Wikipedia

Klon ściętolistny

(Przekierowano z Acer truncatum)

Klon ściętolistny (Acer truncatum) – gatunek rośliny z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae). Jest to małe drzewo występujące naturalnie w lasach wschodniej Azji od Chin po Półwysep Koreański i obwód amurski w Rosji. W różnych obszarach, zwłaszcza w Chinach, Japonii oraz w Ameryce Północnej bywa uprawiany jako roślina ozdobna, szczególnie zalecana ze względu na odporność na trudne warunki oraz niewielkie rozmiary do nasadzeń w miastach. W Chinach nasiona służyły jako surowiec do produkcji oleju jadalnego. Odkryto także szereg zastosowań medycznych tego gatunku.

Klon ściętolistny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mydleńcowce

Rodzina

mydleńcowate

Rodzaj

klon

Gatunek

klon ściętolistny

Nazwa systematyczna
Acer truncatum Bunge
Enum. pl. China bor. 10. 1833[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Multimedia w Wikimedia Commons
Pokrój
Kora
Kwiatostan

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj

Zasięg tego gatunku obejmuje w Azji Wschodniej część Rosji (obwód amurski i Sachalin[5]), Półwysep Koreański oraz w Chinach prowincje i regiony autonomiczne: Gansu, Hebei, Henan, Jiangsu, Jilin, Liaoning, Mongolia Wewnętrzna, Shaanxi, Shanxi, Szantung[3]. W północnych Chinach jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym[6][a]. W Chinach[6], w Japonii[5] oraz w Europie i Ameryce Północnej bywa uprawiany jako roślina ozdobna[7]. W Polsce podawany był z kolekcji ogrodów botanicznych i arboretów (z Kórnika, Rogowa i z Ogrodu Botanicznego w Poznaniu)[8].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Jest to małe drzewo osiągające 4–8 m wysokości[9] (rzadko do 10 m[10][8]). Koronę ma rozłożystą[11] (osiąga 3–5 m szerokości[12]), dość gęstą i jednolitą[13]. Kora jest chropowata – jest najbardziej szorstka i popękana spośród wszystkich klonów[5]. Kora na starszych gałęziach i pniu ma szaro-brązową barwę, natomiast nagie, młode gałązki mogą mieć purpurowy odcień. Pąki są owalne[10] i bardzo małe, z 2 lub 3 parami łusek[8].
Korzenie
Bardzo głębokie[14].
Liście
Naprzeciwległe, o blaszce liściowej 5-, rzadko 7-klapowej. Klapy są głęboko wcięte, trójkątnie-owalne lub trójkątnie-lancetowate[10], z długo wyciągniętymi końcami[8]. Dolny brzeg klap nasadowych znajduje się w jednej osi – są ucięte (łac. truncatus), ew. płytko tylko sercowate. Błyszcząca i sztywna blaszka ma 5–10 cm długości i 12 cm szerokości. Jest całobrzega (czasem tylko liście z długopędów na środkowej klapie mają dwie małe klapki). Liście są nagie z wyjątkiem małych kępek włosków (domacjów) u nasady blaszki w kątach nerwów. Z ogonków liścia po jego przerwaniu wypływa sok mleczny[8]. Liście pojawiające się wiosną mają brązowy lub czerwonobrązowy kolor, latem są obustronnie zielone[8], natomiast jesienią przebarwiają się na odcienie żółci i pomarańczy akcentowane przez czerwienie i fiolety[15]. Blaszka liściowa osadzona jest na ogonku o długości 3–9 cm[10]. Z powodu długich ogonków liście często trzepoczą na wietrze[16].
Kwiaty
Zielonkawo-żółte, o średnicy 1 cm, zebrane są w wyprostowane baldachogrona[8].
Owoce
Czerwono zabarwione skrzydlaki[15] o długości około 3 cm, ustawione pod kątem prostym lub rozwartym do siebie[8]. Charakterystyczną cechą gatunku są krótkie skrzydełka równe mniej więcej spłaszczonemu orzeszkowi[8].
Gatunki podobne
Mylony jest najczęściej z klonem mono (różni się pędami żółto-brązowymi i spękanymi) i klonem kolchidzkim (różni się odrostami). Z kolei identyczny niemal z liści klon Lobela oraz Acer mayri mają skrzydlaki ze skrzydełkami ponad 2-krotnie dłuższymi od orzeszka[8].

