Aleksandra Zagórska
Aleksandra Zagórska, 1° v. Bitschan, 2° v. Bednarz, 3° v. Zagórska, pseudonim Magda (ur. 22 czerwca 1882 w Lublinie[1], zm. 14 kwietnia 1965 w Warszawie) – podpułkownik Wojska Polskiego, żołnierz Legionów, organizatorka i komendantka Ochotniczej Legii Kobiet[2], działaczka niepodległościowa.
| |
 podpułkownik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
22 czerwca 1882 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Stanowiska |
komendantka O. L. K. |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
      
| |
.png){kind=small}
.jpg)
Życiorys
edytuj
Urodziła się w rodzinie Antoniego Lubicz - Radzimińskiego i Florentyny z Szpechtów. Dzieciństwo spędziła w Sandomierzu. Od 1894 roku uczyła się w progimnazjum w Zamościu, a od 1895 do gimnazjum w Radomiu. W gimnazjum uczestniczyła w kolportażu odezw PPS. Od 1904 roku studiowała filozofię[3] na Uniwersytecie Jagiellońskim i jednocześnie podjęła współpracę z techniką partyjną PPS kierowaną przez Ksawerego Praussa. W 1905 roku wstąpiła do Organizacji Bojowej PPS, w działaniach której używała pseudonimu Magda. W 1906 roku założyła wspólnie z Czesławem Świrskim wytwórnię materiałów wybuchowych, w której przygotowywano ładunki wybuchowe wykorzystywane w akcjach m.in. w „krwawej środzie”. W listopadzie 1906 r. uległa zatruciu wyziewami piorunianu rtęci, służącego do produkcji bomb. Dla poratowania zdrowia przebywała na kuracji w Zakopanem. Po rekonwalescencji powróciła do Warszawy, gdzie ponownie podjęła aktywną działalność w akcjach bojowych. W lipcu 1907 r. uczestniczyła w nieudanym zamachu na pociąg w Łapach wiozący żołnierzy pułku wołyńskiego. W marcu 1908 r. została aresztowana i osadzona na Pawiaku. W październiku 1908 r. dzięki łapówce w trakcie procesu uwolniona od zarzutów, została tymczasowo zwolniona, wciąż jednak zagrożona aresztowaniem zbiegła do Galicji. Zatrzymała się w Krakowie włączając się w działalność miejscowej komórki Organizacji Bojowej, a następnie schroniła się w Zakopanem. W lipcu 1909 roku otrzymała rozkaz udania się do Lwowa, miasta w którym zamieszkała na stałe i w historii którego miała odegrać istotną rolę. Mimo obawy ponownym aresztowaniem systematycznie przekraczała granice Królestwa dokąd przewoziła broń i wydawnictwa PPS na polecenia Tomasza Arciszewskiego. W 1911 wstąpiła do Związku Walki Czynnej, a także do Związku Strzeleckiego we Lwowie będąc jednocześnie organizatorką kobiecych drużyn Polskiej Organizacji Wojskowej.
Podczas I wojny światowej była organizatorką kobiecej służby wywiadowczej I Brygady Legionów Polskich. W stopniu majora wzięła udział w obronie Lwowa w latach 1918–1919 w trakcie wojny polsko-ukraińskiej, organizując oddział kurierek (jej adiutantką była Stanisława Paleolog). 4 listopada 1918 r. zorganizowała we Lwowie kobiecą organizację paramilitarną Ochotnicza Legia Kobiet., której była komendantką. U kresu walk we Lwowie zaangażowała się w organizowanie milicji kobiecej w ramach Miejskiej Straży Obywatelskiej[4]. Ochotniczki z OLK wzięły czynny udział w wojnie z bolszewikami. 1 kwietnia 1920 r. została mianowana naczelniczką Wydziału Ochotniczej Legii Kobiet przy Sekcji Mobilizacyjnej Oddziału I Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie z równoczesnym przyznaniem stopnia funkcyjnego majora (jej adiutantką pozostawała ppor. S. Paleolog, późniejsza minister w Rządzie Londyńskim)[5]. Z racji zajmowanego stanowiska była „dowódczynią wszystkich formacji OLK na terenie podległym Ministerstwu Spraw Wojskowych”[6]. Z dniem 1 października 1921 r., na własną prośbę, została zwolniona z czynnej służby wojskowej[7]. Dosłużyła się stopnia podpułkownika.
