Wikipedia

7 Wileńska Brygada Armii Krajowej

7 Wileńska Brygada Armii Krajowej – polski oddział partyzancki[b] Okręgu Wilno Armii Krajowej.

7 Brygada Armii Krajowej
Oddział Leśny „T”
Ilustracja
Odznaka pamiątkowa brygady
Historia
Państwo

 Polskie Państwo Podziemne

Sformowanie

1944

Rozformowanie

1944

Nazwa wyróżniająca

Wileńska

Tradycje
Rodowód

OP „Żuka”
OP „Wacława”

Dowódcy
Pierwszy

por. Wilhelm Tupikowski „Wilhelm”

Działania zbrojne
Operacja Ostra Brama
Organizacja
Rodzaj wojsk

partyzantka

Podległość

Inspektorat A
Zgrupowanie nr 1

Tablica epitafijna[a]

Brygada sformowana została w lutym 1944 w Bolesławowie na bazie oddziału bosmana Jana Czerwińskiego „Żuka” i oddziału partyzanckiego Wacława Makowskiego „Wacława”.

Dowódcą 7 Wileńskiej Brygady AK był por. Wilhelm Tupikowski ps. „Wilhelm”. Dowódcą oddziału kadrowego Brygady był Aleksander Alesionek ps. „Piorun”.

Żołnierze oddziału nie wzięli udziału w operacji Ostra Brama. W lipcu 1944 brygada liczyła ok. 300–400 partyzantów[3].

Formowanie brygady i zmiany organizacyjne

edytuj

Oddział por. Wilhelma Tupikowskiego „Wilhelma” liczył pierwotnie około 20 osób. W marcu 1944 rozpoczęto formowanie plutonu drugiego, a w kwietniu trzeciego. W kwietniu liczył już około 110 partyzantów. W połowie maja rozpoczęto organizację zwiadu konnego[4].

W czerwcu brygada przeszła do Taboryszek, w rejon koncentracji jednostek partyzanckich Okręgu Wileńskiego AK. W rejonie Skorbuciany i Sorok Tatary, czyli w miejscu dawnych działań 7 Brygady, z nadwyżek rezerw konspiracyjnych, powstała nowa jednostka partyzancka - oddział "Gozdawy"[5]. W trakcie akcji „Ostra Brama” oba oddziały operowały w okolicy Skorbudan, nie biorąc udziału w walkach o Wilno. Rozkazem Inspektora „Pohoreckiego” zostały najpierw rozwiązane, a następnie 11 lipca reaktywowane. Żołnierzy oddziału „Gozdawy” włączono do 7 Brygady AK[5].

O świcie 18 lipca 1944, w okolicach wsi Piełokańce, 7 Wileńska Brygada Armii Krajowej została rozbrojona przez zmotoryzowane oddziały Armii Czerwonej[6].

Działania partyzanckie

edytuj

Od lutego 1944 brygada działała w rejonie Puszczy Rudnickiej. Do połowy marca prowadzono prace organizacyjne, a żołnierze szkolili się. 21 marca oddział brygady pod dowództwem W. Makowskiego "Wacława" przeprowadził akcję na Białą Wakę. 25 marca 1944 roku 20-osobowy pododdział uderzył na stację kolejową Wielkie Pole. Rozbito niemiecki posterunek ochrony kolei. Wykorzystując zaskoczenie uderzono na też właśnie przybyłe dwa wagony litewskich żołnierzy z korpusu Plechavicziusa. Zaskoczeni Litwini po krótkiej walce skapitulowali. Zdobyto broń, amunicję i skrzynie z konserwami. Z pobliskiej wsi zarekwirowano furmanki, załadowano zdobycz, zwolniono jeńców i wycofano się do Puszczy Rudnickiej. Po godzinie z Jaszun przyjechały dwie ciężarówki Niemców. Niemcy nie kontynuowali jednak pościgu w lesie. Akcja zakończyła się pełnym sukcesem.

