Żabieńcowate

Żabieńcowate
	; Żabieniec babka wodna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	żabieńcowate
	Nazwa systematyczna
	Alismataceae Vent.; Tabl. Règne Vég. 2: 157. 5 Mai 1799, nom. cons.
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Żabieńcowate (Alismataceae Vent.) – rodzina roślin wodnych lub błotnych należąca do jednoliściennych. Obejmuje 16^[3]–18^[4] rodzajów z ok. 115^[5]^[2] gatunkami. Rozległy zasięg obejmuje obszary pod wpływem klimatu umiarkowanego oraz strefę międzyzwrotnikową^[2], poza terenami pustynnymi^[5]. Najwięcej gatunków występuje na kontynentach amerykańskich^[6]. Rośliny siedlisk wodnych i bagiennych^[7]. Tkanki roślin zawierają sok mleczny^[2].

Liście limnocharisa żółtego Limnocharis flava są spożywane jako warzywo w Azji południowej. We wschodniej części tego kontynentu jadane są także kłącza strzałki wodnej Sagittaria sagittifolia. Indianie żywili się natomiast strzałką szerokolistną Sagittaria latifolia. Niektóre gatunki z rodzajów Echinodorus i Helanthium uprawiane są jako rośliny akwariowe, z kolei rośliny z rodzajów strzałka Sagittaria, żabieniec Alisma i Echinodorus uprawiane są jako ozdobne w stawach, głównie w strefie międzyzwrotnikowej^[5].

Morfologia

Kwiat hydroklei grzybieniowatej

Elisma wodna

Pokrój: Byliny, rzadko rosnące też jako rośliny roczne, korzeniące się w gruncie, o pędach wzniesionych, unoszących się na powierzchni wody lub zanurzonych^[5]. Łodyga w postaci kłącza podziemnego lub podwodnego, czasem z cienkimi rozłogami^[5], w tym u niektórych przedstawicieli z bulwkami^[8], bywa też wykształcona w postaci bulwocebuli^[5]^[8]. Pędy zawierają często białawy sok mleczny, powietrzne są często mięsiste^[5].

Liście: Wszystkie odziomkowe, skrętoległe^[8] lub rzadziej w okółkach rozmieszczone wzdłuż pędu^[5], pojedyncze, zwykle niby-ogonkowe (ogonki często dłuższe od blaszki, na przekroju okrągłe lub trójkątne^[5]), rzadziej siedzące. Blaszka o różnym kształcie – zmienność może być związana z wiekiem – liście młodych roślin często są równowąskie, a dojrzałych od równowąskich poprzez jajowate do trójkątnych i oszczepowatych^[8]. Występują też różnice między liśćmi zanurzonymi, pływającymi i wzniesionymi^[5]. Liście są równolegle użyłkowane z poprzecznymi wiązkami przewodzącymi lub użyłkowane siateczkowato^[8]. Blaszki są całobrzegie i czasem faliste^[5].

Kwiaty: Zebrane w kwiatostany wierzchotkowe, które zebrane w okółkach tworzą kwiatostany złożone groniaste i wiechowate, rzadko baldachowate. Kwiaty są promieniste, obupłciowe lub rzadziej jednopłciowe, złożone z dwu trójkrotnych okółków okwiatu. Zewnętrzny okółek (kielich^[7]) jest zielony i trwały, a wewnętrzny (korona kwiatu^[7]) biały, rzadziej żółtawy. Pręciki wyrastają w okółkach (brak ich w kwiatach żeńskich) po 3, 6, 9 lub w większej liczbie do 30. Pylniki są dwukomorowe, pękają podłużnymi szczelinami. Słupki mogą być trzy w okółku lub jest ich wiele (nawet ponad 1,5 tysiąca) i wówczas ustawione są spiralnie (brak ich w kwiatach męskich). Tworzone są przez wolne, jednokomorowe owocolistki z trwałymi szyjkami, zawierające pojedyncze lub kilka zalążków^[9]^[10].

Owoce: Drobne niełupki tworzące owoc zbiorowy lub rzadziej – pękające u nasady mieszki^[8]^[9]. Nasiona są liczne, gruczołowate, grzbieciste lub zbięte^[5], z U-kształtnym zarodkiem^[9], pozbawione bielma^[9] i albumin^[8].

