do Australii. Po dwóch dniach został odnaleziony. W 1886 oznajmiono mu o zamianie katorgi na dożywotnie zesłanie. Otrzymał działkę o powierzchni 5 hektarów. Do końca życia pozostał na Nowej Kaledonii, mieszkając w miasteczku Bourail. Podtrzymywali z nim kontakt listowny Hieronim Ruszczewski, Seweryn Elżanowski i Józef Gałęzowski – kierownik biura w Credit Foncier de France.

Zmarł 22 października 1916 o godzinie 10:30 w szpitalu Marais na wyspie Nou.

Sporna jest (była) data śmierci Berezowskiego: według niektórych przekazów zmarł on około 22 października 1916, natomiast podług twierdzenia Rafała Roga w pracy pod tytułem: Polscy królobójcy powstaniec zmarł prawdopodobnie około 1917. Tę drugą datę roczną śmierci Berezowskiego podaje Jerzy Besala w swojej książce pod tytułem Tajemnice historii Polski.

Berezowski w literaturze

Życie Antoniego Berezowskiego było kanwą powieści Jana Józefa Szczepańskiego pod tytułem Ikar z 1966 i jej kontynuacji pod tytułem Wyspa z 1968.

Bibliografia

• Rafał Górski: Polscy zamachowcy. Droga do wolności, Wydawnictwo Egis, Kraków 2008, s. 57-83.
• Rafał Róg: Polscy królobójcy, Wydawnictwo PWN, Warszawa – Kraków 1993, s. 162-164.
• Kronika powstań polskich 1794-1944, Wydawnictwo Kronika, Warszawa 1994, s. 261.
• Edward Radzinski: Aleksander II. Ostatni wielki car, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 2005, s. 227–230, 404.
• Jerzy Wojciech Borejsza: Emigracja polska po powstaniu styczniowym, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1966.
• Maria Złotorzycka: Berezowski Antoni, w: Polski Słownik Biograficzny, t. I, Kraków 1935, s. 450-451.
• Maria Złotorzycka: Antoni Berezowski i jego zamach na Aleksandra II, w: „Niepodległość” 1934, t. 9, z. 25, s. 321-350. {dostęp elektroniczny na stronach ŚBC)
• Stanisław Bóbr-Tylingo: Zamach Berezowskiego 6 czerwca 1867, „Rocznik Polskiego Towarzystwa na obczyźnie”, 1955/1956.
• Teodor Tomasz Jeż: Od kolebki przez życie, t. 3, Kraków 1937.
• Andrzej Ciupiński: Zamach Antoniego Berezowskiego na Aleksandra w Paryżu, „Mówią Wieki”, 1982, nr 5.

Linki zewnętrzne

• Корреспонденции газеты “Северная почта” по поводу покушения на Александра II 25 мая 1867
• Иван Правдин. Покушение на российского императора совершил Березовский
• Березовский Антон Иосифович//Биография.ру
• Andrzej Fedorowicz: Śladami zamachów, które wstrząsnęły Polską, www.focus.pl. focus.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-28)].
• Opis i fotografie pozostałości po francuskiej kolonii na Nowej Kaledonii, gdzie został zesłany między innymi Berezowski
• Dawid Binemann-Zdanowicz: Zdaniem adwokata, „Zdrój Ciechociński”, 2008, nr 5, s. 8-9. ciechocinek.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
• Janusz Rygielski: Tysiąc mil przez Nową Kaledonię (1)
• Marian Kałuski: Polacy na wyspach Oceanii, www.azpolonia.com
• Adam Węgłowski: Zatruty sztylet Polski podziemnej, „Focus Historia”, 2011, nr 9, s. 34-38. focus.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-13)].
• Na anglojęzycznej stronie opisującej Wystawę Światową z 1867 wspomniano o zamachu na rosyjskiego cesarza. expo2000.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-03)].
• Berezowski Antoni, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2011-09-04] .