Wikipedia

Andrzej Nowicki (filozof)

polski filozof kultury, historyk filozofii i ateizmu, religioznawca, wykładowca akademicki

Andrzej Rusław Fryderyk Nowicki (ur. 27 maja 1919 w Warszawie, zm. 1 grudnia 2011 tamże)[1] – polski filozof kultury, historyk filozofii i ateizmu, religioznawca, wykładowca akademicki (UW, UWr i UMCS), specjalista z zakresu filozofii włoskiego Oświecenia, koneser sztuki, dyplomata. Twórca systemu filozoficznego, który nazwał „ergantropijno-inkontrologicznym systemem filozofii spotkań w rzeczach”[potrzebny przypis]. Działacz ateistyczny, założyciel i prezes wielu organizacji laickich, wolnomyślicielskich i religioznawczych. Wolnomularz, w latach 1997–2001 wielki mistrz Wielkiego Wschodu Polski[2][3].

Andrzej Rusław Fryderyk Nowicki
Ilustracja
Portret Andrzeja Nowickiego, obraz Żanety Antosik, 2016 r.
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

27 maja 1919
Warszawa

Data i miejsce śmierci

1 grudnia 2011
Warszawa

profesor
Specjalność: filozofia, religioznawstwo
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Doktorat

1947 – filozofia
Uniwersytet Warszawski

Habilitacja

1962 – filozofia
Uniwersytet Warszawski

Profesura

1976

nauczyciel akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Warszawski

Okres zatrudn.

1952–1963

Uczelnia

Uniwersytet Wrocławski

Okres zatrudn.

1963–1973

Uczelnia

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Okres zatrudn.

1973–1991

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal Komisji Edukacji Narodowej Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL” Złoty Medal Œuvre humanitaire (Francja)
Odznaka „Zasłużony dla Sanoka”
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys

edytuj
 
Dwaj filozofowie, prof. Andrzej Nowicki w szatach wielkiego mistrza Wielkiego Wschodu Polski wraz z synem Światosławem; w tle chiński znak ’tygrys’, 1998 - fot. Ivonna Nowicka.
 
Część biblioteki Nowickiego z oznaczeniem i zdaniami, które sam napisał po chińsku i z jego zdjęciem - fot. Ivonna Nowicka, 2002.

Praprapraprawnuk Józefa Radzimińskiego h. Lubicz (zm. 1820), posła na Sejm Czteroletni[4]. Urodził się 27 maja 1919 w Warszawie, w rodzinie Zbigniewa Ludwika Nowickiego h. Rogala (1892–1942) i Zofii Walerii ze Słubickich h. Prus I (1896–1977)[4][5]. W latach 1930–1937 uczył się w Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Warszawie[1][6]. W latach 1934–1937 należał do socjalistycznej organizacji młodzieży szkół średnich „Spartakus”[7], działającej pod patronatem PPS, następnie w latach 1937–1939 do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej[7]. Jeszcze przed studiami (w latach 1935–39) zaczął brać udział w wykładach i seminariach Kazimierza Czapińskiego z historii filozofii, teorii marksizmu i historii doktryn politycznych[1].

W latach 1937–39 Studiował filozofię, psychologię i italianistykę na Uniwersytecie Warszawskim[8]. Od 1938 był członkiem Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. Po wybuchu II wojny światowej kontynuował studia na uniwersytecie podziemnym. Do jego nauczycieli należeli Władysław Witwicki[9], Władysław Tatarkiewicz, Tadeusz Kotarbiński czy Antoni Bolesław Dobrowolski[8]. Promotorem jego pracy magisterskiej dotyczącej filozofii Heraklita (złożonej w 1943) i doktorskiej pt. O czynie bohaterskim (złożonej w 1947) był Tatarkiewicz[7].

