Adolf Dygacz
Adolf Karol Dygacz (ur. 23 lipca 1914 w Droniowicach koło Lublińca, zm. 5 kwietnia 2004 w Katowicach) – etnograf, muzykolog, folklorysta, znawca kultury górnośląskiej i zagłębiowskiej, której poświęcił habilitację.
 Rzeźba przedstawiająca Adolfa Dygacza, umieszczona w Galerii Artystów na pl. Grunwaldzkim w Katowicach | |
| Data i miejsce urodzenia |
23 lipca 1914 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
etnograf, muzykolog, folklorysta |
Życiorys
edytujSyn Józefa Dygacza oraz Anny z d. Kopyciok[1]. Posiadał liczne rodzeństwo: Annę, Martę, Gertrudę, Emilię, Waleskę, Ryszarda i Augusta[2]. Uczęszczał do Szkoły Podstawowej w Droniowicach, gdzie do poznawania muzyki ludowej zachęcił go nauczyciel – Juliusz Brommer[1].
W latach 1930–1934 przebywał w Lublińcu, gdzie uczęszczał do Niższego Seminarium Duchownego, prowadzonego przez Misjonarzy Oblatów. Wówczas pracował w drukarni prowadzonej przez zakonników, pracując na swoje utrzymanie. W 1934 roku przeniósł się do Katowic, gdzie przygotowywał się do matury. W 1936 roku w trybie eksternistycznym przystąpił do matury w Państwowym Gimnazjum i Liceum w Katowicach (obecnie III Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza w Katowicach) i zdał ją z pozytywnym wynikiem[3]. Dalszą edukację kontynuował na studiach, które przerwała wojenna zawierucha. Na studia powrócił po zakończeniu II wojny światowej[4].
W latach 1937–1938 odbył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy w Grodnie, który ukończył ze stopniem podporucznika[5].
Studiował na Wydziale Wychowania Muzycznego (ukończył w 1948) oraz na Wydziale Kompozycji i Teorii Muzyki (ukończył 1951) Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach, gdzie studiował teorię i pedagogikę muzyki; ukończył również prawo w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Katowicach (1949) oraz Wydział Filozoficzno-Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego (1952) w zakresie muzykologii. W 1962 obronił pracę doktorską, w 1975 habilitacyjną (na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu); od 1991 z tytułem profesora.
Brał udział w Kampanii wrześniowej, a następnie w ruchu oporu na Górnym Śląsku.
Podczas II wojny światowej był w niewoli niemieckiej i radzieckiej, z których uciekł i wrócił na Śląsk[1]. Działał w podziemnej organizacji antyfaszystowskiej[1].
W 1940 roku miał zostać wywieziony na roboty przymusowe, jednak ukrywając się, rozpoczął pracę jako pielęgniarz w Zakładzie im. św. Józefa dla osób upośledzonych umysłowo w Prószkowie koło Opola[2].
Za działalność konspiracyjną został aresztowany w 1941 roku, skazany na sześć lat więzienia (jako więzień polityczny) i osadzony w zakładzie karnym w Opolu. Później przenoszono go do zakładów w Bytomiu, Katowicach i Raciborzu[6]. Po wojnie podjął pracę naukowo-dydaktyczną: w latach 1951–1975 na PWSM w Katowicach, 1974–1980 na Uniwersytecie Wrocławskim, od 1980 na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach (filia w Cieszynie, kierownik Zakładu Teorii Muzyki i Folklorystyki Muzycznej). Był członkiem Komitetu Nauk Etnologicznych PAN, Komisji Etnograficznej Oddziału PAN w Krakowie oraz Komisji Historyczno-Literackiej Oddziału PAN w Katowicach.
Jako siedmioletni chłopiec, w 1921 roku patrzył na powstańców śląskich, którzy rozdawali ulotki o treściach patriotycznych. W tej atmosferze zasłyszane przez niego pieśni powstańcze nabierały szczególnego znaczenia i w przyszłości zainspirowały go do utworzenia zbioru Śląskie pieśni powstańcze z lat 1919–1921[2].
