AS90
AS90 – brytyjska współczesna samobieżna armatohaubica kalibru 155 mm. Znajduje się na uzbrojeniu Armii Brytyjskiej od 1992 roku. Posiada lufę o długości względnej 39 kalibrów (L/39), z którą osiąga maksymalną donośność 30 km. Istnieje także wersja z lufą długości L/52, oznaczana marketingowo jako AS52 Braveheart. Jej licencyjną wersją pochodną jest polska AHS Krab.
.jpg)
| |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent |
VSEL |
| Typ pojazdu | |
| Trakcja |
gąsienicowa |
| Załoga |
5 osób |
| Historia | |
| Produkcja |
1992-1995 |
| Egzemplarze |
179 |
| Dane techniczne | |
| Silnik |
silnik wysokoprężny Cummins VTA 903T-660 o mocy 485 kW przy 2800 obr./min |
| Poj. zb. paliwa |
750 l[1] |
| Długość |
9,7 m (całkowita) |
| Szerokość |
3,3 m[2] |
| Wysokość |
3,0 m (całkowita) |
| Masa |
42 000 kg[2] |
| Moc jedn. |
11,55 kW/t[1] |
| Osiągi | |
| Prędkość |
57 km/h[2] |
| Zasięg pojazdu |
370 km[2] |
| Pokonywanie przeszkód | |
| Brody (głęb.) |
1,5 m[3] |
| Rowy (szer.) |
2,8 m[3] |
| Ściany (wys.) |
0,75 m[3] |
| Kąt podjazdu |
60°[3] |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 1 x haubicoarmata kal. 155 mm L/39, 48 pocisków | |
| Użytkownicy | |
| Wielka Brytania, Ukraina | |
Historia
edytujW końcowym okresie zimnej wojny brytyjskie dywizje posiadały w zakresie artylerii samobieżnej przestarzałe lekkie haubice własnej konstrukcji Abbot kalibru 105 mm oraz cięższe amerykańskie M109A2 kalibru 155 mm[4]. Od lat 70. Wielka Brytania uczestniczyła wraz z RFN i Włochami w programie mającym na celu opracowanie nowoczesnego europejskiego działa samobieżnego SP-70 na podwoziu czołgu Leopard 1, który borykał się jednak z rozbieżnościami zdań partnerów i ostatecznie nie doprowadził do powstania modelu produkcyjnego[4]. Brytyjskie zakłady Vickers Shipbuilding and Engineering (VSEL) w tym czasie oferowały na eksport własny system wieżowy tego kalibru GBT-155, przeznaczony do instalowania na różnych podwoziach czołgów, który jednak nie zyskał zamówień[4].
W 1986 roku Wielka Brytania, chcąc uniknąć dominacji firm niemieckich, wycofała się z programu SP-70[4]. Rozpisano jednocześnie własny konkurs na nową haubicę samobieżną mającą zastąpić Abbota[5]. W tym czasie już od 1985 roku trwały w zakładach VSEL prace z własnej inicjatywy nad skonstruowaniem takiego pojazdu[1]. Dla polepszenia funkcjonalności systemu konstruktorzy zdecydowano się na zastosowanie wyspecjalizowanego podwozia z przedziałem bojowym z tyłu, zamiast podwozia czołgu jak GBT-155 i SP-70[1]. Podwozie takie opracowano we współpracy z brazylijską firmą VERB, mając nadzieje na późniejszy eksport[1]. Efektem tych prac była armatohaubica samobieżna AS90, której prototyp przedstawiono w czerwcu 1986 roku[1]. Nazwa była skrótem od Artillery System for the 1990s – system artyleryjski na lata 90[5]. Od 1987 roku prowadzono próby wojskowe pojazdu i wnoszono ulepszenia do jego konstrukcji[3]. W czerwcu 1989 roku AS90 wygrała konkurs na działo samobieżne dla Armii Brytyjskiej, pokonując przystosowany do wymagań brytyjskich nowy wariant amerykańskiego M109 (M109UK) i konstrukcję Vickers Defence Systems VSP-91[3]. Zamówiono dla armii w spółce VSEL dostawę 179 pojazdów wraz z opcją na 50 dalszych, która nie została jednak zrealizowana[3]. Wartość kontraktu wynosiła 300 milionów funtów[5]. W maju 1992 roku działo AS90 z lufą o długości L/39 (39 kalibrów) zostało oficjalnie przyjęte na uzbrojenie British Army[3].
Już w 1987 roku zaprojektowano dłuższą lufę o długości L/52, pozwalającą na zwiększenie zasięgu maksymalnie do 40 km przy amunicji z gazogeneratorem, a w 1994 roku opracowano AS90 z takim działem, oznaczonym ERO (Extended Range Ordnance)[6]. 106 takich luf zostało zamówione na wymianę dotychczasowych luf w miarę ich zużywania, począwszy od 2000 roku[6]. Miały też być zastosowane modułowe ładunki miotające (MCS), lecz program ich rozwoju napotkał w Wielkiej Brytanii na trudności[5]. Ostatecznie program wymiany luf w AS90 został anulowany[7].
