Wikipedia

Albert Emil Nüscke

Albert Emil Nüscke (ur. 6 października 1817 w Szczecinie, zm. 24 września 1891 w Grabowie) – niemiecki mistrz budowy statków, potomek starego rodu Nüscke, od połowy XVII wieku zawodowo związanego z tym rzemiosłem, w drugiej połowie XIX w. właściciel stoczni w Grabowie (należącej później do Nüscke & Co. AG).

Albert Emil Nüscke
Data i miejsce urodzenia

6 października 1817
Szczecin

Data i miejsce śmierci

24 września 1891
Grabowo

Zawód, zajęcie

mistrz budowy statków, przemysłowiec

Przodkowie Alberta Emila Nüscke oraz tło historyczne

edytuj

3 marca 1650 roku prawa obywatelskie miasta Szczecina otrzymał Hans Nüscke, cieśla z Nowego Warpna (niem. Neuwarp), leżącego wówczas na terenie księstwa pomorskiego (dynastia Gryfitów). W Grabowie i okolicach osiedlili się też inni członkowie rodziny Nüscke, którzy przyjechali z dzisiejszych miejscowości Nowe Warpno, Wołogoszcz, Stepnica, Wolin, Police, Międzyrzecz. Krewni byli również cieślami stoczniowymi, rybakami i kapitanami statków, m.in. rybak Martin (1675), rybak Gottfried (ur. 1700), rybak Martin (1715), mistrz-cieśla okrętowy Martin (1722), kapitan statków i pilotów Samuel (ok.1755–ok.1830). Mistrzami ciesielstwa okrętowego byli też kontynuatorzy tradycji rodziny Nüscke, noszący imię Michael: Michael I (1721–1787) i Michael II (1750–1826). Następcami Michaela II byli bracia Michael III Nüscke (1778–1855, kapitan statków i pilotów, ojciec Alberta Emila) i Johann Christian Nüscke (1780–1857, mistrz-cieśla okrętowy)[1].

 
Łasztownia w XVI w.[a]
 
Most Długi (1890–1900) – widok z Łasztowni[b]

Gdy w 1722 roku cieśla Martin Nüscke przybył z Wolina do Szczecina, znajdował się on od roku w granicach Prus. Martin Nüscke dołączył do cechu budowniczych łodzi na Łasztowni[c], odrzańskiej wyspie, połączonej z miastem – niegdyś stolicą księstwa pomorskiego – drewnianym mostem z przepustami dla statków.

W XVIII w. członkowie rodziny Nüscke byli już znani z budowy statków. Początkowo prowadzili działalność systemem rzemieślniczym, w małej stoczni, położonej niedaleko Mostu Kłodnego. Produkowali jednostki o pojemności 1–150 łasztów. W następnych latach zatrudniono mistrzów z Holandii i zaczęto budować trójmasztowce z nowym takielunkiem. Od 1765 roku budowano fregaty handlowe[1]. Statki były sprzedawane do Francji i Holandii[4].

Znaczną rolę w działalności rodziny Nüscke odgrywał Michael Nüscke I (1721–1787) – starszy Cechu Cieśli Okrętowych, który w 1782 zbudował 45 statków[d]. W 1797 roku został zwodowany „Der Gott Mars” – jednostka uznana za szczyt ówczesnej techniki (136 stóp długości, 35 stóp szerokości, ładowność 400 łasztów, 30 otworów armatnich)[1][4].

Michael Nüscke I zmarł 22 czerwca 1787 roku[1]. Rosnące zapotrzebowanie na statki skłoniło jego następców do rozbudowy firmy[1]. W roku 1815 rozpoczęto działalność w Grabowie oraz w Górnym Wiku[5].

 
Łasztownia, Grabowo i mosty, Kłodny i Długi,
na XIX-wiecznej mapie Szczecina
 
Szczecin w połowie XIX wieku – ilustracja z „Romantische Reise durch den historischen Deutschen Osten” (1989)

Albert Emil Nüscke

edytuj

Po śmierci Michaela Nüscke I stocznię przejął jego syn, Michael Nüscke II (1750–1826), który został również mistrzem w cesielstwie okrętowym. Miał dwóch synów, którzy zostali[1]:

  • starszy, Michael Nüscke III (1778–1855) – kapitanem statku i pilotów,
  • młodszy, Johann Christian Nüscke (1780–1840) – mistrzem ciesielstwa okrętowego, który uruchomił stocznię w Górnym Wiku[1][e], a w stoczni w Grabowie (zajmującej już wówczas powierzchnię 50 arów) rozpoczął w 1815 roku budowę szkunerów; od 1814 roku był członkiem Komisji Kontrolnej Budowniczych Statków.