Pochodzenie i systematyka

Rodzina wyewoluowała ok. 80 milionów lat temu w czasie późnej kredy^[5]. Z Egiptu znane są skamieniałości identyfikowane z rodzajem Echinodorus datowane na 79 milionów lat temu (kampan)^[2].

Systematyka według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Zgodnie z danymi APWeb żabieńcowate należą do rzędu żabieńcowców i zajmują w jego drzewie filogenetycznym następującą pozycję^[2]:

żabieńcowce

obrazkowate Araceae

kosatkowate Tofieldiaceae

	żabiściekowate Hydrocharitaceae

	łączniowate Butomaceae

żabieńcowate Alismataceae

bagnicowate Scheuchzeriaceae

onowodkowate Aponogetonaceae

świbkowate Juncaginaceae

Maundiaceae

posydoniowate Posidoniaceae

	rupiowate Ruppiaceae

	bałwanicowate Cymodoceaceae

	zosterowate Zosteraceae

	rdestnicowate Potamogetonaceae

W systemie APG III rodzina żabieńcowatych została połączona z wyłączaną wcześniej (do systemu APG II z 2003 włącznie) rodziną limnocharysowatych (Limnocharitaceae). Wyodrębnianie tej rodziny zmieniało żabieńcowate w takson parafiletyczny^[2].

Podział rodziny i wykaz rodzajów^[2]

W obrębie rodziny wyróżnia się dwa klady, z których jeden obejmuje rodzaje Alisma, Luronium, Damasonium i Baldellia, a drugi resztę rodziny^[2]^[5]. Relacje między rodzajami w obrębie tych grup pozostają niejasne, podobnie zresztą sama klasyfikacja rodzajów wymaga zmian, bowiem kilka z rodzajów ma w tradycyjnym ujęciu charakter parafiletyczny^[2]^[5].

Albidella Pichon
Alisma L. – żabieniec
Astonia S.W.L.Jacobs
Baldellia Parl. – żabienica
Burnatia Micheli
Butomopsis Kunth
Caldesia Parl. – kaldezja
Damasonium Mill.
Echinodorus Rich. ex Engelm. (tu włączane są w niektórych ujęciach^[4] wyodrębniane rodzaje Aquarius Christenh. & Byng oraz Helanthium (Benth. & Hook.f.) Engelm. ex J.G.Sm.)
Hydrocleys Rich. – hydrokleja
Limnocharis Bonpl.
Limnophyton Miq.
Luronium Raf. – elisma
Ranalisma Stapf
Sagittaria L. – strzałka
Wiesneria Micheli

Pozycja w systemie Reveala (1994–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa żabieńcowe (Alismatidae Takht.), nadrząd Alismatanae Takht., rząd żabieńcowce (Alismatales Dumort.), podrząd Alismatineae Engl., rodzina żabieńcowate (Alismataceae Vent.)^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-24] (ang.).
↑ List of Genera in ALISMATACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2019-05-03] (ang.).
↑ ^a ^b Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-07-24]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 122. ISBN 978-1842466346.
↑ Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 339-341. ISBN 1-57808-351-6.
↑ ^a ^b ^c Słownik botaniczny. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1050. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg...: Academic Press Elsevier, 2010, s. 208-210. ISBN 978-0-12-374380-0.
↑ ^a ^b ^c ^d Qingfeng Wang, Robert R. Haynes & C. Barre Hellquist: Alismataceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-09-03].
↑ Robert R. Haynes, C. Barre Hellquist: Alismataceae Ventenat. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-09-03].
↑ Crescent Bloom: Alismataceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-26]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-24] (ang.).

[3] List of Genera in ALISMATACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2019-05-03] (ang.).

[kew-4] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-07-24]. (ang.).

[maarten-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 122. ISBN 978-1842466346.

[singh-6] Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 339-341. ISBN 1-57808-351-6.

[slownik-7] Słownik botaniczny. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1050. ISBN 83-214-1305-6.

[simpson-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg...: Academic Press Elsevier, 2010, s. 208-210. ISBN 978-0-12-374380-0.

[china-9] Qingfeng Wang, Robert R. Haynes & C. Barre Hellquist: Alismataceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-09-03].

[america-10] Robert R. Haynes, C. Barre Hellquist: Alismataceae Ventenat. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-09-03].

[A-11] Crescent Bloom: Alismataceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-26]. (ang.).

[3]

[4]

[5]

[2]

[6]

[7]

[1]

[8]

[9]

[10]

[11]