Wariant z lufą L/52 był oferowany także na eksport pod oznaczeniem AS52 lub AS90 Braveheart[8]. W 1999 roku licencję na system wieżowy AS90 Braveheart sprzedano polskiej Hucie Stalowa Wola, gdzie posłużyła do skonstruowania działa samobieżnego Krab – przy tym strona brytyjska sprzedała również oprzyrządowanie do produkcji wież i HSW stała się jedyną bazą dla ich ewentualnej dalszej produkcji[8]. W tym czasie nie prowadzono już produkcji tych dział w Wielkiej Brytanii. Producent prowadził jednak dalsze prace rozwojowe i modernizacyjne. W grudniu 1998 roku podpisano z producentem umowę na modernizację poziomu MLI A, obejmującą między innymi wyposażenie w zimowe i tropikalne zestawy eksploatacyjne, automatyczną korekcję ugięcia lufy, modernizację elektroniki i wyposażenie w GPS[9]. Przy tym, na skutek przejęcia zakładów VSEL, producentem dział stał się koncern GEC Marconi, od 1999 roku przekształcony w BAE Systems[8]. Producent proponował także w ramach modernizacji opracowanie całkowicie zmechanizowanego systemu ładowania pocisków, systemu chłodzenia lufy i dodatkowego opancerzenia wieży od góry[9].
Użycie
edytuj
W Armii Brytyjskiej AS90 używane są w pułkach, składających się z czterech baterii po osiem dział[3]. Pierwszy pułk AS90 osiągnął gotowość operacyjną w 1993 roku[3]. W 1994 roku bateria dział potwierdziła swoje walory w pięciotygodniowym pokazie niezawodności w służbie (In-Service Reliability Demonstration), wystrzeliwując 11 200 pocisków[3]. Ostatnie ze 179 zamówionych dostarczono w 1995 roku[6].
Chrzest bojowy AS90 przeszły w działaniach w ramach kontyngentu IFOR w byłej Jugosławii[6]. W 2003 roku wzięły udział w II wojnie w Zatoce Perskiej[10]. W ramach redukcji armii liczba dział AS90 w służbie brytyjskiej następnie spadała i w 2008 roku było ich 134, a w 2015 roku 117[11]. W 2016 roku w służbie pozostało 89 AS90 i taki stan utrzymał się przynajmniej do 2022 roku[12]. W 2021 roku haubice AS90 były na wyposażeniu trzech pułków Royal Artillery i Royal Horse Artillery[10]. Przewiduje się, że pozostaną w służbie do 2032 roku[10].
Oryginalne działa AS90 nie zostały zakupione przez żadne kraje poza Wielką Brytanią, mimo oferowania ich na eksport. Zmodernizowany AS90 uczestniczył między innymi w 1993 roku w konkursie na działo samobieżne armii USA i był tam badany, lecz ostatecznie zdecydowano się na modernizację dział M109 do standardu A6 Paladin[6]. W latach 1994–1996 w krajach Bliskiego Wschodu, między innymi w Kuwejcie promowano bezskutecznie pustynną modyfikację Desert AS90[6]. Przedstawiano też na eksport sam system wieżowy AS90, który mógł być zamontowany na podwoziu czołgu w zależności od preferencji nabywcy – taki pojazd z wieżą na podwyższonej nadbudówce montowanej na podwoziu czołgu rodziny T-72 proponowano w 1994 roku bezskutecznie Indiom[2]. Powiodła się natomiast sprzedaż licencji na system wieżowy AS90 Braveheart Polsce, gdzie posłużył do skonstruowania polskiej armatohaubicy AHS Krab, osadzonej na innym podwoziu i wyposażonej w polski system kierowania ogniem[8].
W kwietniu 2022 roku pojawiły się informacje o możliwym przekazaniu pojazdów AS90 Ukrainie w związku z rosyjską inwazją, lecz sekretarz obrony Ben Wallace 25 kwietnia zdementował plany ich wysłania, wyrażając zamiar przekazania bardziej mobilnej artylerii[13]. Mimo to, 14 stycznia 2023 roku poinformowano, że Ukrainie zostanie przekazane około 30 AS90[14].
Opis
edytuj
AS90 jest polowym działem samobieżnym. Załogę pojazdu tworzy pięć osób: dowódca, celowniczy, dwóch ładowniczych i kierowca[15]. Kierowca zajmuje miejsce w kadłubie, reszta załogi w wieży[15].