Pod koniec marca w okolice Puszczy Rudnickiej przeszła też 3 Brygada Szczerbca. W czasie spotkania brygad doszło do krótkiej wymiany bratobójczego ognia. Przednia straż 3 Brygady ubrana była w niemieckie mundury, a biało-czerwonych opasek z daleka nie zauważono. Podczas spotkania ustalono plan współdziałania. Dotyczyło ono między innymi wspólnej akcji na Nowe Troki. Celem odwrócenia uwagi niemieckiego garnizonu, zaplanowano pozorny atak kawalerii 3 Brygady na Landwarów. W chwili kiedy kawaleria rozpoczęła ostrzeliwanie Landwarowa[c], pozostałą część 3 Brygady i pluton 7 Brygady uderzyły na Nowe Troki. Pozostała część 7 Brygady stanowiła ubezpieczenie. Zdobyto Arbeitsamt, gdzie spalono wszystkie dokumenty. Szczególnie zaciekłe walki toczyły się przy zdobywaniu siedziby Gestapo i koszar policji litewskiej. Partyzanci odnieśli zwycięstwo. Zwolniono 45 Polaków z miejscowego więzienia. W akcji zginął jeden żołnierz, 10 zostało rannych. Zdobyto bardzo dużą ilość broni, amunicji, granatów, mundurów, żywności, papierosów, maszyn do pisania. Nad ranem brygady wykonały 30-kilometrowego odskok.

 
Ryngraf pamiątkowy 7 Brygady

W końcu marca brygada stacjonowała w Skorbucianach[7]. 12 kwietnia[d] 7 Brygada została zaatakowana od strony Ternian i Międzyrzecza przez niemiecki oddział. Atak zaskoczył partyzantów. Oczekiwano plutonu 3 Brygady „Szczerbca”, umundurowanego zwyczajowo na wzór niemiecki. Podczas walk pod Skorbuciany podszedł sowiecki oddział partyzantki. On też miał za zadanie zlikwidować 7 Brygadę. Oddział sowiecki włączył się do walki. Trzy walczące strony walczyły każda z każdą. Wykorzystując tę sytuację 7 Brygada wycofała się z pola walki i odskoczyła od Skorbucian[7].

9 maja uderzono na niemiecką załogę majątku Landwarów. W wyniku tej akcji zdobyto kilkanaście koni pociągowych. Niestety, nie udało się zdobyć broni. Jeden z partyzantów nie wytrzymał nerwowo i wystrzelił przedwcześnie. Zaalarmowało to Niemców, którzy nie dali się rozbroić[7].

12 maja[e] została przeprowadzona akcja we wsi Kiewliszki. Oddział litewski rozkazał mieszkańcom Kiewliszek zorganizować dla siebie kąpiel w łaźni. Partyzanci 7 Brygady, zaalarmowani przez łącznika, otoczyli łaźnię i rozbroili bez walki zaskoczonych Litwinów. Był to oddział który, według oświadczeń miejscowych chłopów, wielokrotnie znęcał się nad miejscową ludnością. Sąd doraźny skazał siedmiu Litwinów na śmierć przez rozstrzelanie[8].

7 czerwca brygada całością sił przeprowadziła akcję na bunkry w okolicach Południ. Niemiecko-litewska obsada bunkrów odparła jednak ataki. Po nadejściu posiłków brygada wycofała się z pola walki bez strat własnych[8].

Od 9 do 18 czerwca brygada prowadziła szkolenie taktyczne w Taboryszkach. 19 czerwca jej 2 i 3 pluton przeprowadził akcję na niemiecki magazyn broni i bomb lotniczych koło Jaszun. Akcja przebiegła bez strat własnych. Zdobyto bomby, które przekazano w majątku Ropieje do magazynu konspiracyjnego[8].