W okresie międzywojennym w latach 1922–1924 mieszkała w Kobierzynie, a od 1925 roku ponownie we Lwowie, gdzie jej mąż kierował szpitalami psychiatrycznymi. W 1927 roku, wciąż sprawujący funkcję Dyrektora Szpitala na Kulparkowie, Roman Zagórski nagle zmarł[8] na powikłania pogrypowe. Po śmierci męża Aleksandra przeniosła się do Radości pod Warszawą i podjęła pracę w Radzie Szkolnej Miasta Stołecznego Warszawy przy organizowaniu kolonii dla dzieci. W 1928 roku zorganizowała Związek Legionistek Polskich, pełniąc do 1939 funkcję prezesa związku.
We wrześniu 1939 r. w czasie oblężenia w Warszawie, w świetlicy przy ul. Brackiej, nie ulegając chaosowi i panice prowadziła jadłodajnię dla uchodźców. Uniknęła cudem śmierci gdy pod jej nieobecność budynek ten został zniszczony. W 1940 roku ciężko zachorowała. Po opuszczeniu szpitala udała się do Zakopanego. Zamieszkała w Witkiewiczówce, której właściciele zaprzyjaźnieni z rodziną Zagórskich, udostępnili jej dożywotnio mieszkanie. Po nabraniu sil powróciła do Warszawy. W 1943 roku wstąpiła do Konwentu Organizacji Niepodległościowych, grupującego piłsudczyków, głównie z frakcji popierającej Walerego Sławka. Konkurencja polityczna nazywała tę grupę „sierotami po Sławku". Po wojnie latem 1945 roku zamieszkała w Zakopanem, w Witkiewiczówce, która w pozostałej części została wydzierżawiona Związkowi Historyków Sztuki z przeznaczeniem na Dom Pracy Twórczej[9][10][11].
Po II wojnie światowej Zagórska nadal organizowała w Warszawie cykliczne, wspomnieniowe spotkania byłych legionistek. Podczas jednego z takich spotkań w kwietniu 1965 roku nagle zmarła.
Z pierwszego małżeństwa z Henrykiem Bitschanem miała córeczkę[12], która zmarła krótko po narodzinach i syna, Jerzego, który mając czternaście lat jako Orlę Lwowskie wziął udział w walkach o Lwów i poległ 21 listopada 1918 r.[13][14][15][16]. Jej drugim mężem był Józef Bednarz, wybitny psychiatra, z którym miała syna Władysława. Po rozpadzie małżeństwa Bednarzy[17] w 1912 r. zawarła związek małżeński z lwowskim lekarzem Romanem Zagórskim, z którym mieszkała na lwowskim Kulparkowie[16].
Zmarła 14 kwietnia 1965 r. w Warszawie. Została wówczas pochowana na cmentarzu Bródnowskim (aleja 71B-III-11). W 2022 r. z inicjatywy Instytutu Pamięci Narodowej i rodziny szczątki ppłk. Zagórskiej zostały ekshumowane z cmentarza Bródnowskiego, a następnie w ponownym, uroczystym wojskowym pogrzebie, 26 maja 2022 r. złożone na Cmentarzu Wojskowym przy ul. Powązkowskiej w kwaterze żołnierzy wojny polsko - bolszewickiej z 1920 r. Aktualna lokalizacja grobu - Powązki kwatera B11, obok mogiły Matki Nieznanego Żołnierza Jadwigi Zarugiewiczowej.
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Niepodległości z Mieczami (3 maja 1932)[18]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)[19][20]
- Krzyż Walecznych (dwukrotnie, 1922)[21][22]
- Złoty Krzyż Zasługi (22 kwietnia 1938)[23]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[20]
- Krzyż Obrony Lwowa[16]
- Odznaka Honorowa „Orlęta”[16]
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Iwona Szaleniec, Jurek Bitschan – orlątko rodem z Czeladzi, Czeladź 2018, s. 58–61.