Kadłub i wieża
edytujKadłub AS90 jest wykonany ze spawanych płyt ze stali pancernej grubości do 17 mm, chroniąc przed pociskami z broni maszynowej i odłamkami[1]. W przedniej części kadłuba znajduje się przedział napędowy, za nim po lewej stronie przedział kierowania[1]. Tylną część pojazdu zajmuje przedział bojowy nakryty obrotową wieżą, zaopatrzony w drzwi w tylnej ścianie kadłuba[1].
W przedziale kierowania stanowisko ma mechanik-kierowca, który zajmuje miejsce w pojeździe przez otwierany w lewo właz w stropie kadłuba; może też przedostać się na stanowisko z przedziału bojowego[1]. Podczas jazdy obserwuje teren za pomocą peryskopów, a w nocy peryskop może być zamieniony przez urządzenie noktowizyjne. Kierowca może też prowadzić pojazd z głową wysuniętą przez właz, po podniesieniu siedzenia[1].
Wieża jest spawana z płyt pancernych[1]. Po prawej stronie wieży znajduje się stanowisko celowniczego, a za nim dowódcy, oba zaopatrzone w siedzenia[3]. Dwóch ładowniczych, zajmujących stanowiska w lewej części wieży, mają składane siedzenia w przedziale bojowym[1]. Załoga zajmuje miejsce w wieży przez tylne drzwi do przedziału bojowego, prostokątny właz w lewej ścianie wieży i dwa owalne w jej stropie[1]. Prawy właz (dowódcy) ma kopułkę obserwacyjną, a drugi jarzmo do mocowania karabinu maszynowego[1]. Na ścianach wieży na zewnątrz znajduje się pięć metalowych zasobników na rzeczy osobiste załogi, a na jej tylnej ścianie zasobnik z aparaturą filtrowentylacyjną i klimatyzatorem oraz dodatkowe wyposażenie[1].
Uzbrojenie
edytujW wieży znajduje się zasadnicze uzbrojenie wozu: haubicoarmata kalibru 155 mm produkcji zakładów Royal Ordnance w Nottingham[16]. Lufa haubicoarmaty ma długość 39 kalibrów i wyposażona jest w dwukomorowy hamulec wylotowy i przedmuchiwacz[16]. Zamek klinowy otwiera się do góry[16]. Kąt podniesienia w płaszczyźnie pionowej wynosi od -5 do +70°[1]. Elektryczne napędy wieży zapewniają prędkość obrotu i podniesienia działa 10°/s[16]. Maksymalna długość odrzutu działa wynosi 800 mm[16].
Haubicoarmata AS90 jest ładowana częściowo ręcznie, ze wspomaganiem automatycznym. Z tyłu wieży znajduje się zautomatyzowany czterosegmentowy magazyn 31 pocisków, który podaje na środek wybrany pocisk[16]. Jest on przekładany przez ładowniczego na ramię podajnika STA (shell transfer arm), które następnie ustawia się równolegle do osi lufy, po czym pocisk jest przemieszczany automatycznie w bok na korytko dosyłacza w osi lufy, skąd dosyłacz wsuwa go do komory nabojowej[16]. Drugi ładowniczy umieszcza następnie w komorze nabojowej ładunek miotający w woreczku, po czym ręcznie pobierana jest spłonka z 12-komorowego magazynka w bloku zamka[16]. W kadłubie umieszczone jest dodatkowe 17 pocisków – łączny zapas amunicji wynosi 48[1]. Ładunki miotające przechowywane są w niszy wieży nad magazynem pocisków i w kadłubie[17]. Szybkostrzelność maksymalna wynosi 3 strzały w ciągu pierwszych 10 sekund, 18 strzałów w ciągu 3 minut lub 2 strzały na minutę przy prowadzeniu ognia ciągłego[16]. Dla serii trzystrzałowej pierwszy pocisk ładuje się do komory nabojowej, drugi czeka na korytku dosyłacza, a trzeci na STA[16].
AS90 może wystrzeliwać dowolne granaty artyleryjskie w standardowym kalibrze NATO równym 155 mm. Donośność granatów zwykłych przy lufie długości L/39 dochodzi do 25 km, z gazogeneratorem 30 km[2]. W listopadzie 2007 roku brytyjskie Ministerstwo Obrony zamówiło w Niemczech amunicję samocelującą BSFM o donośności 22,5 km, przenoszącą dwa podpociski opadające na spadochronach i atakujące cele opancerzone[10]. W 2010 roku przeprowadzono udane próby wystrzeliwania amerykańskich pocisków korygowanych Excalibur[5].