W końcu czerwca brygada weszła w skład Zgrupowania nr 1 Okręgu Wilno Armii Krajowej, a stacjonowała w okolicach Puszczy Rudnickiej. Na bazie brygady powołany został nowy Oddział Partyzancki „Gozdawy” pod dowództwem por. Jerzego Różałowskiego „Gozdawy”. Oddział ten 7 lipca miał przeprowadzić akcję na majątek koło Porubanku, gdzie mieściła się duża jednostka organizacji Todta. W czasie tej akcji planowano zdobyć broń. Wykonać tej akcji nie udało się, ponieważ do miejscowości tej przybył 100 osobowy oddział niemiecki.

7 lipca Brygada „Wilhelma” wykonała zasadzkę na szosie Wilno-Grodno koło miejscowości Chazbiejowicze i rozbiła kolumnę wojska niemieckiego. Poległ dowódca drużyny Eugeniusz Ihnatowicz „Marchołt”, którego pochowano na cmentarzu w Skorbucianach[9].

Jeszcze 26 czerwca mjr dypl. Teodor Cetys „Sław” i ppłk Zygmunt Blumski „Strychański” przedstawili do zatwierdzenia ppłk. „Wilkowi” plan akcji na Wilno. Rozkaz operacyjny nr 1 „Ostra Brama” zawierał ogólne wytyczne walki o miasto i wycinkowe rozkazy dla oddziałów partyzanckich. Planowano między innymi utworzenie Zgrupowania Bojowego nr 4 „Południe” pod dowództwem kpt. Stanisława Sędziaka „Warty”. Składać się ono miało z 7 Brygady i oddziału „Gozdawy” oraz II batalionu por. „Krysi” i VII batalionu por. „Ostoji”[10].

Zgrupowanie Bojowe nr 4 nie wzięło udziału w uderzeniu na Wilno. Sytuacja, jaka wytworzyła się w tym zgrupowaniu w okresie 6-7 lipca 1944 roku, nie jest do końca wyjaśniona. 7 Brygada i Brygada „Gozdawy” stacjonowała w Puszczy Rudnickiej. Kpt. „Warta” po przybyciu do Puszczy Rudnickiej nawiązał łączność z inspektorem trockim kpt. Jerzym Bronikowskim „Jan Czarny” i z dwoma brygadami 7 i „Gozdawy”. Prawdopodobnie Zgrupowanie to nie potrafiło przyśpieszyć o dobę uderzenia na Wilno, tzn. przeprowadzić atak w nocy z 6 na 7 lipca. Z rana 7 lipca kpt. „Warta” otrzymał wiadomość, że do Wilna nie można dostać się, gdyż toczy się tam walka. Około południa 7 lipca przez Puszczę Rudnicką maszerowały już oddziały Armii Czerwonej. Spowodowało to, że w 7 Brygadzie i Brygadzie „Gozdawy” ogłoszono demobilizację, ale już około 10 lipca przeprowadzono mobilizację i skoncentrowano się w Skorbucianach[11].

W trakcie operacji Ostra Brama oddziały 7 Brygady i oddział „Gozdawy” operowały w okolicy Skorbudan, nie biorąc udziału w walkach o Wilno[5]. Ostatnią akcją 7 Brygady, była nieudana osłona odprawy dowództwa Okręgu Wilno AK z sowietami w Boguszach. Odprawa okazała się pułapką NKWD, a 7 Brygada biernie przyglądała się sowieckiej akcji i nie potrafiła skuteczne przeciwdziałać[5].

