Wikipedia

Adam Dembicki von Wrocień

generał-porucznik armii Austro-Węgier

Adam Włodzimierz Dembicki Edler von Wrocień (ur. 2 grudnia 1849 w Sanoku, zm. 17 kwietnia 1933 tamże) – marszałek polny porucznik cesarskiej i królewskiej Armii, dowódca obrony Budapesztu.

Adam Dembicki von Wrocień
Ilustracja
marszałek polny porucznik marszałek polny porucznik
Data i miejsce urodzenia

2 grudnia 1849
Sanok

Data i miejsce śmierci

17 kwietnia 1933
Sanok

Przebieg służby
Lata służby

1870–1918

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier

Jednostki

45 Galicyjski Regiment Piechoty
65 Brygada Piechoty
76 Batalion Landwehry
Dowództwo Obrony Krajowej w Przemyślu
22 Pułk Piechoty k.k. Landwehry
18 Pułk Piechoty k.k. Landwehry
29 Pułk Piechoty k.k. Landwehry
5 Dywizja Piechoty Austro-Węgier

Stanowiska

dowódca pułku
dowódca dywizji

Odznaczenia
Kawaler Orderu Leopolda (Austria) Order Korony Żelaznej III klasy (Austro-Węgry) Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” (w czasie pokoju) Odznaka za 35-letnią Służbę Wojskową (Austro-Węgry) Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii 1898 (Austro-Węgry) Krzyż Jubileuszowy Wojskowy
Multimedia w Wikimedia Commons
Grobowiec Dembickich w Sanoku

Życiorys

edytuj

Adam Włodzimierz Dembicki Wrocień[1] urodził się 2 grudnia 1849 w Sanoku. Był synem Pawła[2] (nauczyciel szkoły głównej dla chłopców w Sanoku[3] i dyrektor szkoły[4][5], zm. 1891 w wieku 80 lat[6]) i Emilii z domu Zacharjasiewicz[2] (córka Michała[7], zm. w 1867 w wieku 40 lat[8]). Miał siostry Paulinę Emilię (ur. 1851)[9], Aurelię Klementynę (ur. 1853)[10], Józefę (zm. 2 grudnia 1860 mając 7 miesięcy)[7], Helenę (ur. 1861)[11], Albinę Mariannę (ur. 1865)[12], brata Teodozego (zm. 17 lutego 1863 mając 1 miesiąc)[13].

Ukończył jedną klasę szkoły realnej, a następnie Instytut Kadecki w Hainburgu do 1866[4]. Następnie do 1870 kształcił się w Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt, którą ukończył z wynikiem bardzo dobrym w 1870[4]. Służbę wojskową w Cesarskiej i Królewskiej armii rozpoczął 1 września 1870 jako porucznik 45 pułku piechoty, stacjonującego w Hradec Kralowe i Brnie. W latach 1873–1876 studiował w Szkole Wojennej w Wiedniu, kończąc ją z wynikiem dobrym. Po ukończeniu szkoły został awansowany do stopnia nadporucznika i skierowany do sztabu 65 brygady piechoty. Od 1879 do 1883 pracował w szkolnictwie wojskowym, początkowo jako nauczyciel na kursie żandarmerii polowej, a następnie jako nauczyciel w szkole kadetów w Karthaus koło Jicina. W 1883 został awansowany do stopnia kapitana II klasy i powrócił do służby w 45 pp w Krems an der Donau. W październiku 1886 jako kapitan II klasy pułku pieszego nr 45 został przeniesiony na etat czynny obrony krajowej[14], a wkrótce potem mianowany rzeczywistym komendantem batalionu w galicyjskich oddziałach pieszych czynnej obrony krajowej[15]. W 1886 został awansowany do stopnia kapitana I klasy i przeniesiony na Bukowinę jako dowódca kompanii w 76 batalionie Landwehry.

