Aniela Wolnik
Aniela Wolnik (ur. 15 stycznia 1900 w Rybniku[1], zm. 22 lipca 1957) – polska działaczka okresu powstań śląskich i plebiscytu na Górnym Śląsku, sanitariuszka, harcerka i nauczycielka.
| Data i miejsce urodzenia |
15 stycznia 1900 |
|---|---|
| Data śmierci |
22 lipca 1957 |
| Zawód, zajęcie |
sanitariuszka, nauczycielka |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytujUrodziła się w Paruszowcu (dzielnicy Rybnika)[1], w rodzinie polskiego listonosza[2]. Pochodziła z patriotycznej rodziny, której dom był miejscem spotkań Polskiej Organizacji Wojskowej[2]. Ojciec i bracia organizowali broń dla polskich oddziałów, z kolei Aniela z siostrą Heleną (1899–1999) utworzyła polską szkołę dla dzieci[2]. Aniela angażowała się w I powstanie śląskie[3], za co w sierpniu 1919 roku została aresztowana[2]. Podczas zajścia miała klęknąć i powiedzieć matce: „Pobłogosław mię, Matko, na śmierć za Polskę”[2][3], co przyniosło jej później przydomek[3] „śląska Inka”[3][4][5][6][7]. Uniknęła rozstrzelania dzięki wprowadzeniu stanu oblężenia, przez co Niemcy nie mogli działać bez wyroku[2]. Wolnik została przeniesiona do więzienia w Raciborzu, gdzie spędziła sześć miesięcy[2]. Była jedyną kobietą oskarżoną o zdradę stanu[2]. Dzięki wstawiennictwu polskich adwokatów odzyskała wolność w lutym 1920 roku[2].
Po dojściu do zdrowia Wolnik odbyła kurs sanitarny zorganizowany przez Polski Czerwony Krzyż[2]. Założyła pierwszą żeńską drużynę harcerską ziemi rybnickiej (1920)[8], zajęła się organizacją Towarzystw Polek[2][4] i dyrygowała chórem o nazwie „Seraf”[2] lub „Serafin”[4]. W okresie plebiscytu na Górnym Śląsku angażowała się w działalność komitetu plebiscytowego w Rybniku, agitując przede wszystkim wśród kobiet, a także pracowała dla PCK[2]. Podczas II powstania śląskiego przeżyła masakrę w Rybniku[2].
Podczas III powstania śląskiego[2] pełniła funkcję sanitariuszki[5][6]. Założyła drużynę sanitariuszek[2] i działała u boku 5 Rybnickiego Pułku Piechoty[2][7] na szlaku bojowym Ruda – Sławięcice – Koźle – Pogorzelec – Kłodnica – Góra Świętej Anny[2]. Opiekowała się rannymi, których zabierała z pola walki, w szpitalu w Kłodnicy[2][4]. Choć powszechnie powtarzana jest informacja, że za bohaterstwo w trakcie powstań otrzymała Order Virtuti Militari[1][2][4][5][9], dr Małgorzata Tkacz-Janik nie znalazła potwierdzenia tej informacji w archiwach[6]. W 1932 roku Wolnik została wybrana na członka zarządu Związku Byłych Politycznych Więźniów Narodowych na województwo śląskie[10].
We wrześniu 1939 roku aresztowano ją i wywieziono do obozu KL Ravensbrück[1]. Została uwolniona w 1945 roku podczas wyzwolenia obozu[1]. Po wojnie uczyła muzyki[4] w Zakładzie Sióstr Urszulanek w Rybniku[1][4], udzielała się także w harcerstwie[1][2].
Zmarła 22 lipca 1957[1][4]. Została pochowana na cmentarzu parafii Matki Bożej Bolesnej w Rybniku (sektor 1-I-13-6)[2][11].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (24 kwietnia 1946)[12]
- Medal Niepodległości (15 kwietnia 1932)[13]
Upamiętnienie
edytujJej postać została przypomniana w ramach wystaw Śląskie kobiety – polskie twierdze (2018, opracowanie: Joanna Banik, Narodowy Instytut Dziedzictwa)[2] i 60 na 100. SĄSIADKI. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie (2019, Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego, ilustracje Marta Frej)[9]. Pierwszej wystawie towarzyszył film dokumentalny Śląskie kobiety – polskie twierdze w reżyserii Krzysztofa Korwina-Piotrowskiego[5], w którym także pojawiła się Aniela Wolnik[14]. Sanitariuszka została również jedną z bohaterek cyklu Bohaterowie powstań śląskich. Ich marzenia o Polsce przygotowanego przez Polskie Radio Katowice[3].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Wolnik Aniela, [w:] Słownik Biograficzny, bsip.miastorybnik.pl [dostęp 2021-01-23].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Śląskie kobiety – polskie twierdze, Joanna Banik, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Fundacja Polskie Dziedzictwo Śląska, 2018, s. 23, ISBN 978-83-950294-0-0.
- ↑ a b c d e Bohaterowie Powstań Śląskich: Aniela Wolnik [online], Radio Katowice, 18 grudnia 2020 [dostęp 2021-01-25].
- ↑ a b c d e f g h Kalendarium [online], Archiwum Państwowe w Opolu [dostęp 2021-01-23].
- ↑ a b c d O kobietach walczących o polskość Śląska [online], Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, 29 maja 2018.
- ↑ a b c Małgorzata Tkacz-Janik, „Zabraliście mi ciotkę, ale jej drzwi wam nie oddam” – rozmowa o Anieli Wolnik [online], Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego [dostęp 2021-01-23].
- ↑ a b Rola kobiet w powstaniach śląskich i plebiscycie. Ważna wystawa Marty Frej [FOTO, LIVE] [online], Radio 90 FM [dostęp 2021-01-23] (pol.).
- ↑ Harcerski jubileusz, „Gazeta Rybnicka” (36), Śląska Biblioteka Cyfrowa, 1993, s. 3 [dostęp 2021-01-23] (pol.).
- ↑ a b Magdalena Warchala, Powstanki, aktywistki i gospodynie domowe ze Śląska w memach Marty Frej [online], Wysokie Obcasy, 28 listopada 2019 [dostęp 2021-01-23].
- ↑ Zjazd b. politycznych więźniów narodowych, „Polska Zachodnia”, 7 (67), Śląska Biblioteka Cyfrowa, 1932 [dostęp 2021-01-25] (pol.).
- ↑ Cmentarz parafii Matki Bożej Bolesnej w Rybniku - Ewidencja grobów z wyszukiwarką [online], InnyWymiarStron [dostęp 2023-06-27] (pol.).
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 1, poz. 1 „za zasługi położone przez powstańców śląskich, którzy jako uczestnicy walk z Niemcami na terenie całego Śląska przyczynili się w szczególnej mierze do przyłączenia ziem Śląskich do Polski” - wskazana jako Aniela Wolnikówna.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 92, poz. 124 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Śląskie kobiety - polskie twierdze. Projekcja filmu w GCK w Nędzy [online], TerazRaciborz.pl [dostęp 2021-01-25].