Systematyka

edytuj

Gatunek blisko spokrewniony z klonem Lobela[5] i Acer pictum[10], klasyfikowany do sekcji Platanoidea rodzaju klon[8]. Przez niektórych systematyków uznawany za podgatunek Acer pictum subsp. truncatum[10]. Pierwszy opis naukowy wyróżniający ten takson w randze gatunku sporządził Alexander Bunge w 1833 roku, bazując na materiale zielnikowym zebranym w 1831 roku podczas wyprawy botanicznej na północ od Pekinu[17].

Synonimy
Uznawaną za ważną nazwą naukową dla klona ściętolistnego jest Acer truncatum Bunge. Jednak ten gatunek posiada liczne synonimy[18]:
  • Acer cappadocicum subsp. truncatum (Bunge) A.E.Murray
  • Acer laetum var. truncatum (Bunge) Regel
  • Acer lobelii var. platanoides Miyabe
  • Acer lobelii subsp. truncatum (Bunge) Wesm.
  • Acer lobulatum Nakai
  • Acer lobulatum var. rubripes Nakai
  • Acer pictum var. truncatum (Bunge) Chin S.Chang
  • Acer pictum subsp. truncatum (Bunge) A.E. Murray
  • Acer platanoides var. truncatum (Bunge) Gams
  • Acer truncatum var. acuminatum X.M. Liu
  • Acer truncatum f. barbinerve Schwer.
  • Acer truncatum var. beipiao S.L.Tung
  • Acer truncatum f. cordatum L.S.Tung
  • Acer truncatum var. nudum Schwer.
Zmienność i mieszańce
Wraz z rosnącą popularnością w stosowaniu jako rośliny przyulicznej wyróżniane są różne odmiany uprawne. Szereg kultywarów wyselekcjonowanych zostało z roślin powstałych w wyniku zmieszania z odmianami uprawnymi klonu zwyczajnego (A. platanoides). Cechują się one barwnym ulistnieniem, szybszym wzrostem, regularną, wzniesioną koroną osadzoną na pojedynczym pniu i odziedziczonymi po klonie ściętolistnym niewielkimi rozmiarami[7][5]:
  • 'Crimson Sunset' – odmiana pochodzenia mieszańcowego od kultywaru A. platanoides 'Crimson King',
  • 'Norwegian Sunset' – odmiana pochodzenia mieszańcowego od kultywaru A. platanoides 'Keithsform',
  • 'Pacific Sunset' – odmiana pochodzenia mieszańcowego od kultywaru A. platanoides 'Warrenred',
  • 'Main Street' – jest wyselekcjonowaną odmianą (nie mieszańcową) wyróżniającą się kulistą koroną i intensywnie pomarańczową barwą jesienną liści,
  • 'Akikaze nishiki' – jest wyselekcjonowaną odmianą (nie mieszańcową) wyróżniającą się pstrymi liśćmi biało-zielonymi.

Biologia i ekologia

edytuj
Rozwój
Siewki klona ściętolistnego rozwijają się nie wysuwając liścieni nad powierzchnię gruntu (kiełkowanie hipogeiczne jest u tego gatunku wyjątkowe wśród klonów)[8]. Drzewa wcześnie rozpoczynają wegetację[9]. Kwitną w kwietniu, a owoce dojrzewają w sierpniu[10]. Cechują się umiarkowanym tempem wzrostu[15]. Pozostawione w formie naturalnej wyrastają na niewysokie, często wielopniowe drzewko. Przycinając można nadać mu formę jednopniowego drzewa[9].
Ekologia
Rośnie w lasach na terenach nizinnych oraz na łagodnych stokach wzniesień do 900 m n.p.m.[5] Występuje w domieszce jako częsty składnik zboczowych lasów wiązowców oraz w lasach liściastych z dominacją różnych gatunków dębów: Quercus mongolica, Quercus liaotungensis, Quercus variabilis, na glebach brązowych, wapiennych oraz wzniesieniach lessowych[19][20]. Rośnie także we wtórnych lasach osikowych z dominacją Populus davidiana oraz w zaroślach z dominacją Prunus sibirica porastających suche zbocza[19].