Żołnierze brygady

edytuj
Dowództwo brygady[12]
  • komendant – por. Wilhelm Tupikowski „Wilhelm”
  • zastępca komendanta – por. Wiesław Makowski „Wacław”
  • adiutant – bosman Jan Czerwiński „Żuk”
  • oficer ds. specjalnych – por. Adolf Połoński „Benek”
  • kapelan – ks. Antoni Prajsser „Gerwazy”
  • służbowy – Józef Juruś „Maj”
  • łącznik – Jadwiga Czerwińska „Malina”
  • sanitariusz – Wanda Jankowska „Pigułka"
Oficerowie dyspozycyjni po 8 lipca 1944[12]
  • ppor. Władysław Kułakowski „Rudy”
  • ppor. Ryszard Manteuffel „Hylzen”
  • ppor. Stanisław Dakiniewicz „Rak”
  • ppor. Idzi Kupczyk „Dolny”'
  • ppor. Leon Nagrabecki „Lech”
Inni żołnierze

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Tablicę epitafijna została wykonana według projektu Rajmunda Drozda. Początkowo była ona przewidziana do montażu w bazylice Mariackiej w Gdańsku, ale na skutek zakazu wojewódzkich władz administracyjnych została zamontowana w kościele pod wezwaniem Świętego Bartłomieja. Odsłonięcie odbyło się 9 maja 1987, a dokonał go ostatni dowódca I Zgrupowania mjr Aleksander Wasilewski. Na skutek przekazania tego kościoła dla grekokatolików, tablica została przeniesiona do bazyliki Mariackiej w Gdańsku. Replikę tablicy zamontowana jest też w kościele pod wezwaniem Matki Boskiej Ostrobramskiej w Szczecinie. Uroczystości odsłonięcia tablicy (repliki) dokonał 3 września 1987 komendant 7 Brygady Wilhelm Tupikowski[1].
  2. ↑ Nazwa „brygada” określała stopień samodzielności partyzanckiej danego oddziału. Na samodzielność pozwalał pewien minimalny stan (około 300 ludzi) i to była dolną granicą pojęcia „brygada”. Granica górna, określona względami swobody ruchu i manewrowania w walkach na tyłach nieprzyjaciela, wynosiła około 1000 ludzi[2].
  3. ↑ W owym czasie garnizon wojsk niemieckich
  4. ↑ Według innych źródeł 8 kwietnia
  5. ↑ Według źródeł niemieckich 13 maja

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Bohdanowicz 1998 ↓, s. 5.
  2. ↑ PSZ w II WŚ. Armia Krajowa 1950 ↓, s. 600.
  3. ↑ Boradyn, Chmielarz i Piskunowicz 1997 ↓, s. 52.
  4. ↑ Rokicki 2007 ↓, s. 25.
  5. ↑ a b c d Rokicki 2007 ↓, s. 26.
  6. ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 279-280.
  7. ↑ a b c Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 243.
  8. ↑ a b c Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 244.
  9. ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 263.
  10. ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 266.
  11. ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 270.
  12. ↑ a b Bohdanowicz 1998 ↓, s. 38.

Bibliografia

edytuj
  • Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.
  • Janusz Bohdanowicz: Brygada Wilhelma. Oddziały partyzanckie „Żuka” i „Gozdawy”. Gdańsk: Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej: Środowisko Wileńskie w Gdańsku, 1998. ISBN 83-909467-0-X.
  • Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie: Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Armia Krajowa. T. III. Londyn: Instytut Historyczny im. Generała Sikorskiego, 1950.
  • Paweł Rokicki: Armia Krajowa na Wileńszczyźnie 1943–1945. Warszawa: Barwa i Broń; Expadon Publishing SP. z o.o., 2007. ISBN 978-83-60786-01-7.
  • Struktura Organizacyjna Armii Krajowej, Marek Ney-Krwawicz w: Mówią wieki nr 9/1986.
  • Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.
  • Roman Korab-Żebryk: Operacja wileńska AK. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04946-4.
  • Skrócony zakres historii VII Wileńskiej Brygady Armii Krajowej "Wilhelma" oraz oddziałów "Żuka" i "Gozdawy". 1943-1944, Gdańsk.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=7_Wileńska_Brygada_Armii_Krajowej&oldid=74508987”