Anna Węgrzynowska
Anna Węgrzynowska (ur. 18 maja 1897 lub 1899 w Odessie, zm. 30 października 1920 tamże) – wywiadowczyni Polskiej Organizacji Wojskowej, dama Orderu Virtuti Militari, uczestniczka wojny polsko-bolszewickiej, malarka[1][2][3].
| Data i miejsce urodzenia |
18 maja 1897 lub 1899 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
30 października 1920 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1918–1920 |
| Formacja | |
| Stanowiska |
wywiadowczyni |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytujByła córką Bronisława (1854–1918)[1] i Marii z Millerów Węgrzynowskich[2], jednym z pięciorga dzieci (3 siostry i 2 braci). Ojciec był kapitanem rosyjskiej floty czarnomorskiej, siostrzeńcem Józefa Sowińskiego, natomiast jej dziadek Arkady powstańcem styczniowym zesłanym na Syberię, którego majątek skonfiskowano. Matka Anny była posiadaczką ziemi koło Mesyny[1].
Po ukończeniu gimnazjum uczyła się malarstwa i rysunku, gdzie, według relacji brata Eugeniusza, wykazała kolosalne zdolności i prawdziwy talent. Studiowała w Warszawie[1], gdzie przy ul. Krasińskiego 15/145 mieszkała[2].
Początkowo współpracowała z Polską Organizacją Wojskową[4]. Latem 1919 dołączyła do Komendy Naczelnej III POW w Odessie[1]. Używała pseudonimów: Maria Dłuska[2] i Karol Scholz. Zatrudniała się w wojskowych instytucjach sowieckich i ukraińskich, by prowadzić działalność wywiadowczą. W latach 1919–1920 była jedną z 5 wywiadowczyń POW w Odessie (pozostałe to Janina Holecka, Wiktoria Jokiszowa, Irena Rożałowska i Anna Scheitzowa)[1].
W styczniu 1920, gdy Armia Ochotnicza gen. Denikina opuszczała południe Rosji, w tym Odessę, w obliczu zagrożenia ze strony bolszewików, zdecydowała się na pozostanie w mieście. Taką decyzję podjęli również: Janina Holecka, Karol Łastowski, Konstanty Zalewski i Stefan Czarniecki. Węgrzynowska odpowiadała za najważniejsze zadania wywiadowcze w Wydziale Wojskowym Komendy Okręgowej KN III POW w Odessie. Obserwowała działalność wywiadu rosyjskiego i niemieckiego w mieście, prowadziła komórkę paszportową (podrabiała blankiety i pieczęcie instytucji sowieckich). Henryk Józewski, Komendant Naczelny KN III POW po latach pisał o niej: wywiadowczyni o dużej inicjatywie i bezwzględnej odwadze. Przy każdej ze zmieniających się władz zajmowała zgodnie z potrzebą stanowiska w centralnych instytucjach wojskowych nieprzyjaciela (Armja Czerwona) względnie wojsk obserwowanych (Armja Denikina) dając ogromny zapas materjałów pierwszorzędnej wartości. Latem 1920 była kierowniczką Wydziału Politycznego Okręgu. Mieszkała przy ul. Koblewskiej 13 – podawała się za Annę Borysownę, malarkę portrecistkę[1].
W dniu 20 października 1920 została aresztowana przez Czeka wraz z matką, dwiema siostrami oraz stryjem. Aresztowania Polaków i Polek w Odessie były efektem działań prowokatora Wolkowa. Podczas tortur i przesłuchania nie wydała nikogo. Została rozstrzelana nocą z 29 na 30 października 1920. Podobny los spotkał aresztowanych w tym samym czasie: Karola Łastowskiego, komendanta POW w Odessie, Janinę Holecką i Konstantego Zalewskiego. Bracia Anny, Eugeniusz i Jerzy, choć również peowiacy, uniknęli rozstrzelania, bo byli wtedy w Wojsku Polskim[1].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 7954 przyznany Dekretem Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza z dnia 17 maja 1922
- Krzyż Niepodległości przyznany 18 września 1933[5][6]
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Anna Węgrzynowska [online] [dostęp 2021-12-02] (pol.).
- ↑ a b c d Kartoteka personalno-odznaczeniowa. WBH. [dostęp 2022-03-04].
- ↑ Wojskowe Biuro Historyczne [online], wbh.wp.mil.pl [dostęp 2022-03-04].
- ↑ Andrzej Pepłoński, Wywiad w wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920, Warszawa 1999.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. WBH. [dostęp 2021-12-06].
- ↑ Zarządzenie o nadaniu Krzyża Niepodległości z Mieczami, Krzyża Niepodległości oraz Medalu Niepodległości [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-03-04].