Zastosowanie

edytuj

Gatunek ma zastosowanie komercyjne – uprawiany jest jako roślina ozdobna w Europie i Ameryce Północnej[21][22], także jako bonsai[23]. W wielkich miastach chińskich, m.in. w Pekinie jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych drzew używanych w nasadzeniach przyulicznych[6]. Ze względu na tolerancję na warunki ekologiczne, niewielkie rozmiary i regularny, gęsty pokrój, zalecany jest do nasadzeń miejskich, przyulicznych, zwłaszcza tam, gdzie większe gatunki nie mogą być użyte[7]. W Chinach służy także do zalesień chroniących przed pustynnieniem zachodnią część kraju[14]. Dostarcza pożytku dla pszczół[11].

W latach 70. XX wieku w Chinach z nasion tego gatunku, które w liścieniach zawierają do 48% olejów, uzyskiwano olej jadalny. Wraz z rozpowszechnianiem się uprawy tego gatunku odkrywano kolejne jego właściwości[6]. Stwierdzono m.in. działanie lecznicze składników liści i uzyskiwanych z nich ekstraktów. Pozwalają one obniżyć poziom cukru we krwi działając leczniczo przy hiperglikemii[24], zmniejszają łaknienie, pozwalając leczyć otyłość[25]. Potwierdzono także działanie przeciwbakteryjne[26] i przeciwnowotworowe[27]. Gatunek jest źródłem wielu substancji chemicznych, m.in. należy do nielicznych roślin zawierających kwas nerwonowy, który u tego gatunku stanowi ok. 5% oleju zawartego w nasionach[6].

Uprawa

edytuj
Historia
Pierwsze nasiona tego gatunku trafiły do Europy w 1881 roku wysłane z Chin do Królewskich Ogrodów Kew Gardens przez bałtyckiego Niemca Emila Bretschneidera[17]. Długi czas gatunek ten pozostawał rośliną kolekcjonerską, uprawianą głównie w arboretach i ogrodach botanicznych. Na popularności zyskał jako roślina zalecana do nasadzeń w miastach w klimacie umiarkowanym po wyhodowaniu odmian uprawnych pochodzenia mieszańcowego z klonem zwyczajnym[7].
Wymagania
Gatunek odporny na mróz – rośnie w strefach mrozoodporności od 4A do 8B[28]. Wytrzymuje spadki temperatur do -25 °C. Jest odporny na niesprzyjające warunki siedliskowe, na silny wiatr, zanieczyszczoną glebę i powietrze (zanieczyszczenie dwutlenkiem siarki, fluorowodorem i pyłem)[14][9]. Dobrze toleruje miejskie warunki[9]. Najlepiej rośnie na glebach kwaśnych lub lekko kwaśnych (5,6–6,5 pH)[28], ale toleruje gleby zakwaszone i alkaliczne[7]. Preferuje stanowiska słoneczne, ale toleruje również półcień[28]. Dobrze rośnie na glebie przepuszczalnej[12] i wilgotnej, jednak jest też tolerancyjny na suszę[15].
Rozmnażanie
Nasiona zebrane po dojrzeniu wymagają dwumiesięcznej stratyfikacji, po czym przechowane w następnym roku dobrze kiełkują[29].
Choroby i szkodniki
Brak istotnych patogenów owadzich lub problemów chorobowych[15]. Na liściach tego gatunku żerują larwy motyli z rodzaju Caloptilia (rodzina kibitnikowate Gracillariidae)[30].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Mimo szerokiego rozprzestrzenienia gatunek wpisany został w 2004 jako "bliski zagrożenia" (NT) na chińską Czerwoną Listę Gatunków (Douglas Gibbs, Yousheng Chen. 2009. The Red List of Maples. Botanic Gardens Conservation International.)