W 1933 rozpoczął zbieranie pieśni ludowych na Górnym Śląsku. Zebrał około 16 tysięcy melodii i tekstów. W latach 1950–1955 uczestniczył w Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego, zainicjowanej przez Państwowy Instytut Sztuki w Warszawie. Badał również folklor miejski, robotniczy, szczególnie w grupach zawodowych hutników i górników. Od 1961 współpracował z Międzynarodowym Centrum do Badań nad Pieśnią Robotniczą w Budapeszcie. A. Dygacz był wówczas przedstawicielami Polski w tej organizacji, co umożliwiało mu współpracę z naukowcami, pochodzącymi z aż 12 państw[7]. Węgierskiej etnograf Tekli Dömötör, będącym sprawozdaniem z tego wydarzenia, znalazła się wzmianka o „fascynujących badaniach A. Dygacza, w których subtelnie przeanalizowano postawę i postawę polskich pracowników przemysłowych, odzwierciedlone w pieśniach”[8].
W latach 1951/1952-1975 prowadził wykłady zlecone z zakresu teorii muzyki, folkloru, psychologii ogólnej i muzycznej w Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach (obecnie Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach). Był pracownikiem etatowym Katedry Etnografii Uniwersytetu Wrocławskiego (1974-1980), a kolejno kierownikiem Zakładu Teorii Muzyki i Folklorystyki Muzycznej w Cieszynie – Filii Uniwersytetu Śląskiego (1980-1992). Do 1999 w tym ośrodku naukowym prowadził seminaria magisterskie. Był promotorem ponad dwustu prac magisterskich z zakresu kultury ludowej różnych regionów Polski, a także dziewięciu rozpraw doktorskich i trzech habilitacji. Doktoranci Adolfa Dygacza to m.in.: Jadwiga Romana Bobrowska, Dionizjusz Czubala, Alojzy Kopoczek, Alina Kopoczek, Krystyna Turek, Marian Gerlich, Halina Gerlich.
Należał do wielu organizacji kulturalnych, w latach 1970–1973 wiceprezes Związku Kompozytorów Polskich. Był także członkiem m.in. Związku Nauczycielstwa Polskiego, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Katowickiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz tytułem Zasłużony Działacz Kultury; laureat wielu nagród, w tym Nagrody miasta Katowice w 1960, Śląskiej Nagrody im. Juliusza Ligonia w 1991 oraz Nagrody im. Wojciecha Korfantego nadanej przez Związek Górnośląski w 1999[9]. W 1995 otrzymał tytuł Honorowego Ślązaka Roku nadany przez Radio Katowice. 14 X 2010 na fasadzie budynku przy ul. Wita Stwosza 4 w Katowicach odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci profesora (mieszkał w tym budynku w latach 1988–2004)[10]. 7 września 2012 w Galerii Artystów na placu Grunwaldzkim w Katowicach odsłonięto popiersie Adolfa Dygacza[11].
Działalność naukowa i badawcza
edytujJako pedagog zajmował się teorią muzyki oraz problemami wychowania muzycznego. Jako badacz interesował się zagadnieniami muzyki ludowej, a w szczególności folklorem zawodowym. Był wszechstronnym badaczem. Jego zbiory pochodzą głównie z Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego, jak również ze Śląska Opolskiego, Dolnego Śląska, Śląska Cieszyńskiego, Beskidu Śląskiego. Interesując się folklorem grup zawodowych, zgromadził pieśni z innych regionów Polski, o czym świadczy mapa Etnograficznej podróży Adolfa Dygacza[12].
Główne kierunki jego działalności badawczej to dokumentowanie folkloru hutniczego i górniczego. Zbierał także pieśni powszechne (między innymi historyczne – pieśni powstańcze i plebiscytowe) i obrzędowe.
Opublikował około 2 tysięcy artykułów z zakresu publicystyki muzycznej oraz około 160 prac naukowych (w tym 12 książek). Niektóre z publikacji:
- Śląskie pieśni powstańcze 1919–1921 (1958)
- Pieśni górnicze. Studium i materiały (1960)
- Polska pieśń górniczo-hutnicza (1964)
- Rzeka Odra w polskiej pieśni ludowej. Studium folklorystyczne (1966)
- Ludowe pieśni górnicze w Zagłębiu Dąbrowskim. Studium folklorystyczne (1975, przedmowa Julian Krzyżanowski; praca habilitacyjna)
- Polskie instrumenty ludowe. Studia folklorystyczne (1981, z Alojzym Kopoczkiem)
- Pieśni ludowe miasta Katowic. Wybór źródeł i charakterystyka (1987)
- Śląskie pieśni ludowe (1995)
Archiwum Adolfa Dygacza
edytujArchiwum Adolfa Dygacza zostało przekazane do Górnośląskiego Parku Etnograficznego w Chorzowie przez żonę badacza – Janinę Lipińską-Dygacz oraz córkę – Kornelię Dygacz. Od 2017 roku instytucja ta prowadzi wieloetapowy projekt pn. Digitalizacja zbiorów prof. dr. hab. Adolfa Dygacza, w ramach którego porządkuje nagrania z taśm szpulowych z prywatnych inicjatyw badawczych Dygacza, opracowuje, transkrybuje materiał z rękopisów i maszynopisów folklorysty oraz udostępnia w wolnym dostępie jego zbiory folklorysty. Prowadzi działania towarzyszące, popularyzujące jego działalność[13], w ramach których zrealizowano w 2020 roku wystawę czasową Życie jako pieśń. Z teki profesora Adolfa Dygacza oraz wydano publikację Skończone powstanie, złożona już broń... Zbiór pieśni powstańczych z archiwum Adolfa Dygacza (wybór i opracowanie Agata Krajewska)[14].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Dygacz Adolf – e-ncyklopedia [online], silesia.edu.pl [dostęp 2024-04-05].
