Język ujgurski
Język ujgurski (zwany też językiem nowoujgurskim) – język z rodziny języków tureckich używany przez 10,4 mln Ujgurów, głównie w Regionie Autonomicznym Sinciang w zachodnich Chinach, a także w południowo-wschodnim Kazachstanie. W Regionie Autonomicznym Sinciang ma status języka urzędowego. Do zapisu języka ujgurskiego używa się obecnie pisma arabskiego w redakcji perskiej, przy czym samogłoski obowiązkowo oznacza się specjalnymi znakami diakrytycznymi.
| Obszar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
10,4 mln[1] | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy | Sinciang (Chiny) | ||||||
| Ethnologue | 2 prowincjonalny↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | ug | ||||||
| ISO 639-2 | uig | ||||||
| ISO 639-3 | uig | ||||||
| IETF | ug | ||||||
| Glottolog | uigh1240 | ||||||
| Ethnologue | uig | ||||||
| GOST 7.75–97 | уйг 715 | ||||||
| WALS | uyg | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Do XVIII w. zapisywany był pismem ujgurskim[2], abdżadem zapisywanym pionowo[3]. W krajach byłego ZSRR spotykany jest zapis cyrylicki, a w Turcji używa się zapisu łacińskiego, wzorowanego na ortografii tureckiej[2].
Podobnie jak w wielu innych językach tureckich, w języku ujgurskim występuje harmonia wokaliczna. Jest to też język aglutynacyjny, nie ma w nim klas rzeczownika ani rodzaju gramatycznego, a szyk zdania przybiera postać SOV.
Jest blisko spokrewniony z językiem uzbeckim[2].
Alfabet
edytujAlfabet używany w Azji Środkowej
edytujProjekt alfabetu ujgurskiego opartego na cyrylicy sporządził A.Sz. Szamiewoj w 1946 r., a 4 lutego 1947 r. projekt ten zatwierdziło Prezydium Rady Najwyższej Kazachskiej SRR. W skład alfabetu weszły 33 litery rosyjskiego alfabetu, a także 8 dodatkowych (Қ қ, Ң ң, Ғ ғ, Ү ү, Җ җ, Ө ө, Ә ә, Һ һ), które umiejscowiono na końcu alfabetu po literze Я я. W 1960 r. kolejność liter w alfabecie została zmieniona i przyjął on następującą postać[4]:
| А а | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | Е е | Һ һ | Ә ә | Ж ж |
| Җ җ | З з | И и | Й й | К к | Қ қ | Л л | М м | Н н | Ң ң |
| О о | Ө ө | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ү ү | Ф ф | Х х |
| Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э
|
Ю ю | Я я |
Alfabet używany w Chinach
edytujUjgurzy zamieszkujący w Chinach do zapisu języka ujgurskiego wykorzystują następujący alfabet oparty na arabskim[5]:
| ئا | ئه | ب | پ | ت | ج | چ | خ | د | ر | ز | ژ | س | ش | غ | ف |
| ق | ك | گ | ڭ | ل | م | ن | ۋ | ئو | ئۇ | ئۆ | ئۈ | ه | ئې | ئى | ي |
Przypisy
edytuj- ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Uyghur, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ a b c Arik 2008 ↓, s. 145.
- ↑ Brian Cummings, Bibliophobia: The End and the Beginning of the Book, Oxford: Oxford University Press, 2022, s. 32, DOI: 10.1093/oso/9780192847317.001.0001, ISBN 978-0-19-284731-7, ISBN 978-0-19-193972-3, ISBN 978-0-19-266309-2, OCLC 1293987907 [dostęp 2023-09-22] (ang.).
- ↑ G. S. Sadwakasow. Ałfawit litieraturnogo jazyka sowietskich ujgurow. „Woprosy sowierszenstwowanija ałfawitow tiurkskich jazykow SSSR”, 1972. Nauka. (ros.).
- ↑ Uighur romanization. Institute of the Estonian Language, 23.09.2012. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Kagan Arik, Central, Western, and Northern Asian Languages, [w:] Peter Austin (red.), One Thousand Languages: Living, Endangered, and Lost, Berkeley–Los Angeles: University of California Press, 2008, s. 136–153, ISBN 978-0-520-25560-9 (ang.).