Almanach Cracoviense ad annum 1474
Almanach Cracoviense ad annum 1474 (Almanach krakowski na rok 1474) – astronomiczno-astrologiczny kalendarz ścienny na rok 1474, najstarszy znany drukowany dokument powstały na ziemiach polskich oraz najstarszy wydany drukiem kalendarz w Polsce[1][2]. Jego wydanie rozpoczęło historię druku w Polsce.
Historia
edytujTen inkunabuł, znany również jako Calendarium Cracoviense (Krakowski kalendarz), został wydrukowany w Krakowie w 1473 roku przez Kaspera Straubego[1], wędrownego drukarza z Bawarii, który pracował w Krakowie od 1473 do 1476 roku. Kalendarz był wydrukowany jednostronnie gotyckimi czcionkami[3]. Kwestia autorstwa samego tekstu jest nierozwiązana[3]. Według badań Ludwika Birkenmajera, Almanach został stworzony przez anonimowego astronoma krakowskiego – najprawdopodobniej Piotra Gaszowca[3].
W momencie jego publikacji, technologia druku ruchomego typu miała dopiero 20 lat i była prawie całkowicie ograniczona do Niemiec. Drukarze niemieccy w latach 70. XV w. rozprzestrzenili prasę drukarską w Europie. Drukarstwo pojawiło się na początku tej dekady we Francji i w Holandii, a po 1473 roku w Anglii i Hiszpanii.
Jedyny zachowany egzemplarz Almanach Cracoviense ma wymiary 37 × 26,2 cm. Znajduje się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej[3] i jest przechowywany wraz z innymi cennymi zbiorami w skarbcu bibliotecznym[4]. Został on odnaleziony w 1844 roku[3] (przed 26 maja) podczas prac remontowych w Collegium Maius w pomieszczeniach Biblioteki Jagiellońskiej. Podczas przesuwania szaf robotnicy za jedną z nich odnaleźli zakurzony druk[5]. Pierwszą wzmiankę o nim w tym samym roku opublikowano w Liber benefactorum Bibliothecae Universitatis Cracoviensis, gdzie podano informację o podarowaniu złotych ramek do oprawy druku przez krakowskiego drukarza Cypsera[6]. Po raz pierwszy treść Almanachu i reprodukcję opublikował Ignacy Polkowski w pracy Nieznany druk krakowski w XV wieku z 1880 roku[6]. W 1974 roku z okazji obchodów 500-lecia drukarstwa w Polsce zostało wydane faksymile druku[6].
Treść
edytujAlmanach wydrukowany jest drukiem półarkuszowym, czyli dwuszpaltowym w języku łacińskim. Podobnie jak w innych almanachach i kalendarzach z tego okresu, wymienia on święta kościelne, dane astronomiczne oraz porady lekarskie.
Tekst jest podzielony na części[6]:
- Zajmuje całą szerokość szpalty i podaje dane takie jak: cykl słoneczny, koniunkcje i opozycje Słońca i Księżyca, litera niedzielna, liczba złota, indykcja oraz wykaz świąt ruchomych[2].
- Z podziałem na dwie szpalty są podane po lewej stronie Coniunctiones (nowie księżyca), a po prawej Oppositiones (pełnie księżyca) przypadające w 1474 roku i na początku 1475 roku. Podawana jest nie tylko godzina, ale i minuta wystąpienia zjawiska.
- Zajmuje całą szerokość arkusza i jest objaśnieniem do następującej po niej części (2 wiersze).
- W dwu szpaltach podzielonych na poszczególne miesiące roku są podane informacje o najbardziej odpowiednim czasie przeprowadzenia zabiegu puszczania krwi w zależności od wieku i choroby pacjenta.
Nazwa
edytujNazwę Almanach Cracoviense ad annum 1474 drukowi nadał Karol Estreicher, publikując o nim informację w wydanej w 1878 roku „Bibliografii polskiej XV i XVI stulecia”[6]. Używane są również inne nazwy: Astronomiczno-astrologiczny kalendarz lekarski na rok 1474[3] i Kalendarz krakowski na rok 1474[6].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Carter F.W.: Trade and Urban Development in Poland: An Economic Geography of Cracow, from Its Origins to 1795. Cambridge University Press, 2006, s. 364. ISBN 978-0-521-02438-9.
- ↑ a b Dacka-Górzyńska 2014 ↓.
- ↑ a b c d e f Bolesław Gomółka, Astrologiczno-medyczny kalendarz na rok 1474, [w:] „Urania” lipiec 1976 [online], urania.edu.pl [dostęp 2018-10-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-23] (pol.).
- ↑ Kraków: Skarbiec Biblioteki Jagiellońskiej [online], RMF FM [dostęp 2018-11-06] (pol.).
- ↑ Sekrety pożółkłych kalendarzy, czyli dawne polskie almanachy lekarskie i przyrodnicze – PDF [online], docplayer.pl [dostęp 2018-11-04].
- ↑ a b c d e f Gomółka B. Kalendarz krakowski na rok 1474 Wszechświat. Pismo przyrodnicze 1975 nr 12, s. 312–315.
Bibliografia
edytuj- H. Szwejkowska: Książka drukowana XV–XVIII wieku. Zarys historyczny. Wyd. 3 popr. Warszawa: PWN Wrocław, 1980.
- Iwona Dacka-Górzyńska: Kalendarze staropolskie. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2014, s. 236. ISBN 83-7181-811-4.
Linki zewnętrzne
edytuj- Almanach ad annum 1474. [w:] Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa [on-line]. [dostęp 2018-10-28]. (pol.).