W październiku 1890 został adiutantem Dowództwa Obrony Krajowej w Przemyślu i pozostawał na tym stanowisku do końca 1894, awansując w międzyczasie w 1891 na stopień majora i w 1894 na stopień podpułkownika. Opuszczając Przemyśl w lipcu 1895 został wyróżniony przez cesarza Franciszka Józefa I, który wyraził się o jego służbie z najwyższym zadowoleniem[4]. W 1895 przeniesiony do 22 Pułku Piechoty k.k. Landwehry w Czerniowcach, 1 maja 1897 został awansowany na stopień pułkownika. W kwietniu 1898 objął dowództwo 18 Pułku Piechoty k.k. Landwehry w Przemyślu, 1 września 1899 dowództwo 29 Pułku Piechoty k.k. Landwehry w Budziejowicach[16]. 17 sierpnia 1903 objął dowództwo 90 Brygady Piechoty w Jarosławiu, awansując 1 listopada 1903 na stopień generała majora. 30 czerwca 1907 został dowódcą 5 Dywizji Piechoty[17] w Ołomuńcu, awansując 1 listopada 1907 na stopień generała-porucznika[18] (Feldmarschalleutnant – marszałek polny)[4]. 31 marca 1910 został odwołany ze stanowiska, 1 października został urlopowany, i udał się do Lwowa.

Nobilitację na 1 stopień szlachecki („Edler von”) bez wpisania do „Ksiąg Majestatycznych” otrzymał 11 lipca 1911 otrzymał od cesarza Franciszka Józefa I[19]. Mógł ją uzyskać za 30 lat nieprzerwanej służby wojskowej i udział w przynajmniej jednej kampanii lub za 40 lat służby.

Podczas I wojny światowej był w grupie aktywowanych na czas wojny generałów[20]. 24 sierpnia 1915 powrócił do służby na stanowisko zastępcy komendanta Budapesztu. We wrześniu 1916 został mianowany komendantem twierdzy Hohensalzburg koło Salzburga. 1 stycznia 1917 powtórnie go urlopowano, a spensjonowano 1 stycznia 1919. Wówczas osiadł na stałe we Lwowie. Pod koniec życia, w 1930, przeprowadził się do rodzinnego Sanoka[21].

Adam Dembicki von Wrocień był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy ożenił się w 1881 z Bertą z domu Winkowską[a], córką dr. Cyryla Winkowskiego[1], zmarłą w Sanoku 25 marca 1919 w wieku 59 lat[22]. Oboje mieli synów: Adama Włodzimierza (ur. 1881[1], w 1909 nadporucznik 1 Pułku Ułanów[23], który w 1911 poślubił Marię, córkę Tadeusza Wrześniowskiego[1][24], zmarł w stopniu rotmistrza na grypę „hiszpankę” 24 listopada 1918 w Sanoku w wieku 37 lat[25]) i Jerzego (niem. Georg, ur. 1882). W 1914 Adam i Jerzy Dembiccy byli nadporucznikami 3 pułku ułanów obrony krajowej ze Stryja[26], natomiast podczas I wojny światowej do 1918 Adam był rotmistrzem pułku strzelców konnych Nr 1[27], a Jerzy był rotmistrzem pułku strzelców konnych Nr 3[28]. Według innych źródeł dwaj synowie generała z pierwszego małżeństwa zmarli podczas I wojny światowej[4][29].

Jego drugą żoną była Oktawia z Pisarczuków[b] (ur. 28 lutego 1890 w Skałacie[30], zm. 1984), którą poślubił 24 marca 1920 w wieku 71 lat (panna młoda miała wówczas 30 lat)[4][5]. Mieli syna Adama (1927-2017)[4][c][31][32][33].