- ↑ a b c Biografia | Adolf Dygacz [online] [dostęp 2023-07-20] (pol.), Właściciel strony internetowej – Agata Krajewska.
- ↑ Krzysztof Bulla, Agata Krajewska, Życie jako pieśń. Z teki profesora Adolfa Dygacza, Agnieszka Przybyła-Dumin (red.), Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2020, s. 8–9, ISBN 978-83-958239-0-9 [dostęp 2023-07-20].
- ↑ Krzysztof Bulla, Agata Krajewska (red.), Życie jako pieśń: (z teki profesora Adolfa Dygacza): katalog wystawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2020, s. 8–9, ISBN 978-83-958239-0-9 [dostęp 2023-07-20].
- ↑ Krzysztof Bulla, Agata Krajewska (red.), Życie jako pieśń: (z teki profesora Adolfa Dygacza): katalog wystawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2020, s. 8, ISBN 978-83-958239-0-9 [dostęp 2023-07-20].
- ↑ Biografia | Adolf Dygacz [online] [dostęp 2023-07-21] (pol.), Właściciel strony internetowej – Agata Krajewska.
- ↑ Agata Krajewska, Pionierskie kierunki badawcze Adolfa Dygacza. Wybrane aspekty, Agnieszka Przybyła-Dumin (red.), „Rocznik Górnośląski Park Etnograficzny”, 9/2021, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, s. 61, ISSN 2353-2734 [dostęp 2023-07-20].
- ↑ Tekla Dömötör, Az első nemzetközi munkásdal-konferencia tanulságai, „Muzsika”, IV/6, 1961, s. 1–2 (węg.).
- ↑ Katarzyna Nowak, Laureaci nagrody im. Wojciecha Korfantego [online], archiwum.zwiazekg.type.pl [dostęp 2016-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2019-10-31].
- ↑ Profesor Adolf Dygacz uhonorowany www.katowice.eu [dostęp 16 października 2010].
- ↑ Dziś odsłonięcie popiersia Adolfa Dygacza w Galerii Artystycznej (pol.) www.katowice.naszemiasto.pl [dostęp 2012-09-09].
- ↑ Mapa | Adolf Dygacz [online] [dostęp 2023-07-21] (pol.).
- ↑ Agata Krajewska, Digializacja archiwów folklorystycznych – kryzys tradycji czy nowe życie w sieci? Przykład zbiorów Adolfa Dygacza., „Kwartalnik Młodych Muzykologów UJ”, 46 (3/2020), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2020, s. 75–76, DOI: 10.4467/23537094KMMUJ.20.013.12855, ISSN 2353-7094 [dostęp 2023-07-21] (pol.).
- ↑ Agata Krajewska, Skończone powstanie, złożona już broń... Zbiór pieśni powstańczych z archiwum Adolfa Dygacza, t. 18, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2021 (Monografie i materiały), ISBN 978-83-958239-6-1.
Bibliografia
edytuj- Bogdan Snoch: Górnośląski Leksykon Biograficzny. Suplement do wydania drugiego. Katowice: Muzeum Śląskie, 2006, s. 32. ISBN 83-60353-11-5.
- Encyklopedia muzyczna PWM. Część biograficzna, tom II, Kraków 1984.
- Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, Warszawa 1993.
- (wk): Profesor Adolf Dygacz na piedestale, w: „Śląsk” R. XVIII, nr 10 (204), październik 2012.