Anarchizm egoistyczny
Anarchizm egoistyczny, egoistyczny anarchizm lub anarchoegoizm, często skracany do po prostu egoizmu, jest szkołą myśli anarchistycznej mającej korzenie w filozofii Maxa Stirnera, XIX-wiecznego filozofa egzystencjalistycznego, którego „imię pojawia się ze sporą regularnością w historycznych badaniach na temat myśli anarchistycznej jako przykład jednego z najwcześniejszych i najbardziej znanych przedstawicieli indywidualistycznego anarchizmu[1]”.
Max Stirner i jego filozofia
edytujJohann Kaspar Schmidt (25 października 1806 – 26 czerwca 1856), znany także jako Max Stirner (pseudonim, który przyjął z czasów szkolnych, nadany mu z powodu wysokiego czoła – niem. Stirn), był niemieckim filozofem, zaliczającym się do literackich prekursorów nihilizmu, egzystencjalizmu, postmodernizmu i anarchizmu, zwłaszcza anarchizmu indywidualistycznego. Głównym dziełem Stirnera jest Jedyny i jego własność. Pierwsza publikacja tej pracy nastąpiła w 1844 r. w Lipsku i od tego czasu ukazała się w licznych wydaniach i tłumaczeniach.
Egoistyczna filozofia Stirnera
edytujFilozofia Stirnera jest zwykle nazywana egoizmem. Twierdzi, iż egoista odrzuca dążenie do „wielkiej idei, słusznej sprawy, doktryny, systemu, wzniosłego powołania” i nie ma powołania politycznego, lecz „żyje sam dla siebie”, bez względu na to „jak dobrze lub źle ludzkość sobie z tym poradzi”[2]. Stirner stwierdził, że jedynym ograniczeniem praw jednostki jest zdolność człowieka do uzyskania tego, czego pragnie[3]. Sugeruje, że najczęściej akceptowane instytucje społeczne – w tym pojęcie państwa, własności jako prawo, prawa naturalnego w ogóle i samego konceptu społeczeństwa – są jedynie „upiorami”. Stirner chciał „obalić nie tylko państwo, ale także społeczeństwo jako instytucję odpowiedzialną za członków państwa”[4].
Wpływy i ekspansja
edytujWczesny rozwój
edytujEuropa
edytujUrodzony w Szkocji niemiecki pisarz John Henry Mackay dowiedział się o Stirnerze, czytając kopię History of Materialism and Critique of its Present Importance Friedricha Alberta Langego. Mackay poszukał później egzemplarza Jedyny i jego własność i po zafascynowaniu się nim napisał biografię Stirnera pt. Max Stirner - sein Leben und sein Werk, opublikowaną w języku niemieckim w 1898 roku[5]. Szerzenie stirnerowskiego egoizmu oraz walka z dyskryminacją gejów i biseksualnych mężczyzn prowadzona przez Mackaya wywarła wpływ na Adolfa Branda, który w 1896 r. zaczął publikować pierwsze czasopismo LGBT na świecie, Der Eigene[6]. Nazwa tej publikacji została zaczerpnięta od Stirnera - który wywarł ogromny wpływ na młodego Branda - i odnosi się do koncepcji Stirnera "posiadania samej siebie" przez jednostkę. Der Eigene koncentrowało się na materiałach kulturalnych i naukowych i mógł mieć średnio około 1500 prenumaratorów na numer w ciągu swojego życia. Benjamin Tucker śledził to czasopismo ze Stanów Zjednoczonych[7].
Inną niemiecką anarchistyczną publikacją, na którą Stirner wywarł duży wpływ, było Der Einzige. Zaczęło się ono ukazywać 1919 r. jako tygodnik, a następnie sporadycznie wychodziło do 1925 r. i było redagowane przez kuzynów – Anselma Ruesta (pseudonim Ernsta Samuela) i Mynonę (pseudonim Salomo Friedlaendera). Jego tytuł został zaczerpnięty z niemieckiej nazwy stirnerowskiej książki Jedyny i jego własność. Innym wpływem była myśl niemieckiego filozofa Friedricha Nietzschego[8]. Publikacja była związana z lokalnym ekspresjonistycznym nurtem artystycznym i przejściem od niego do dadaizmu[9].
Wpływ Stirnera przejawiał się również w inny sposób w hiszpańskim i francuskim anarchizmie indywidualistycznym. Hiszpański pisarz, Xavier Díez, pisał: "Teoretyczne stanowiska i żywotne doświadczenia francuskiego indywidualizmu są głęboko obrazoburcze i skandaliczne, nawet w kręgach libertariańskich. Nawoływanie do nudystycznego naturyzmu, silna obrona metod kontroli urodzeń, idea "unii egoistów" z wyłącznym uzasadnieniem praktyk seksualnych, które będą starały się wprowadzić w życie, nie bez trudności, ustanowią sposób myślenia i działania, i zaowocują sympatią wśród niektórych i silnym odrzuceniem wśród innych"[10].