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-03] (ang.).
  3. ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN), Agricultural Research Service: Taxon: Acer truncatum Bunge. [dostęp 2011-10-16]. (ang.).
  4. ↑ Acer truncatum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. ↑ a b c d e f J. D. Vertrees, Peter Gregory: Japanese Maples: The Complete Guide to Selection and Cultivation. Tmber Press, 2010, s. 330.
  6. ↑ a b c d e Wang, Xing-Yan; Fan, Jin-Shuan; Wang, Shu-Ying; Sun, Run-Cang. A new resource of nervonic acid from purpleblow maple (Acer truncatum) seed oil. „Forest Products Journal”. 1, 2006. 
  7. ↑ a b c d e Michael A. Dirr: Encyclopedia of Trees and Shrubs. Timber Press, 2011, s. 58.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste A-B. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 153. ISBN 83-01-10135-0.
  9. ↑ a b c d e Klon ściętolistny, klon z Shantung. [w:] Drzewa i krzewy w Dębianach [on-line]. [dostęp 2011-10-16]. (pol.).
  10. ↑ a b c d e f g Acer truncatum. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2011-10-16]. (ang.).
  11. ↑ a b IBRO: Klon ściętolistny / Acer truncatum Bunge. [dostęp 2011-10-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-03)]. (pol.).
  12. ↑ a b ZSZP: Acer truncatum / Klon ściętolistny. [dostęp 2011-10-16]. (pol.).
  13. ↑ Backyard Gardener: Acer truncatum (Shantung Maple). [dostęp 2011-10-16]. (ang.).
  14. ↑ a b c Li Dong-Mei, Liu Zeng-Hui, Shao Hong-Bo, Wu Gang. Improving the eco-environment in the western-China by applying local tree species: Issues and implications for global arid areas. „African Journal of Biotechnology”. 8, 20, s. 5430-5435, 2009. (ang.). 
  15. ↑ a b c d e Fine Gardening: Acer truncatum (Shantung maple, Purpleblow maple). [dostęp 2011-10-16]. (ang.).
  16. ↑ Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 374. ISBN 978-83-7073-643-9.
  17. ↑ a b Year book. International Dendrology Society, 1990, s. 86.
  18. ↑ Acer truncatum. The Plant List. [dostęp 2011-01-25].
  19. ↑ a b Jiří Kolbek, Elgene Owen Box: Forest vegetation of Northeast Asia. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 2003, seria: Geobotany 28. ISBN 1-4020-1370-1.
  20. ↑ Stanley Dennis Richardson: Forests and forestry in China: changing patterns of resource development. Washington: Island Press, 1990, s. 47-48. ISBN 1-55963-022-1.
  21. ↑ A. Huxley: New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan, 1992. ISBN 0-333-47494-5.
  22. ↑ K. Rushforth: Trees of Britain and Europe. Collins, 1999. ISBN 0-00-220013-9.
  23. ↑ palmatum.pl: Klon ściętolistny (nasiona). [dostęp 2011-10-16]. (pol.).
  24. ↑ Atsushi Honma, Tomoyuki Koyama, Kazunaga Yazawa. Anti-hyperglycemic effects of sugar maple Acer saccharum and its constituent acertannin. „Food Chemistry”. 123, 2, s. 390-394, 2010. DOI: 10.1016/j.foodchem.2010.04.052. (ang.). 
  25. ↑ Zhao WH, Gao LF, Gao W, Yuan YS, Gao CC, Cao LG, Hu ZZ, Guo JQ, Zhang YX. Weight-reducing effect of Acer truncatum Bunge may be related to the inhibition of fatty acid synthase. „Nat Prod Res.”. 25, 4, s. 422-431, 2011. PMID: 21328136. (ang.). 
  26. ↑ Zhang F, Luo SY, Ye YB, Zhao WH, Sun XG, Wang ZQ, Li R, Sun YH, Tian WX, Zhang YX. The antibacterial efficacy of an aceraceous plant [Shantung maple (Acer truncatum Bunge)] may be related to inhibition of bacterial beta-oxoacyl-acyl carrier protein reductase (FabG). „Biotechnol Appl Biochem.”. 21, 5, s. 589-596, 2008. PMID: 18208374. (ang.). 
  27. ↑ Zhao WH, Zhang JF, Zhe-Wang, Zhang YX, Tian WX. The extract of leaves of Acer truncatum Bunge: A natural inhibitor of fatty acid synthase with antitumor activity. „J Enzyme Inhib Med Chem.”. 21, 5, s. 589-596, 2006. PMID: 17194032. (ang.). 
  28. ↑ a b c Dave's Garden: PlantFiles: Shantung Maple, Purpleblow Maple. [dostęp 2011-10-16]. (ang.).
  29. ↑ Lawrence O. Copeland, M. B. McDonald: Principles of seed science and technology. Norwell, Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 2001, s. 154.
  30. ↑ The Review of applied entomology. Commonwealth Agricultural Bureaux, 1987, s. 340.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Klon_ściętolistny&oldid=75479357”