System kierowania ogniem i wyposażenie
edytujGłównym sposobem wskazywania celu jest przekazywanie współrzędnych z dowództwa baterii, który to proces nie został zautomatyzowany[3]. Celowniczy uzyskuje informacje na wyświetlaczu LDU (Layer Display Unit) i wprowadza dane cyfrowe do układu wykonawczego, a do zgrubnego naprowadzania może użyć joysticka[3]. Działo dysponuje automatycznym komputerowym system celowania AGLS (Automatic Gun Laying System), sterującym mechanizmami wieży, łączącym operacje orientowania pojazdu w terenie, nadawanie lufie kierunku i kąta podniesienia[3]. Celowniczy ma również celownik optyczny firmy AVIMO do strzelania ogniem na wprost na odległość do 2 km[3].
Dowiązanie topograficzne pojazdu dokonywane jest autonomicznie za pomocą systemu orientacji dynamicznej (nawigacji lądowej) DRU (Dynamic Reference Unit), cechującego się dużą dokładnością i opartego na żyroskopie laserowym[3]. Podczas modernizacji MLI A dla zwiększenia dokładności topodowiązania dodano ponadto odbiornik GPS[9]. Podczas modernizacji MLI A dodano również wielofunkcyjny monitor dowódcy CDU (Commander Display Unit)[9]. Standardowe wyposażenie stanowi radarowy miernik prędkości wylotowej pocisków montowany u nasady lufy[3].
Napęd i układ jezdny
edytuj
Napęd AS90 stanowi amerykański 8-cylindrowy (V8) czterosuwowy wysokoprężny silnik Cummins VTA 903T-660 o pojemności 14,8 litra i mocy 485 kW (659 KM) przy 2800 obr./min[1]. Silnik sprzężony jest z niemiecką automatyczną przekładnią ZF LSG2000, z czterema biegami do przodu i dwoma do tyłu[1]. Wymiana całego zblokowanego zespołu napędowego w warunkach polowych zajmuje godzinę[1]. Gąsienice są niemieckiej firmy Diehl[1]. Dla zasilania aparatury na postoju pojazd ma w przedniej części przedziału bojowego pomocniczy silnik wysokoprężny[1].
AS90 posiada niezależne zawieszenie hydropneumatyczne, z sześcioma parami kół jezdnych[1]. Koła jezdne są podwójne. Każde z kół jest połączone za pomocą wahacza z siłownikiem hydropneumatycznym. Napęd z silnika jest przekazywany na znajdujące się w przedniej części pojazdu koła napędowe. Z tyłu pojazdu znajdują się koła napinające z hydraulicznym układem automatycznej regulacji napięcia gąsienic[1]. Koła wykonane są ze stopu aluminium[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Szulc 1999 ↓, s. 12.
- ↑ a b c d e f g h Szulc 1999 ↓, s. 17.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Szulc 1999 ↓, s. 14.
- ↑ a b c d Szulc 1999 ↓, s. 11.
- ↑ a b c d e AS90 Braveheart 155mm - Self Propelled Howitzer. Global Security, 21 lutego 2019. (ang.).
- ↑ a b c d e f Szulc 1999 ↓, s. 16.
- ↑ Christopher Foss: UK artillery seeks greater range and accuracy. shephardmedia.com, 21 września 2022. [dostęp 2022-10-01]. (ang.).
- ↑ a b c d Kiński 2001 ↓, s. 10-11.
- ↑ a b c d Szulc 1999 ↓, s. 15-16.
- ↑ a b c d AS90 Braveheart 155mm Self-Propelled Howitzer. Army Technology, 18 lutego 2021. [dostęp 2022-10-01]. (ang.).
- ↑ „Vehicle & Aircraft Holdings within the scope of the Conventional Armed Forces in Europe Treaty Annual”. 2015 edition, s. 4, 23 kwietnia 2015. UK Ministry of Defence. (ang.).
- ↑ UK Ministry of Defence: UK armed forces equipment and formations 2022 - Worksheet 5. gov.uk, 29 września 2022. (ang.).
- ↑ Andrew Chuter: ‘The race is on’: Britain moves to get heavy artillery to Ukraine. Defensenews.com, 25 kwietnia 2022. (ang.).
- ↑ Adam M. Maciejewski, Brytyjskie haubicoarmaty AS90 dla Ukrainy [online], ZBiAM, 16 stycznia 2023.
- ↑ a b Szulc 1999 ↓, s. 12-14.
- ↑ a b c d e f g h i j Szulc 1999 ↓, s. 13.
- ↑ Szulc 1999 ↓, s. 12-13.
Bibliografia
edytuj- Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 16-17. ISBN 83-86028-01-7.
- Andrzej Kiński. Debiut Kraba. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 7/2001, s. 9–15, lipiec 2001. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1230-1655.
- Tomasz Szulc. Brytyjskie działo samobieżne AS90. „Nowa Technika Wojskowa”. nr 3/99, s. 11-17, 1999. ISSN 1230-1655.