Wikipedia

1 grosz wzór 1923

1 grosz wzór 1923 – moneta jednogroszowa, bita w brązie, i cynku. Odmianę w brązie wprowadzono do obiegu 1 lipca 1924 r. (Dz.U. z 1924 r. nr 34, poz. 351)[2], a odmianę w cynku 17 grudnia 1941 r[3]. w okresie Generalnego Gubernatorstwa. Jednogroszówka została wycofana w dniu reformy walutowej z 30 października 1950 r[4].

1 grosz wzór 1923
Ilustracja
Państwo

 Polska

 

 III Rzesza

Emitent

Bank Polski (brąz),
Bank Emisyjny w Polsce (cynk)

Typ monety

moneta powszechnego obiegu

Nominał

1 grosz

Rocznik

1923, 1925, 1927, 1928, 1930, 1931, 1932, 1933, 1934, 1935, 1936, 1937, 1938, 1939

Emisja
Mennica

King's Norton (Birmingham),
Mennica Państwowa (Warszawa)

Nakład

272 603 515 szt[1].

Data emisji

1 lipca 1924 (brąz),
17 grudnia 1941 (cynk)

Data wycofania

30 października 1950

Projektant

Wojciech Jastrzębowski

Opis fizyczny
Masa

1,5 g (brąz),
1,25 g (cynk)

Średnica

14,7 mm

Materiał

brąz (II Rzeczpospolita),
cynk (Generalne Gubernatorstwo)

Rant

gładki

Stempel

zwykły

W niektórych opracowaniach z początku XXI w. jako data wprowadzenia do obiegu jednogroszówki podawany był 14 sierpnia 1924 r[5], a w innych tego samego autora – 31 maja 1924 r., czyli dzień wejścia w życie rozporządzenia o ustaleniu wzorów monet (Dz.U. z 1924 r. nr 45, poz. 476)[6].

Ostatnią datą roczną z jaką była bita to 1939[7].

Awers

edytuj

W centralnym punkcie umieszczono godło – stylizowanego orła w koronie, powyżej rok, dookoła napis „RZECZPOSPOLITA POLSKA” oraz inicjały WJ projektanta. Na monetach z 1923 nie ma znaku mennicy, na późniejszych umieszczono go pod łapą orła. Był to herb Kościesza – znak Mennicy Państwowej w Warszawie[5].

Rewers

edytuj

Na tej stronie monety znajduje się cyfra „1" z ozdobnikami z lewej i prawej strony oraz napis „GROSZ”[5].

Nakład

edytuj

Monetę bito w brązie na krążku o średnicy 14,7 mm, masie 1,5 grama, z rantem gładkim, według projektu Wojciecha Jastrzębowskiego, w mennicach King's Norton Metal Company Ltd. oraz w Warszawie. Nakłady monety w poszczególnych latach przedstawiały się następująco[8]:

1 grosz wzór 1923
Lp. Rocznik Metal Mennica Znak mennicy Nakład (sztuk) Zdjęcie Uwagi
1 1923 brąz King's Norton brak 30 000 0001   istnieją dwie odmiany stempla rewersu – cecha dystynktywna to kształt litery Z[9]
2 1925 Warszawa herb Kościesza 37 951 6782   istnieje pięć odmian stempla rewersu – cechy dystynktywne to: odległość liter G i R, kształty liter G oraz Z[9]
3 1927 16 977 0003   istnieją cztery odmian stempla rewersu – cechy dystynktywne to odległość liter G i R oraz kształt litery Z[10]
4 1928 27 711 8374  
5 1930 22 495 0005  
6 1931 9 000 000   istnieją dwie odmian stempla rewersu – cecha dystynktywna to gruba albo cienka końcówka litery S[10]
7 1932 11 859 0006  
8 1933 7 000 000  
9 1934 5 900 000  
10 1935 7 300 000  
11 1936 12 600 000  
12 1937 17 370 000  
13 1938 20 530 000  
14 1939 ok.12 000 0007  
15 cynk 33 909 000  

gdzie[11][12]:

1 – z czego wg sprawozdania mennicy w roku 1924 wybito 20 000 000, a w 1925 – 10 000 000 sztuk
2 – z czego wg sprawozdania mennicy w roku 1925 wybito 18 163 801, a w 1926 – 19 787 877 sztuk; w katalogach popularnych podawany jest całkowity nakład 40 000 000 sztuk
3 – nakład wg sprawozdania mennicy; w katalogach popularnych podawany jest nakład 17 000 000 sztuk
4 – z czego wg sprawozdania mennicy w roku 1928 wybito 13 600 000, a w 1929 – 14 111 837 sztuk; w katalogach popularnych dla tego rocznika podawany jest jedynie nakład 13 600 000 sztuk, czyli nie uwzględniono 1-groszówek z datą 1928 wybitych w 1929 roku
5 – nakład wg sprawozdania mennicy; w katalogach popularnych podawany jest nakład 22 500 000 sztuk
6 – nakład wg sprawozdania mennicy; w katalogach popularnych podawany jest nakład 12 000 000 sztuk
7 – wielkość emisji w brązie z datą roczną 1939 jest niepewna

Odmianę w cynku z datą roczną 1939 bito w latach 1941–1944[13]:

1 grosz 1939 cynk
Rok Wybito (sztuk)
1941 1 317 000
1942 17 514 000
1943 11 193 000
1944 3 895 000

Opis

edytuj

Z formalnego punktu widzenia moneta nigdy nie została wycofana z obiegu żadnym aktem prawnym w okresie Generalnego Gubernatorstwa. Dekret PKWN z 24 sierpnia 1944 r. pozostawiał monety groszowe w obiegu aż do reformy walutowej z 30 października 1950 r. Po wprowadzeniu reformy, dopuszczone zostały do obiegu wyłącznie monety emitowane przez Narodowy Bank Polski[8].

Z nieznanej przyczyny monety rocznika 1930 występują względnie rzadko na rynku kolekcjonerskim, mimo tak dużego nakładu podawanego za sprawozdaniami mennicy[14].

W drugiej połowie lat 30. XX w. duże emisje jednogroszówek, podobnie jak 2- oraz 5-groszówek, wiązały się z chłonnością rynku na monety zdawkowe w tym okresie – prawie zupełnie nie wracały one do kas państwowych[15].

Do czasu uruchomienia w Mennicy Państwowej odlewni i walcowni, krążki z brązu do emisji 1- i 2-groszówek zamawiano w warszawskich firmach[16]:

  • „Norblin Bracia Buch i T. Werner”
  • „Józef Fraget”

Emisje w cynku jednogroszówki z datą roczną 1939 miały charakter uzupełniający, gdyż dopuszczone do obrotu okresie Generalnego Gubernatorstwa 1-groszówki II Rzeczypospolitej z brązu znikały sukcesywnie z obiegu jako źródło wartościowego surowca[17].

Wersje próbne

edytuj
 
 
Próba 1 grosz 1923 KN
 
 
Próba jednostronna 1 grosz 1923
 
 
1 grosz 1925 21/V
 
 
Próba 1 grosz 1939 cynk

Istnieją próbne wersje tej monety bez napisu „PRÓBA” z lat:

Niektóre katalogi podają również informację o istnieniu monety próbnej w cynku z 1939 roku z wklęsłym napisem „PRÓBA”[5].

Dla roczników: 1923, 1930, 1931, 1932 istnieją monety bite stemplem lustrzanym[18].

W 1925 roku wybito, w liczbie 1000 egzemplarzy, monetę w brązie, z umieszczoną na rewersie datą 21/V, upamiętniającą poświęcenie mennicy[5].

Zobacz też kategorię: Monety obiegowe II Rzeczypospolitej i GG.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 47,52, ISBN 83-912223-4-9.
  2. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 21, ISBN 83-912223-4-9.
  3. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 50, ISBN 83-912223-4-9.
  4. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 259–260, ISBN 83-912223-4-9.
  5. ↑ a b c d e Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 125,156,164.
  6. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919–1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 16, ISBN 978-83-87355-65-4.
  7. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 19–52, ISBN 83-912223-4-9.
  8. ↑ a b Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, Sosnowiec 2008, s. 20–52.
  9. ↑ a b Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 73, ISBN 978-83-87355-97-5.
  10. ↑ a b Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, wyd. 2, Szczecin: Nefryt, 2021, s. 74, ISBN 978-83-87355-97-5.
  11. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 46–47, ISBN 83-912223-4-9.
  12. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 156, ISBN 83-87355-37-2.
  13. ↑ Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765-1965, Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1970, s. 282.
  14. ↑ Janusz Parchimowicz, Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916, wyd. 21, Szczecin: Nefryt, 2012, s. 24, ISBN 978-83-87355-68-5.
  15. ↑ Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765–1965, Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1970, s. 191.
  16. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 24, ISBN 83-912223-4-9.
  17. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 260, ISBN 83-912223-4-9.
  18. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 68–69, ISBN 978-83-87355-65-4.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=1_grosz_wzór_1923&oldid=75086666”