Japonia
edytujJun Tsuji był japońskim anarchistą, epikurejskim i dadaistycznym muzykiem grającym na shakuhachi, a także aktorem i artystą, który po odkryciu filozofii Stirnera i fascynacji nią, jako pierwszy przetłumaczył Jedynego i jego własność na język japoński[11]. Stirner wpłynął również na japońskiego pisarza i działacza anarchistycznego Sakae Ōsugi, który inspirował się także Friderichem Nietzschym, Henrim Bergsonem, Piotrem Kropotkinem i Georgesem Sorelem[12].
Połowa XX wieku
edytujW latach sześćdziesiątych XX wieku francuski anarchokomunista Daniel Guérin w Anarchism: From Theory to Practice twierdził, że Stirner "zrehabilitował jednostkę w czasie, gdy pole filozoficzne było zdominowane przez heglowski antyindywidualizm, a większość reformatorów w dziedzinie społecznej została doprowadzona przez występki burżuazyjnego egoizmu do podkreślenia jego przeciwieństwa" i wskazał na "śmiałość i zakres jego myśli"[13].
Brytyjski pisarz Herbert Read był pod silnym wpływem egoizmu, który później zbliżył się do egzystencjalizmu. W Herbert Read Reassessed pisze, że w Read's Education Through Art (1943) David Goodway pisze: "Mamy tu egoizm Maxa Stirnera zasymilowany w anarchokomunizmie Piotra Kropotkina". Cytuje Read'a za to stwierdzenie, które pokazuje wpływ egoizmu: "Wyjątkowość nie ma praktycznej wartości w izolacji. Jedną z najpewniejszych lekcji współczesnej psychologii i ostatnich doświadczeń historycznych jest to, że edukacja musi być procesem nie tylko indywiduacji, ale także integracji, która jest pogodzeniem indywidualnej wyjątkowości z jednością społeczną [...] jednostka będzie «dobra» w takim stopniu, w jakim jej indywidualność jest realizowana w organicznej całości wspólnoty[14]".
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ David Leopold, Max Stirner, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, ISSN 1095-5054 (ang.).
- ↑ Moggach 2006 ↓, s. 183.
- ↑ The Encyclopedia Americana: A Library of Universal Knowledge. Encyclopedia Corporation. p. 176
- ↑ Heider 1994 ↓, s. 95–96.
- ↑ JAMES HUNEKER, IDEAS OF MAX STIRNER.; First English Translation of His Book, "The Ego and His Own" -- His Attack on Socialism -- The Most Revolutionary Book Ever Published.* Written for THE NEW YORK TIMES SATURDAY REVIEW OF BOOKS by, „The New York Times”, 20 kwietnia 1907, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-02-14] (ang.).
- ↑ Karl Heinrich Ulrichs, First Theorist of Homosexuality, Routledge, 11 stycznia 2013, s. 33–52, DOI: 10.4324/9780203390252-7, ISBN 978-0-203-39025-2 [dostęp 2024-02-14].
- ↑ "Among the egoist papers that Tucker followed were the German Der Eigene, edited by Adolf Brand..."http://oll.libertyfund.org/index.php?option=com_content&task=view&id=796&Itemid=259 Archived 2011-06-04 at the Wayback Machine "Benjamin Tucker and Liberty: A Bibliographical Essay" by Wendy McElroy
- ↑ After the revolution: The individualist anarchist journal “Der Einzige” and the making of the radical Left in the early post -World War I Germany - ProQuest [online], www.proquest.com [dostęp 2024-02-14] (pol.).
- ↑ Taylor, Seth (1990). Left-wing Nietzscheans: the politics of German expressionism, 1910-1920. Walter De Gruyter.
...the dadaist objections to Hiller´s activism werethemselves present in expressionism as demonstrated by the seminal roles played by the philosophies of Otto Gross and Salomo Friedlaender.
- ↑ Xavier Díez, La insumisión voluntaria. El anarquismo individualista español durante la dictadura y la segund arepública (1923-1938), „Germinal: revista de estudios libertarios” (1), 2006, s. 23–58, ISSN 1886-3019 [dostęp 2024-02-14].
- ↑ Underworld Amusements — Tsuji Jun: Japanese Dadaist, Anarchist, Philosopher, Monk | Erana Jae Taylor [online], underworldamusements.com [dostęp 2024-04-22] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-08].
- ↑ Stanley 1982 ↓, s. 59–63.
- ↑ Daniel Guérin, Anarchism: From Theory to Practice
- ↑ Herbert Read Reassessed by David Goodway. Liverpool University Press. 1998. p. 190.
Bibliografia
edytuj- Douglas Moggach, The New Hegelians, Cambridge University Press, 2006 (ang.).
- Ulrike Heider, Anarchism: Left, Right and Green, San Francisco: City Lights Books, 1994 (ang.).
- Thomas A. Stanley, Osugi Sakae, Anarchist in Taisho Japan: The Creativity of the Ego, Harvard University Asia Center, 1 czerwca 1982 (ang.).