W czasie II wojny światowej wojny był członkiem socjalistycznej grupy „Płomienie”[potrzebny przypis]. Od 1942 roku w Związku Walki Zbrojnej[7]. Od 1942 należał do PPS[2]. W latach 1942–1944 był członkiem władz Wydziału Młodzieży PPS[potrzebny przypis] i oficerem politycznym III kompanii im. Komuny Paryskiej w batalionie OW PPS im. Jarosława Dąbrowskiego[potrzebny przypis], redaktorem naczelnym miesięcznika „Światło”[2] i członkiem komitetu redakcyjnego miesięcznika „Młodzież Socjalistyczna”[2]. Brał czynny udział w powstaniu warszawskim[7], zarządzając pracą kulturalno-oświatową Ekspozytury Starostwa Powstańczego Warszawa Północ[2].

W pierwszych latach po wojnie, jeszcze za czasów swojego członkostwa w PPS-ie, był osobistym sekretarzem premiera Edwarda Osóbki-Morawskiego[2]. Uczestniczył w delegacji polskiej na konferencji w Poczdamie[2], w latach 1945–47 pełnił funkcję attaché kulturalnego przy polskiej placówce dyplomatycznej w Rzymie[2]. W latach 1947–48 pracował w Wydziale Zagranicznym Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS[2]. W latach 1947–50 należał do redakcji tygodnika „Świat i Polska“.

W latach 1948–1981 był członkiem PZPR. Przez wiele środowisk był krytykowany za udział w propagandzie antyreligijnej lat 40. i 50. (por. wydaną wówczas książkę Papieże przeciwko Polsce, Książka i Wiedza, 1949). Od 1950 był Agentem Informatorem Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego o ps. „Olimpia”[10] i formalnie dopiero 24 maja 1955, w związku z wyeliminowaniem z sieci agencyjnej, decyzją Naczelnika Wydziału I Departamentu III KdsBP jego teczka personalna trafiła do archiwum Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego. Był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (1957–62)[2], prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Świeckiej (1957–69)[2], Zarządu Głównego Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej (od 1969)[2], którego został członkiem honorowym w 1977.

Był jednym z założycieli Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli (w 1957), w którym był przewodniczącym Zarządu Głównego w pierwszych latach działalności (1957–62)[2]. Był współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Religioznawczego (w 1956; od 1958 członek zarządu), w którym pełnił w latach 1973–88 funkcję prezesa (od 1988 prezes honorowy)[2]. Założył również pismo religioznawcze „Euhemer” (1957), którego był w latach 1957–81 redaktorem naczelnym[11].

W 1962 uzyskał tytuł docenta (obecnie doktorat) na podstawie obrony pracy Centralne kategorie filozofii Giordana Bruna na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego[7]. Tytuł profesora nadzwyczajnego uzyskał w 1971, zaś zwyczajnego w 1976 roku[7]. Wykładał filozofię na Uniwersytecie Warszawskim (1952–1963), Uniwersytecie Wrocławskim (1963–1973, pełnił tu funkcję kierownika Katedry Historii Filozofii oraz założył Wrocławski Ośrodek Studiów nad Filozofią Włoskiego Odrodzenia) i Uniwersytecie Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie (1973–1991, gdzie piastował stanowisko kierownika Zakładu Filozofii Kultury Międzyuczelnianego Instytutu Filozofii i Socjologii)[12]. W czasie czterdziestu lat wypromował 112 magistrów i 35 doktorów[7].

W ramach prac naukowych zajmował się przede wszystkim Lucilio Vaninim, któremu poświęcił kilka książek i liczne artykuły, a także osobie Giordano Bruno. W ramach tych badań utrzymywał żywe kontakty z włoskimi środowiskami naukowymi, publikował we włoskich pismach. Jego dorobek naukowy w tym zakresie został we Włoszech doceniony również symbolicznie, gdyż został uhonorowany za swój wkład w studia na renesansową myślą włoską medalami. W 1967 za zasługi dla kultury włoskiej dekretem Prezydenta Republiki Włoskiej został mianowany członkiem zwyczajnym zagranicznym Akademii Nauk Moralnych i Politycznych w Neapolu[2]. Wyróżniony został również honorowym obywatelstwem miast Taurisano (1967) i Noli (1976)[2].