Generał zamieszkiwał w Sanoku przy ulicy Płowieckiej 16[2]. Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 1923 został uznany przynależnym do gminy Sanok[34]. W ostatnim okresie życia generał uległ częściowemu paraliżowi[5]. Zmarł 17 kwietnia 1933 w Sanoku[4]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku 19 kwietnia 1933[2][35][36][37]. Inskrypcja nagrobna brzmi: Adam Dembicki von Wrocień. Feldmarschall-Leutnant w służbie Cesarza Austrii i Króla Węgier Franciszka Józefa I-go[4]. Grobowiec ulegał kilkakrotnie częściowemu zniszczeniu i był obiektem dewastacji[5]. Nagrobek został uznany za obiekt zabytkowy i podlega ochronie prawnej[38]. Grobowiec został wyremontowany w 1987 ze środków rządu austriackiego. Z uwagi na powtarzalne niszczenie oszklenia fotografii nagrobnych, syn generała Adam, dzięki wsparciu prezydenta Austrii, Kurta Waldheima, zrealizował zamontowanie w tych miejscach szkła kuloodpornego, które otrzymał od władz austriackich w 1986 wraz z dokumentacją dotyczącą służby generała w c. i k. armii[5][29]. W grobowcu zostali pochowani także: druga żona generała Oktawia (ur. 1890, zm. 31 marca 1984[39]), Jadwiga Pisarczuk (1882-1957, córka c.k. inspektora szkolnego w Sanoku, Tomasza Pisarczuka i Bronisławy z domu Kunickiej)[40]. W maju 2021 ujawniono zniszczenie oszklenia portretu generała Dembickiego na jego grobowcu[41][42].

Herb Dembicki von Wrocień Tarcza dwudzielna pasem srebrnym. W polu I czerwonym gałązka dębowa w pas o ośmiu ułożonych parami żołędziach z czterema na przemian ułożonymi liśćmi, złota, w polu II błękitnym cztery gwiazdy sześciopromienne w pas złote. W klejnocie dwa skrzydła orle czerwono-błękitne z pasem srebrnym. Labry prawe czerwone lewe błękitne podbite srebrem.

S. Górzyński, Nobilitacje w Galicji w latach 1772–1918, 1999. s. 87)

Osobę generała Dembickiego von Wrocień opisał historyk Jan Rydel w swojej pracy doktorskiej pt. Polski żołnierz w służbie Cesarza i Króla z 1986, wydanej w 2001 jako publikacja pt. W służbie cesarza i króla[4].

Ordery i odznaczenia

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Względnie Wieńkowska. Księga parafialna w Sanoku podała, że Berta de Wrocień Dembicka przeżyła w małżeństwie z Adamem Dembickim 40 lat.
  2. ↑ Czesław Skrobała w artykule prasowym z 1988 podał, że prawidłowa forma nazwiska brzmi „Pisarczyk” z racji polskiego pochodzenia tej rodziny.
  3. ↑ Syn generała, Adam Dembicki, urodzony we Lwowie, przed 1939 uczeń sanockiego gimnazjum, podczas II wojny światowej więziony przez Niemców, był określany jako bard, włóczykij i wagabunda sanocki, zyskał przydomek „Adzio”. Por. Czesław Skrobała. Legenda i prawda rodu Dembickich. „Podkarpacie”, s. 4, 8, nr 9 z 3 marca 1988. 