Albert Emil Nüscke, urodzony 9 października 1817 w Szczecinie, był synem Michaela Nüscke III. Uczył się budowy statków od stryja, Johanna Christiana, a następnie w Anglii[6], gdzie stocznie istniały od początku XV wieku (zob. np. Newcastle upon Tyne[7], Kingston upon Hull, Chatham[8]). Do Prus wrócił w roku 1840 i w wieku 23 lat rozpoczął pracę jako mistrz[6].

W roku 1845 (rok śmierci stryja) został właścicielem stoczni w Grabowie, gdzie w tymże roku ukończył rozpoczętą budowę pięciu małych jednostek. W 1848 roku uzyskał zamówienie pruskiej marynarki wojennej na budowę serii kanonierek. Znaczenie stoczni rosło; najszybszy rozwój miał miejsce w latach 50. i na początku lat 60. XIX w. Od roku 1850 jednostki w niej wodowane stanowiły ok. 30% wszystkich wodowanych w Szczecinie i Grabowie. Budowano rocznie ok. 20 statków o konstrukcji drewnianej i przeciętnej nośności 70 ton[9].

W latach 1848–1891 wybudowano np.[1][6][9]:

  • wojenne kanonierki „Germania”, „Concordia”, „Salamander”, „Schwalbe” i in. (zamówienia admiralicji z roku 1848)
  • fregatę „Ferdinand Nies” (1856)
  • bark „Der Ost” (1857)
  • frachtowiec „Margarethe” (1891)

Albert Emil Nüscke nie ograniczał się do pracy w firmie, w której pełnił funkcję dyrektora. Był również[6]:

  • członkiem Rady Miejskiej Grabowa (1863)
  • członkiem zarządu Miejskiej Komisji Szkolnej (1864)
  • rzeczoznawcą przy Sądzie Handlowo-Morskim w Szczecinie (1867)

Zmarł w Szczecinie 24 września 1891 roku. Jego następcą został syn, Johan Michael Friedrich Nüscke, który przejął stocznię w roku 1890. W lipcu tegoż roku zawarł układ z O.C. Prussem o utworzeniu spółki handlowej Nüscke & Co. Schiffswerft, Kesselschmiede und Maschinenbauanstalt (Nüscke i Spółka. Stocznie Budowy Statków, Kotłów i Maszyn Parowych S.A.)[1][9].

Zatarte ślady

edytuj
 
Widok z Hakenterrasse na Odrę zachodnią i Łasztownię (przełom XIX/XX w.)

We współczesnym Szczecinie ślady działalności Alberta Emila Nüscke i jego rodziny są niemal niezauważalne. W wyniku bombardowań Szczecina w końcu II wojny światowej zostały zniszczone stocznie szczecińskie (zob. stocznie przed zakończeniem wojny) oraz zabudowania Łasztowni, Grabowa[10], Górnego Wiku i innych dzielnic (Śródmieście, Stare Miasto i in.). Ocenia się, że łącznie zniszczono około 80% portu, 93% przemysłu metalowego (głównie stocznie), 80% urządzeń energetycznych, 90% przemysłu chemicznego, 67% mieszkań[11][12].

Nadające się do wykorzystania elementy wyposażenia stoczni i innych szczecińskich zakładów przemysłowych były wywożone przez Rosjan[f]. Trosce o świadectwa historii rozwoju techniki w Szczecinie nie sprzyjał też niechętny emocjonalny stosunek powojennych mieszkańców Szczecina do tych zabytków; usprawiedliwia to tęsknota za utraconymi w wyniku wojny stronami rodzinnymi, podobna do żalu z powodu konieczności wyjazdu z Grabowa jego dawnych mieszkańców (długo żywili nadzieję, że miasto zostanie po stronie niemieckiej)[10]. W tym świetle obiecujący jest fakt, że na wyspie Łasztownia działa Stara Rzeźnia – Centrum Kultury Euroregionu. Odbywają się tam imprezy kulturalne, w których uczestniczy również młodzież niemiecka. Rzadko podkreśla się, że miejska rzeźnia (obecnie obiekt zabytkowy) została wybudowana w latach 1886–1898 na terenie wcześniejszej cieślarni miejskiej oraz składów drewna i smoły dla cieśli okrętowych[14].

 
Liczne zakłady przemysłowe powojennego Szczecina powstały na ruinach zakładów przedwojennych. Grabowo, Drzetowo, Golęcin – części miasta, związane z historią powojennego przemysłu stoczniowego. Grabowo jest rzadko wspominane jako miejsce, w którym książęta pomorscy więzili Sydonię von Borck, a po wielu latach Albert Emil Nüscke budował statki.