Po transformacji związał się z wolnomularstwem. W 1994 został współzałożycielem czasopisma „Wolnomularz Polski“[13]. W latach 1997–2001 — przez kolejne cztery kadencje — pełnił funkcję wielkiego mistrza Wielkiego Wschodu Polski[13]. Pełnił funkcję wiceprezydenta Polskiej Grupy Narodowej Universala Framasona Ligo(inne języki) (Uniwersalnej Ligi Masońskiej)[13]. W 2007 został członkiem Komitetu Honorowego Polskiego Stowarzyszenia Racjonalistów[13].

 
Grób Andrzeja Nowickiego na cmentarzu Komunalnym Północnym w Warszawie.

Jako ergantropista interesował się duchowymi osiągnięciami różnych kultur, w tym malarstwem, literaturą, był melomanem[potrzebny przypis]. Przebywając już na emeryturze, zainteresowany kulturą chińską, zaczął się samodzielnie uczyć języka chińskiego[potrzebny przypis].

Jego prace obejmują ponad 1200 pozycji, w tym ok. 1000 w języku polskim, 142 po włosku, 58 w 10 innych językach[13][8]. Jest autorem ok. 50 książek[14].

Od 26 grudnia 1942 był żonaty z Zenobią Natalią z domu Skrzek (1921–2005). Mieli troje dzieci: Przemysława Andrzeja (ur. 1944), Światosława Floriana (ur. 1947), byłego męża Wandy Nowickiej i Kingę Jawnutę Nowicką–Lohmann (ur. 1948)[5][4].

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Komunalnym Północnym (kwatera W-XIII-4-9-14)[15].

Dorobek naukowy

edytuj

Wybrane książki

edytuj
  • Papieże przeciw Polsce. Doświadczenia dziesięciu stuleci naszych dziejów (Książka i Wiedza, 1949)
  • Kopernik – człowiek Odrodzenia (Wiedza Powszechna, 1953)
  • Podróż w świat średniowiecznych cudów (Wiedza Powszechna, 1954, 1956)
  • Wykłady z historii filozofii i myśli społecznej Odrodzenia (PWN, 1956)
  • Grzegorz z Sanoka, 1406–1477 (PWN, 1958)
  • Starożytni o religii (Polskie Towarzystwo Religioznawcze, 1959)
  • Centralne kategorie filozofii Giordana Bruna (PWN, 1962)
  • Wypisy z historii krytyki religii (Książka i Wiedza, 1962)
  • Wykłady o krytyce religii (Książka i Wiedza, 1963)
  • Ateizm (Iskry, 1964)
  • Wykłady o krytyce religii w Polsce (Książka i Wiedza, 1965)
  • Filozofia włoskiego Odrodzenia (PWN, 1967)
  • Centralne kategorie filozofii Vaniniego (PWN, 1970)
  • Filozofia francuskiego Odrodzenia (PWN, 1973)
  • Człowiek w świecie dzieł (PWN, 1974)
  • Ostatnia noc Vaniniego (Katowice 1976)
  • Współczesna filozofia włoska (PWN, 1977)
  • Portrety filozofów w poezji, malarstwie i muzyce (Wydawnictwo Lubelskie, 1978)
  • Giordano Bruno (Wiedza Powszechna, 1979)
  • Lampa trzydziestu spotkań (Katowice 1980)
  • Nauczyciele (Lublin 1981)
  • Witwicki (Wiedza Powszechna, 1982)
  • Uczeń Twardowskiego. Władysław Witwicki (Katowice 1983)
  • Czas i człowiek (Nasza Księgarnia, 1983)
  • Zarys dziejów krytyki religii. Starożytność (1986)
  • Vanini (Wiedza Powszechna, 1987)
  • Kazimierz Łyszczyński (TKKŚ, 1989)
  • Spotkania w rzeczach (PWN, 1991)
  • Filozofia masonerii u progu siódmego tysiąclecia (Gdynia, 1997)
  • Atena Creanda (nieopublikowana, pisana w latach 2009–2010)[14]