- ↑ Anna Marcinkiewicz-Gołaś, Ochotnicza Legia Kobiet: 1918–1922, Warszawa, PAT, 2006.
- ↑ Jolanta Kolbuszewska „Polki na uniwersytetach - trudne początki" w Sensus Historiae, vol. XXVI (2017) s. 35-53
- ↑ Wit Sulimirski: Grupa „Sokół” – Macierz. W: Obrona Lwowa. 1–22 listopada 1918. Tom 2. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918–1920. Relacje uczestników. Jarosław Waniorek (red.). Warszawa: 1993, s. 470. ISBN 83-85218-56-4.
- ↑ Wanda Kiedrzyńska: Zarys Historii Wojennej O. L. K. (Ochotnicza Legia Kobiet). Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, s. 31.
- ↑ Dziennik Rozkazów Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce” Nr 34 z 14 kwietnia 1920, pkt 15 Utworzenie i etat Wydziału OLK.
- ↑ Polska Zbrojna Nr 17 z 25 października 1921 r. s. 3.
- ↑ oryginał testimonium mortis Romana Zagórskiego
- ↑ Willa „Witkiewiczówka”
- ↑ Wikipedia Witkiewiczowie
- ↑ Wikipedia - Memoriał General Marii Wittek- cz. Aleksandra Zagórska
- ↑ Iwona Szaleniec, Jurek Bitschan – orlątko rodem z Czeladzi, Czeladź 2018, s. 69.
- ↑ Dla Ciebie Polsko Orlęta Lwowskie. Dziecko – bohater. „Panteon Polski”. nr 16, s. 16, 1 listopada 1925.
- ↑ W obronie Lwowa i Kresów Wschodnich. Polegli od 1-go Listopada 1918 do 30-go Czerwca 1919, Nakładem Straży Mogił Polskich Bohaterów, Lwów 1926, s. 79–80.
- ↑ Z żałobnej karty. „Biuletyn”. Nr 2 (9), s. 100, listopad 1965. Koło Lwowian w Londynie.
- ↑ a b c d Aleksandra Zagórska. Walka i śmierć Orlęcia. „Biuletyn”. Nr 27, s. 11–13, grudzień 1974. Koło Lwowian w Londynie.
- ↑ Tadeusz Nasierowski „Józef Bednarz. Psychiatra z Dziejów jednego pocisku" w: Andrzej Strug. ,,Dzieje i czasy"; Wydawnictwo Pedagogiczne, 2013 str.48
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 109, poz. 142 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej”.
- ↑ a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 354. [dostęp 2021-12-03].
- ↑ Rozporządzenia Ministra Spraw Wojskowych. „Dziennik Personalny”. nr 12, s. 377, 10 maja 1922. Ministerstwo Spraw Wojskowych.
- ↑ Ze spraw kobiecych. Odznaczenie Krzyżem Walecznych. „Gazeta Lwowska”. nr 161, s. 3, 27 lipca 1922.
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 92, poz. 137. „za zasługi na polu pracy społecznej w Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny”.
Bibliografia
edytuj- Anna Marcinkiewicz-Gołaś, Ochotnicza Legia Kobiet w obronie Wilna (1919–1922), [w:] Nad Wilią i Niemnem: Wileńszczyzna w dziejach militarnych Polski XX wieku (wybrane zagadnienia), Piotrków Trybunalski, Naukowe Wyd. Piotrkowskie, 2004.
- Marek Gałęzowski, Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939–1947, Warszawa 2006.
- Anna Marcinkiewicz-Gołaś, Ochotnicza Legia Kobiet: 1918–1922, Warszawa, PAT, 2006.
- Anna Marcinkiewicz-Gołaś, Służba i działalność frontowa warszawskiego oddziału Ochotniczej Legii Kobiet w 1920 r., Niepodległość i Pamięć nr 28, Warszawa 2008, wyd. Muzeum Niepodległości.