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Księga małżeństw 1905–1912 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 107 (poz. 54).
  2. ↑ a b c d Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 380 (poz. 41).
  3. ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1865. Lwów: 1865, s. 305.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Edmund Gajewski. Cesarski ulubieniec. „Nowiny”. Nr 42, s. 3, 20–21 lutego 1988. 
  5. ↑ a b c d e Czesław Skrobała. Legenda i prawda rodu Dembickich. „Podkarpacie”, s. 4, 8, nr 9 z 3 marca 1988. 
  6. ↑ Księga zgonów Parafii Greckokatolickiej w Sanoku 1855-1909. s. 64 (poz. 14).
  7. ↑ a b Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 67 (poz. 154).
  8. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 168 (poz. 30).
  9. ↑ Księga chrztów 1836–1857. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 315 (poz. 51).
  10. ↑ Księga chrztów 1836–1857. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 360 (poz. 53).
  11. ↑ Księga chrztów 1861–1870. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 8 (poz. 88).
  12. ↑ Księga chrztów 1861–1870. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 66 (poz. 34).
  13. ↑ Księga zgonów Parafii Greckokatolickiej w Sanoku 1855-1909. s. 10 (poz. 5).
  14. ↑ Kronika. Mianowania w c. i k. armii. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 247 z 28 października 1886. 
  15. ↑ Kronika. Mianowania w c. i k. armii. „Gazeta Lwowska”, s. 5, nr 250 z 2 listopada 1886. 
  16. ↑ Dembicki, Adam, Leutnant des Inf.-Reg. Nr 45., Oberst Komdt. des k.k. Landw.-Inf.-Reg. Budweis Nr 29 (Rang. * Juni 1897), [w:] Die K. Und K. Kriegsschule 1852-1902. Heer. Kriegsarchive. 1903.
  17. ↑ Kronika. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 156 z 11 lipca 1907. 
  18. ↑ Kronika. Awans listopadowy w armii. „Echo Przemyskie”, s. 3, nr 88 z 3 listopada 1907. 
  19. ↑ Sylwester Korwin Kruczkowski: Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austrjackich w czasie od roku 1773 do 1918: dalej tych osób, którym wymienieni władcy zatwierdzili dawne tytuły książęce względnie hrabiowskie lub nadali tytuły hrabiów i baronów jak niemniej tych, którym zatwierdzili staropolskie szlachectwo. Lwów: 1935, s. 26.
  20. ↑ a b c d e f g Ranglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1916. Wiedeń: 1916, s. 12.
  21. ↑ Pan Adam – Legenda Sanoka. W: Roman Bańkowski: Wywiady i opowieści. Sanok: Związek Literatów Polskich. Oddział w Rzeszowie, 2000, s. 42. ISBN 83-914224-6-1.
  22. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 232 (poz. 44).
  23. ↑ Awans majowy w c. i k. obronie krajowej. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 105 z 9 maja 1909. 
  24. ↑ Kronika. Ślub. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 2, nr 44 z 22 października 1911. 
  25. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 228 (poz. 151).
  26. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1914. Wiedeń: 1914, s. 337.
  27. ↑ Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918, s. 423.
  28. ↑ Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918, s. 428.
  29. ↑ a b Pan Adam – Legenda Sanoka. W: Roman Bańkowski: Wywiady i opowieści. Sanok: Związek Literatów Polskich. Oddział w Rzeszowie, 2000, s. 44. ISBN 83-914224-6-1.
  30. ↑ Kolekcja ↓, 36.
  31. ↑ Pan Adam – Legenda Sanoka. W: Roman Bańkowski: Wywiady i opowieści. Sanok: Związek Literatów Polskich. Oddział w Rzeszowie, 2000, s. 42–46. ISBN 83-914224-6-1.
  32. ↑ Borys Łapiszczak: Sanok w dawnej Galicji i Lodomerii na starej pocztówce i fotografii. Cz. X. Sanok: Poligrafia, 2007, s. 106. ISBN 83-918650-4-5.
  33. ↑ Nekrolog Adam Dembickiego w Sanoku.
  34. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 75 (poz. 95).
  35. ↑ Stefan Stefański: Cmentarze sanockie. Sanok: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział w Sanoku, 1991, s. 18.
  36. ↑ Spacer po cmentarzu przy ul. Rymanowskiej. zymon.com.pl. [dostęp 2014-05-17].
  37. ↑ Paweł Nestorowicz: Boża rola. Przyczynek do historii cmentarzy sanockich w 110-tą rocznicę konsekracji cmentarza przy ul. Rymanowskiej. Sanok: 2005, s. 47.
  38. ↑ Zabytkowe nagrobki. starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2013-08-10]. (pol.).
  39. ↑ Indeks do ksiąg zmarłych od roku 1914. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. P 1984 (Tom L, str., poz. 33).
  40. ↑ Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 386 (poz. 81).
  41. ↑ 2021-05-18: Stowarzyszenie Opieki nad Starymi Cmentarzami w Sanoku. facebook.com. [dostęp 2021-07-18].
  42. ↑ 2021-05-19: Stowarzyszenie Opieki nad Starymi Cmentarzami w Sanoku. facebook.com. [dostęp 2021-07-18].
  43. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1917. Wiedeń: 1917, s. 63.
  44. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1917. Wiedeń: 1917, s. 89.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Adam_Dembicki_von_Wrocień&oldid=73918444”