Wikipedia

Aleja 3 Maja w Warszawie

ulica w Warszawie

Aleja 3 Maja – ulica na warszawskim Powiślu. Biegnie po obu stronach wiaduktu mostu Poniatowskiego, od Wisłostrady do podnóża skarpy warszawskiej.

Aleja 3 Maja w Warszawie
Solec
Ilustracja
Ulica na odcinku między ulicami Solec i Kruczkowskiego (strona nieparzysta)
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Długość

660 m[1]

Przebieg
0 m ← ul. Wybrzeże Kościuszkowskie

→ ul. Wioślarska (Wisłostrada)

20 m
160 m ul. Solec
400 m ul. Leona Kruczkowskiego
660 m skarpa warszawska
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Aleja 3 Maja w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Aleja 3 Maja w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Aleja 3 Maja w Warszawie”
Ziemia52°14′04,0″N 21°02′03,0″E/52,234444 21,034167
Multimedia w Wikimedia Commons
Aleja 3 Maja przy Nowym Świecie przed 1939
Fragment alei na wiadukcie mostu Poniatowskiego

Historia

edytuj

Droga od Solca do Nowego Światu została przeprowadzona w latach 1823–1824. Droga prowadziła w wykopie – wśród 4 rzędów drzew – do portu nad Wisłą, wielu nadbrzeżnych składów drzewnych i dzielnicy przemysłowej południowego Powiśla. Nowa ulica została nazwana Nową Drogą Jerozolimską. Nieoficjalnie zwana była Drogą Steinkellera od nazwiska właściciela młyna parowego Towarzystwa Wyrobów Zbożowych, który zbudowano tu w latach 1826–1827, i innych zakładów przemysłowych powstałych wzdłuż południowej strony drogi. Około 1838 roku ulica została przedłużona o ok. 170 m od Solca do nabrzeża[2].

W 1845 roku ulica została przecięta torami kolejki łączącej fabrykę wagonów z portem. Zakłady przemysłowe przy Nowej Drodze zostały przejęte w połowie XIX w. przez Bank Polski, a następnie przez znanego bankiera warszawskiego Jana Gotliba Blocha, który przekształcił je w koszary. Około 1900 roku na odcinku dzisiejszej alei 3 Maja przeprowadzono poważne prace wodociągowe. Nad ulicą w latach 1904–1913 wybudowano 700-metrowy wiadukt mostu Poniatowskiego, zasypując jednocześnie wcześniejszy wykop[2].

W dniu 3 maja 1916 roku, w 125 rocznicę uchwalenia Konstytucji, władze Warszawy podjęły decyzję, że przedłużenie Alej Jerozolimskich na odcinku od Nowego Światu do mostu Poniatowskiego będzie nosić nazwę Aleja 3 Maja. Ta nazwa obejmowała zarówno wiadukt prowadzący na most, jak i jezdnie biegnące wzdłuż niego, przy których w okresie międzywojennym wybudowano kilka domów spółdzielczych.

W okresie okupacji niemieckiej ulicy nadano nowe nazwy: polską Dworcowa i niemiecką Bahnhofstrasse[3][4], a później na Ostlandstrasse[5].

Fragment ulicy od Nowego Światu do wiaduktu mostu Poniatowskiego 27 listopada 1946 został przemianowany na Al. Generała Władysława Sikorskiego[6]. W 1946 roku wzdłuż ulicy ułożono tory tramwajowe oraz wybudowano pod wiaduktem mostu Poniatowskiego prowizoryczną zajezdnię tramwajową „Solec”. Zajezdnia, oddana do użytku wraz z odbudowanym mostem 22 lipca 1946 roku[7], istniała do przełomu lutego i marca 1961 roku[8][9]. Na ulicy powstał również tor odstawczy o pojemności kilkunastu wagonów[7]. Przy zajezdni powstał unikalny w Warszawie kraniec w formie trójkąta torowego[10].

Od 22 czerwca 1949 zasięg nazwy alei 3 Maja ograniczono do fragmentu od ulicy Smolnej do linii Wisły[11].

W latach 90. zamknięto wjazd od strony Wisłostrady. W wyniku remontu nawierzchni w 2005 roku przedwojenny bruk zastąpiono asfaltem, a jedynie przed kamienicą nr 5 zachowano fragment historycznego bruku z torem tramwajowym[12].

Zabudowa

edytuj

Dom przy alei 3 Maja 2

edytuj
Główny artykuł: Kamienica przy alei 3 Maja 2 w Warszawie.

Kamienica wzniesiona w latach 1923–1931 według projektu Wincentego Oczykowskiego przez Spółdzielnię Budowlano-Mieszkaniową „Domy Spółdzielcze” posiada starannie utrzymane, zachowane lub odtworzone elementy oryginalnego wystroju, w tym windy.

Zarówno w okresie przedwojennym, jak i po wojnie, w domu tym mieszkało wiele osób znanych z działalności publicznej, w tym Stanisław Dubois, Maria Wittek i Zbigniew Religa.

Dom przy alei 3 Maja 5

edytuj

Kamienica powstała w 1931 roku dla Spółdzielni Mieszkaniowej „3-ego Maja”. Zaprojektował ją w duchu funkcjonalizmu znany warszawski architekt Wacław Weker, który był członkiem spółdzielni. Do dziś zachowała wiele elementów pierwotnego wystroju: schody z lastriko, metalową balustradę z drewnianym uchwytem przy schodach, sprawną windę z kryształowymi lustrami i ławeczką obitą skórą oraz elementy zabytkowej stolarki, np. drzwi do niektórych mieszkań. Oryginalny projekt budynku do dziś przechowywany jest w archiwum spółdzielni.

