1 Wołyńska Brygada Kawalerii Narodowej

1 Wołyńska Brygada
Kawalerii Narodowej
7 Brygada Kawalerii Narodowej
1 Brygada Kawalerii Narodowej
w Dywizji Ukraińskiej i Podolskiej
	Historia
Państwo	I Rzeczpospolita
Sformowanie	1776
Rozformowanie	1793
	Dowódcy
Pierwszy	Rafał Dzierżek
	Organizacja
Dyslokacja	patrz: stanowiska
Rodzaj wojsk	Wojska lądowe
Podległość	Dywizja Wołyńsko-Podolska

7 Brygada Kawalerii Narodowej – brygada jazdy koronnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Inne nazwy^[a]:

W okresie istnienia czterech brygad - do jesieni 1789: 1 Brygada Kawalerii Narodowej w Dywizji Ukraińskiej i Podolskiej (potocznie: 1 Ukraińska Brygada Kawalerii Narodowej)^[1]
po reorganizacji i utworzeniu ośmiu brygad w 1789: 1 Wołyńska Brygada Kawalerii Narodowej^[2]

Formowanie i zmiany organizacyjne

Utworzona w 1776 z chorągwi husarskich i pancernych partii ukraińskiej i podolskiej^[3].

W październiku 1789 roku rozpoczęto reorganizację brygad kawalerii. Z chorągwi I Ukraińskiej BKN utworzono 1 Wołyńską Brygadę Kawalerii Narodowej brygadiera Rafała Dzierżka, a jej chorągwiom nadano numery od 73 do 84^[2]. Była kontynuatorka 1 Brygady KN w Dywizji Ukraińskiej i Podolskiej. Początkowo wchodziła w skład teoretycznie istniejącej Dywizji Podolskiej i Bracławskiej. Po zmianie w 1790 podziału wojska weszła w skład Dywizji Wołyńskiej i Podolskiej. Proces rozbudowy i translokacji poszczególnych chorągwi trwał wiele następnych miesięcy^[4].

Opinia gen. inspektora Józefa Podhorodeńskiego na temat jednej z chorągwi 1 Wołyńskiej Brygady KN^[5]:

Gdy nie tylko w Roku przeszłym 1790 w czasie Lustracyi Mojey Brygady Kawaleryi Narodowey w Kommendzie JW. Dzierżka Generała Majora będąca, Chorągiew Rotmistrzostwa JO Xcia Adama Czartoryskiego Majora Kawaleryi Narodowey, w należytym porządku, pod rządami y komendą WfielmożnegoJ Rozwadowskiego podporucznika teyże Chorągwi znalazłem, taż y teraz w czasie agituiącey się Kommisyi w Szarogrodzie, przystąpiwszy do podobney że, Lustracyi Stanu tey Chorągwi wraz z wykommenderowanemi Mojemi Assesorami, w naylepszey Sytuacyi, tak co do porządku Ekwipażu, iako też y Tresunku Ludzi, tak konno, iako y pieszą znayduiąc, — przeto słusznym wymiarem Sprawiedliwości, nie mogą inaczey temu Słusznemu Officyerowi nadgrodzić, iako dać Zaświadczenie Moie, y dobrey Konduity, y o zdatności Onego do dalszego Awansu oraz zarekomendowania Go pamięci y względom Pfrześwietnjey Kommisyi Woyskowey Oboyga Narodów. Dan w Moraffie przy Lustracyi, na Sessyi Kommisyi, d. 6 Mca Sierpnia 1791 Roku.

Wiosną 1792 roku, w przededniu wojny z Rosją uzyskała swój najwyższy rozwój organizacyjny i liczyła etatowo 1818 ludzi, a faktycznie 1752^[6].

6 maja 1793 wcielona do wojsk rosyjskich pod nazwą Brygady Bracławskiej^[3]. Na wieść o wybuchu powstania kościuszkowskiego, brygada przebiła się przez kordon i wzięła udział w powstaniu^[7].

Osobny artykuł: Struktura organizacyjna brygady Kawalerii Narodowej.

Stanowiska

Szarogród (1776-1792)

po wojnie polsko rosyjskiej 1792 roku:

Zwinogród i okolice (1792-1793)^[3].

Walki brygady

Pod koniec kwietnia 1794 roku brygada zaczęła przedzierać się do Polski. Pod dowództwem Franciszka Wyszkowskiego wzięła udział w walkach insurekcyjnych^[4].

Żołnierze brygady walczyli pod Serbami i Cekinówką (22 maja 1792), Mórafą (26 maja 1792), Zieleńcami (17 czerwca 1792), Białorękawami (30 kwietnia 1794), Starym Konstantynowem (1 maja 1794), Włodzimierzem (7 lipca 1794), Bereżem (18 lipca 1794), Dubienką (18 maja 1974) i Chełmem (8 czerwca 1974). Brali udział w obronie Warszawy a następnie w walkach pod Gołchówem (29 czerwca 1794), Raszynem (10 lipca 1794), Wolą (27 lipca 1794), Powązkami (18 sierpnia 1794), a także pod Wawrzyszewem (28 września 1794)^[8].

Żołnierze brygady

Do jesieni 1789 roku sztab brygad składały się z brygadiera, vicebrygadiera, kwatermistrza, audytora i adiutanta. Nowo uchwalony etat poszerzał sztab brygady o trzech majorów i adiutanta. Zgodnie z prawem ustanowionym 9 października 1789 roku brygadier, vicebrygadier i major mieli być wybierani przez króla spośród przedstawionych mu przez Komisję Wojskową w połowie osób zgodnie ze starszeństwem i zdatnością ze służby czynnej i w połowie spośród rotmistrzów z kawalerii narodowej i rodaków wracających ze służby zagranicznej. Pozostałych oficerów sztabu fortragował brygadier^[7].