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Fragment Civitates orbis terrarum – na ilustracji m.in. składy towarów i budynki celników, Most Długi, Droga Łasztowa i most nad Parnicą oraz Kościół św. Gertrudy.
  2. ↑ Na Łasztowni obok mostu zlokalizowano na początku XX w. Hauptzollamt Stettin – gmach Izby Celnej, wybudowany w latach 1905–1908 w stylu neorenesansu północnoniemieckiego[2][3] (zob. też historyzm w Niemczech).
  3. ↑ Nazwa wyspy pochodzi od łaszt (niem. Last) – dawna miara objętości towarów sypkich.
  4. ↑ Pojęcie „statek” nie jest jednoznaczne. Bywa stosowane w odniesieniu do wszelkiego rodzaju urządzeń pływających, w tym np. łodzi rybackich. Prawdopodobnie określenie liczby statków, wyprodukowanych w 1782 roku (zastosowane w Encyklopedii Szczecina[1]) obejmuje przede wszystkim jednostki o małej wyporności.
  5. ↑ Górny Wik – okolice stacji Szczecin Główny, zob. nazwy przystanków linii tramwajowej nr 3 w latach 1897–1945).
  6. ↑ W maju 1945 roku Rosjanie narzucili stronie polskiej porozumienie, zgodnie z którym poniemieckie urządzenia przemysłowe, które nie mieściły się w granicach II RP, a znalazły się w granicach powojennej Polski zgodnie z postanowieniami konferencji jałtańskiej, stają się współwłasnością ZSRR i Polski w proporcjach 70:30. W praktyce udziały te były zróżnicowane w różnych zakładach (były negocjowane). Zawierając porozumienie nie brano pod uwagę sytuacji w zrujnowanych stoczniach szczecińskich (przebieg granicy Polski nie był uzgodniony). Po ich zajęciu Rosjanie uznawali zachowany majątek tych zakładów za swoją wyłączną własność (mienie z ich strefy okupacyjnej)[13].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j Bogdan Frankiewicz: Nüscke. W: Encyklopedia Szczecina A–O. op.cit, 1999, s. 666. ISBN 83-87341-45-2.
  2. ↑ Środa z historią Szczecina: Izba Celna. [w:] Strona internetowa Muzeum Narodowego [on-line]. Muzeum Narodowe w Szczecinie, 2015-10-21. [dostęp 2016-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-01)].
  3. ↑ Marek: Szczecin. Gmach Izby Celnej. [w:] Zachodniopomorskie zp.pl [on-line]. 2013-02-27. [dostęp 2016-09-25].
  4. ↑ a b Dieter Engel: Nüscke & Co Schiffswerft. [w:] Maritime historische Wertpapiere [on-line]. www.dieter-engel.com. [dostęp 2016-09-26]. (niem.).
  5. ↑ Jan Iwańczuk: Nowe Miasto – historia. [w:] Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica. pl [on-line]. [dostęp 2016-09-26].
  6. ↑ a b c d Dariusz Dmowski: Albert Emil Nüscke. W: red. Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. A–O. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 667. ISBN 83-87341-45-2.
  7. ↑ Joanna Więcław-Michniewska, Newcastle upon Tyne – przemysł, nauka i rewitalizacja, wyd. 4, t. 4, Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział w Krakowie, 2009, s. 107–114 [dostęp 2017-03-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-27].
  8. ↑ Zabytkowa stocznia w Chatham (Chatham historic dockyard). [w:] Wirtualny przewodnik po świecie [on-line]. Navtur.pl. [dostęp 2016-09-27].
  9. ↑ a b c Edward Włodarczyk: Nüscke und Co. Schiffswerft, Kesselschmiede und Maschinenbaunastalt AG. W: Encyklopedia Szczecina, A–O. op.cit., 1999, s. 667–670. ISBN 83-87341-45-2.
  10. ↑ a b Elżbieta Lipska: Grabowo – miasto nad Odrą. [w:] wSzczecinie (ISSN 1689-5983); recenzja książki Bogdany Kozińskiej i Bogdana Twardochleba „Szczecin – Grabowo” [on-line]. wSzczecinie.pl, 2012-04-09. [dostęp 2016-09-27].
  11. ↑ Galeria fotografii Zburzone Stare Miasto i inwentaryzacja z lat 1945/1946, wykonana przez biuro pierwszego prezydenta Szczecina. „Wyborcza.pl”. Agora SA. 
  12. ↑ Gross Stettin. W: Roman Czejarek: Szczecin przełomu wieków XIX/XX. Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2008-12-11, s. 142–145, seria: Magiczne czasy magicznych miast. [dostęp 2017-05-16]. (pol.).
  13. ↑ Jan Dudziak (Gdańsk): Rys historyczny polskiego przemysłu okrętowego. [w:] Zeszyty Problemowe, ISSN 0860-6366 [on-line]. Centrum Techniki Okrętowej S.A., Gdańsk, listopad 2005. [dostęp 2016-09-27]. (pol.).
  14. ↑ Historia budynku. [w:] Strona internetowa Centrum Kultury Euroregionu "Stara Rzeźnia" [on-line]. [dostęp 2016-09-27].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Albert_Emil_Nüscke&oldid=73151232”