Ordery i odznaczenia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Łukaszyński 2013 ↓, s. 126.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Łukaszyński 2013 ↓, s. 128.
  3. ↑ Wielki Wschód Polski – wielka loża masońska. wolnomularstwo.pl.
  4. ↑ a b c Marek Jerzy Minakowski: Andrzej Rusław «Biskup» Nowicki h. Rogala. [w:] Wielka Genealogia Minakowskiego [on-line]. sejm-wielki.pl, 2017-05-13. [dostęp 2017-05-13]. (pol.).
  5. ↑ a b Życiorys Andrzeja Nowickiego [online], wolnomularstwo.pl [dostęp 2023-10-11] (pol.).
  6. ↑ Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906–1950.
  7. ↑ a b c d e f g h Łukaszyński 2013 ↓, s. 127.
  8. ↑ a b c Majewska 2013 ↓, s. 393.
  9. ↑ Teresa Rzepa: Psychologia Władysława Witwickiego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1991, s. 183. ISBN 83-232-0332-6.
  10. ↑ Numer rejestracyjny 2742/46.
  11. ↑ Łukaszyński 2013 ↓, s. 128–129.
  12. ↑ Łukaszyński 2013 ↓, s. 127, 128.
  13. ↑ a b c d e Łukaszyński 2013 ↓, s. 129.
  14. ↑ a b Majewska 2013 ↓, s. 394.
  15. ↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2023-10-11].
  16. ↑ M.P. z 1955 r. nr 70, poz. 888 - Uchwała Rady Państwa z dnia 12 stycznia 1955 r. nr 0/105 - na wniosek Zarządu Głównego Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa”.

Bibliografia

edytuj
  • Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906–1950. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 116, 160, 515, 565, 568, 593. ISBN 83-06-01691-2.
  • Francesco Paolo Raimondi: Andrzej Nowicki – filosofo e storico della filosofia, Taurisano 1992.
  • Henryk Borowski, Czesław Gryko, Stefan Symotiuk, Bibliografia prac – siedemdziesięciolecie Profesora Andrzeja Nowickiego, UMCS, Lublin 1989. Pełniejsza bibliografia prac A. Nowickiego (na dzień 27.5.2009, obejmująca ponad 1263 pozycje, mieści się na 80 stronach A4).
  • Czy istnieje filozofia masońska? (Wywiad z prof. dr hab. Andrzejem Nowickim), [w:] Sztuka Królewska. Historia i myśl wolnomularstwa na przestrzeni dziejów, red. N. Wójtowicz, Wrocław 1997.
  • Norbert Wójtowicz, Walka o „kulturę świecką” w pracach pierwszego przewodniczącego Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli, [w:] Propaganda antykościelna w Polsce w latach 1945–1978, red. St. Dąbrowski, B. Rogowska, Wrocław 2001.
  • N. Wójtowicz, Nowicki Andrzej Rusław, [w:] N. Wójtowicz, Masoneria. Mały słownik, Warszawa 2006, s. 266.
  • Zofia Majewska. Spotkanie w ogrodzie Andromedy (Jubileusz profesora Andrzeja Rusława Nowickiego). „Wschodni Rocznik Humanistyczny”. 6, s. 458–461, 2009. 
  • Janusz Łukaszyński. Inkontrologiczna koncepcja wzajemności. „Nauki Społeczne”. 1(7), s. 112–131, 2013. ISSN 2080-6019. 
  • Zofia Majewska. Wspomnienie o Profesorze Andrzeju Nowickim (1919–2011). „ΣΟΦΙΑ”. 13/2013. s. 393–401. ISSN 1642-1248. 

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Andrzej_Nowicki_(filozof)&oldid=74536495”