Komendanci^[3]^[9]:

Uwagi

↑
Istnieją 2 sposoby numeracji brygad koronnych 5-8 Kawalerii Narodowej.
1. Wg pierwszego (przyjętego m.in. przez B. Gembarzewskiego) istniały 4 brygady „ukraińskie”: 5 Brygada Kawalerii Narodowej to inaczej 3 Ukraińska Brygada Kawalerii Narodowej, 6 Brygada KN – 2 Ukraińska Brygada KN, 7 Brygada KN – 1 Ukraińska Brygada KN a 8 Brygada KN – 4 Ukraińska Brygada KN.
2. Według drugiego sposobu numeracji istniały tylko 2 brygady „ukraińskie”, a pozostałe 2 były „wołyńskie”: 5 Brygada KN – 1 Ukraińska Brygada KN, 6 Brygada KN – 2 Wołyńska Brygada KN, 7 Brygada KN – 1 Wołyńska Brygada KN a 8 Brygada KN – 2 Ukraińska Brygada KN.
↑ Rafał Dzierżek - gen. mjr od 10 grudnia 1783. → Gembarzewski 1925 ↓, s. 9
↑ Franciszek Wyszkowski był II majorem brygady. → Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 264

Przypisy

↑ Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 64.
↑ ^a ^b Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 52.
↑ ^a ^b ^c ^d Gembarzewski 1925 ↓, s. 9.
↑ ^a ^b Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 263.
↑ Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 61.
↑ Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 52-53.
↑ ^a ^b Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 54.
↑ Miejsca bitew i potyczek oraz daty podano za: Gembarzewski 1925 ↓, s. 9
↑ Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 264.

Bibliografia

Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.
Tomasz Ciesielski: Jazda koronna i Wielkiego Księstwa Litewskiego autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1717-1776. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010. ISBN 978-83-231-2567-9.
Maciej Trąbski: Kawaleria autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga narodów w epoce stanisławowskiej. Lata 1775-1794. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2783-3.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.

[1] Istnieją 2 sposoby numeracji brygad koronnych 5-8 Kawalerii Narodowej.
Wg pierwszego (przyjętego m.in. przez B. Gembarzewskiego) istniały 4 brygady „ukraińskie”: 5 Brygada Kawalerii Narodowej to inaczej 3 Ukraińska Brygada Kawalerii Narodowej, 6 Brygada KN – 2 Ukraińska Brygada KN, 7 Brygada KN – 1 Ukraińska Brygada KN a 8 Brygada KN – 4 Ukraińska Brygada KN.

Według drugiego sposobu numeracji istniały tylko 2 brygady „ukraińskie”, a pozostałe 2 były „wołyńskie”: 5 Brygada KN – 1 Ukraińska Brygada KN, 6 Brygada KN – 2 Wołyńska Brygada KN, 7 Brygada KN – 1 Wołyńska Brygada KN a 8 Brygada KN – 2 Ukraińska Brygada KN.

[2] Wg pierwszego (przyjętego m.in. przez B. Gembarzewskiego) istniały 4 brygady „ukraińskie”: 5 Brygada Kawalerii Narodowej to inaczej 3 Ukraińska Brygada Kawalerii Narodowej, 6 Brygada KN – 2 Ukraińska Brygada KN, 7 Brygada KN – 1 Ukraińska Brygada KN a 8 Brygada KN – 4 Ukraińska Brygada KN.

[3] Według drugiego sposobu numeracji istniały tylko 2 brygady „ukraińskie”, a pozostałe 2 były „wołyńskie”: 5 Brygada KN – 1 Ukraińska Brygada KN, 6 Brygada KN – 2 Wołyńska Brygada KN, 7 Brygada KN – 1 Wołyńska Brygada KN a 8 Brygada KN – 2 Ukraińska Brygada KN.

[11] Rafał Dzierżek - gen. mjr od 10 grudnia 1783. → Gembarzewski 1925 ↓, s. 9

[12] Franciszek Wyszkowski był II majorem brygady. → Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 264

[6] Wg pierwszego (przyjętego m.in. przez B. Gembarzewskiego) istniały 4 brygady „ukraińskie”: 5 Brygada Kawalerii Narodowej to inaczej 3 Ukraińska Brygada Kawalerii Narodowej, 6 Brygada KN – 2 Ukraińska Brygada KN, 7 Brygada KN – 1 Ukraińska Brygada KN a 8 Brygada KN – 4 Ukraińska Brygada KN.

[7] Według drugiego sposobu numeracji istniały tylko 2 brygady „ukraińskie”, a pozostałe 2 były „wołyńskie”: 5 Brygada KN – 1 Ukraińska Brygada KN, 6 Brygada KN – 2 Wołyńska Brygada KN, 7 Brygada KN – 1 Wołyńska Brygada KN a 8 Brygada KN – 2 Ukraińska Brygada KN.

[CITEREFMachyniaSrzednicki200264-2] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 64.

[CITEREFMachyniaSrzednicki200252-3] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 52.

[CITEREFGembarzewski19259-4] Gembarzewski 1925 ↓, s. 9.

[CITEREFMachyniaSrzednicki2002263-5] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 263.

[CITEREFMachyniaSrzednicki200261-6] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 61.

[CITEREFMachyniaSrzednicki200252-53-7] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 52-53.

[CITEREFMachyniaSrzednicki200254-8] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 54.

[9] Miejsca bitew i potyczek oraz daty podano za: Gembarzewski 1925 ↓, s. 9

[CITEREFMachyniaSrzednicki2002264-10] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 264.

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[b]

[c]