Podczas okupacji elegancki budynek został zasiedlony przez lokatorów niemieckich. W czasie powstania warszawskiego w jedną z klatek trafiła bomba, jednak pozostałe dwie zachowały się w dobrym stanie, umożliwiając powrót mieszkańców[13].

W budynku tym w latach 1934–1944 mieszkała Mieczysława Ćwiklińska[13].

W lipcu 2011 dom został wpisany do rejestru zabytków[14].

Inne obiekty

edytuj

Przy alei 3 Maja znajdują się m.in.:

  • al. 3 Maja 5a, 7b, 12 – budynki Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej „Powiśle”[15]
  • al. 3 Maja 7 – kamienica Wolfa Mazelmana wzniesiona w latach 1931−1932 według projektu Józefa Steinberga[16]
  • na odcinku między ulicami Solec i Kruczkowskiego, między jezdniami alei, pod wiaduktem mostu Poniatowskiego − Centrum Handlowe „Arkada” (adres: ul. Solec 81b)[17]
  • na rogu ulicy Kruczkowskiego – Nordic Park, budynek biurowy z 2000 roku o powierzchni przekraczającej 18 tysięcy m² (adres: Kruczkowskiego 8)[18]
  • na rogu ulicy Kruczkowskiego w pobliżu Skarpy warszawskiej – przystanek kolei średnicowej Warszawa Powiśle zbudowany w 1962 roku (adres: Kruczkowskiego 3b)

Miejsca pamięci

edytuj
 
Tablica na filarze wiaduktu mostu Poniatowskiego.

Na filarze wiaduktu mostu Poniatowskiego, przy Wybrzeżu Kościuszkowskim, znajduje się jedna z tablic pamiątkowych Tchorka, poświęcona ofiarom niemieckiej zbrodni z okresu powstania warszawskiego[19].

Komunikacja miejska

edytuj

Aleją 3 Maja nie kursują obecnie żadne linie komunikacji miejskiej. Do 1960 roku kończyły tu trasę tramwaje linii 9, dojeżdżające z placu Trzech Krzyży ulicami Książecą, Ludną i Solec[20].

W kulturze

edytuj

Aleja 3 Maja sceną akcji polskich filmów i seriali. Kręcono tu m.in. sceny do:

Galeria

edytuj
  •  
    Fragment południowej jezdni alei 3 Maja z pozostawionym fragmentem bruku i torem tramwajowym
  •  
    Kamienica pod nr 2 od strony południowo-zachodniej
  •  
    Po lewej stronie: południowa pierzeja alei 3 Maja: budynki nr 7 i 5 między ulicami Kruczkowskiego i Solec

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Mapa Warszawy [online], mapa.um.warszawa.pl [dostęp 2020-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-12-03].
  2. ↑ a b Aleja 3 Maja, Dzielnica Śródmieście m. st. Warszawy [dostęp 2016-10-23] [zarchiwizowane 2017-06-10].
  3. ↑ Andrzej Krzysztof Kunert: Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy. W: Śladami nazw miejskich Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2012, s. 66. ISBN 978-83-62189-21-2.
  4. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 49. ISBN 978-83-07-03239-9.
  5. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 50. ISBN 978-83-07-03239-9.
  6. ↑ Uchwała Stołecznej Rady Narodowej w sprawie zmiany nazw niektórych ulic w m.st. Warszawie, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy”, 4 (9 (3 kwietnia 1948)), 1948, s. 1.
  7. ↑ a b Warszawskie tramwaje elektryczne. Tom II. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1998, s. 189. ISBN 83-907574-00.
  8. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne. Tom II. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1998, s. 216. ISBN 83-907574-00.
  9. ↑ Zajezdnia „Solec“. tramwar.pl. [dostęp 2021-05-07].
  10. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908–1998. T. II. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 302. ISBN 83-907574-00.
  11. ↑ Uchwała Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 26.III.1949 r. Nr 468 w sprawie zmiany nazw ulic, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy”, 5 (16 (26 września 1949)), 1949, poz. 67.
  12. ↑ Kamienica Spółdzielni Mieszkaniowej "3-ego Maja" [online], Warszawa1939.pl [dostęp 2016-10-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  13. ↑ a b Kamienica z Powiśla wpisana do rejestru zabytków [online], Interia.pl Fakty [dostęp 2016-10-28].
  14. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie (Warszawa), Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2023, s. 42 [dostęp 2024-03-28] [zarchiwizowane 2024-01-26] (pol.).
  15. ↑ O zasobach. [w:] Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa Powiśle [on-line]. sbmpowisle.pl. [dostęp 2019-05-30].
  16. ↑ Grzegorz Mika. Józef Steinberg − architekt zapomniany. „Skarpa Warszawska”, s. 12, kwiecień 2024. 
  17. ↑ Centrum Arkada, centrumarkada.pl [dostęp 2016-10-28] [zarchiwizowane 2023-02-04].
  18. ↑ Nordic Park [online], OfficeMAP [dostęp 2016-10-28].
  19. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 227–228. ISBN 83-912463-4-5.
  20. ↑ Linia tramwajowa 9 [online], Trasbus [dostęp 2017-12-27].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Aleja_3_Maja_w_Warszawie&oldid=73685910”