Żytelkowo

Żytelkowo (niem. Siedkow) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie białogardzkim, w gminie Białogard. W latach 1975–1998 wieś należała do województwa koszalińskiego. W roku 2007 wieś liczyła 187 mieszkańców. Jedna z najstarszych wsi powiatu.

Żytelkowo

wieś
Pałac w Żytelkowie
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	białogardzki
Gmina	Białogard
Liczba ludności (2007)	187
Strefa numeracyjna	94
Kod pocztowy	78-200
Tablice rejestracyjne	ZBI
SIMC	0303226
Położenie na mapie gminy wiejskiej Białogard Żytelkowo
Położenie na mapie Polski Żytelkowo
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Żytelkowo
Położenie na mapie powiatu białogardzkiego Żytelkowo
53°59′31″N 16°04′03″E

Położenie

Wieś leży ok. 8 km na południowy wschód od Białogardu, między Dobrowem a miejscowością Klępino Białogardzkie, przy trasie byłej linii wąskotorowej Białogard – Świelino. Wieś w układzie okolnicy położona w zakolu rzeki Liśnicy, na południowy wschód od wzniesienia Niwka.

Wzniesienie Niwka o wysokości 88 m n.p.m. to pagórek kemowy występujący we wsi, pagórek kemowy Dąbrowica położony jest niedaleko Żytelkowa w lesie.

Przez miejscowość prowadzi lokalny, turystyczny szlak rowerowo-pieszy Szlak wschodni wokół Białogardu.

Historia

Miejscowość o metryce średniowiecznej, w roku 1489 było już wzmiankowane w dokumencie księcia pomorskiego Bogusława X. W 1. poł. XVI wieku w Żytelkowie funkcjonowały dwa majątki stanowiące własność rodzin Wolde i Versen. W pierwszej ćwierci XVIII wieku obie posiadłości przeszły na własność von Kleistów (Kleszczy), w których rękach pozostały do XIX wieku. Dobra rycerskie zostały w 1899 roku rozparcelowane i zasiedlone. Ostatnim właścicielem majątku ziemskiego był Gustav Drews, zastrzelony w marcu 1945 r. przez rosyjskich żołnierzy. Pod koniec XIX wieku Żytelkowo posiadało szlachecką siedzibę, w której znajdowały się dwa folwarki, owczarnia, młyn wodny. Był tam pastor, kościelny, dwóch chłopów, trzech robotników i kowal. W połowie XIX w. było tutaj 263 mieszkańców, 31 domów, 23 gospodarstwa, młyn wodny. W 1939 roku wieś liczyła 277 mieszkańców.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest::

• kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki filialny pod wezwaniem Nawiedzenia NMP, eklektyczny z XVII/XX wieku, nr rej. 199 z 1 lipca 1959 r. Kościół filialny, rzymskokatolicki, należący do parafii pw. Jana Kantego w Dobrowie, dekanatu Bialogard, diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, metropolii szczecińsko-kamieńskiej. Obecna bryła kościoła datowana jest na XVIII wiek, patronat nad nim sprawowała rodzina von Kleist (Kleszcze). Przypuszcza się, że parafia w Żytelkowie została założona po tym jak biskup Otton z Bambergu był na swojej drugiej wyprawie chrystianizacyjnej i nawracał ludzi w Białogardzie. Tak więc kościół mógł powstać około 1128 r. Wnętrze kościoła zostało zmienione poprzez przemalowania i remonty. Na ambonie można przeczytać rok 1569. Również kropielnica kamienna na prawo od drzwi odnosi się do okresu średniowiecza. W 1643 r., kiedy to wojska cesarskie pod dowództwem von Krockowa przybyły na Pomorze, z powodu walk ze Szwedami kościół został bardzo zniszczony. Wyrwano z niego ołtarz, kazalnicę i ławki. Naruszono styl kościoła i spustoszono dom proboszcza. Patronat kościoła w związku z licznymi zniszczeniami prosi 9 kwietnia 1646 r. szwedzkiego kapitana i sędziego praw w Białogardzie Jakuba Fleminga o przyznanie dochodów umożliwiających odbudowę parafii. Nie została ta prośba spełniona, ponieważ kościół dźwignął się dzięki swoim patronom, których imiona i herby można odnaleźć w kościele. Po II wojnie w 1946 r. stał się kościołem katolickim. Usytuowany jest w centrum wsi na płaskim terenie, otoczony owalnym zbliżonym do trójkąta placem o prostej podłodze urbanistycznej w całości wypełnionej trawiastą polaną, z drzewami rosnącymi wzdłuż granicy, są to pojedyncze wiekowe klony, kasztanowce, jesiony, lipy. Teren przykościelny ogrodzony płotem z betonowych segmentów, pierwotnie znajdował się na nim cmentarz obecnie nieistniejący. Kubatura ok. 3304 m³, pow. użytkowa ok. 236 m². Z wyposażenia kościoła zachował się prawie cały wystrój tworzący zespół altanowy. Barokowy ołtarz główny z ok. 1655 r., ambona z XIX w., empory organowe z XIX wieku, dzwon z 1756 r., barokowa chrzcielnica. Niektóre przedmioty tzw. zabytki ruchowe zostały przekazane do Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku.

inne zabytki

• park pałacowy znajduje się w miejscowości, o powierzchni 5,35 ha, założony w pierwszej poł. XIX wieku, położony jest pomiędzy stromym południowym stokiem Góry Niwka, rzeką Liśnicą i zabudowaniami wiejskimi. W drzewostanie dominują gatunki rodzime, jeden silnie uszkodzony jesion wyniosły jako pomnik przyrody o obw. 607 cm, buki czerwonolistne, daglezje i świerki pospolite. Przed pałacem znajduje się klomb obsadzony ligustrem. W leśnej aktualnie części założenia, grupa jodeł
• Pałac w Żytelkowie, bezstylowy, ale o pokaźnych rozmiarach, jest dwukondygnacyjny, z dachem mansardowym i zamieszkanym poddaszem
• w Żytelkowie są dwa nieczynne cmentarze ewangelickie:
  • położony ok. 300 m na zachód od wsi na skraju lasu o pow. 0,42 ha, w runie znaleźć można: bluszcz, konwalię majową, barwinka
  • przykościelny o pow. 0,23 ha, w którym rosną dęby szypułkowe (jeden o obw. 300 cm), lipy drobnolistne, klony zwyczajne i topole białe.
• szachulcowa stodoła z pierwszej połowy XIX wieku – zagroda nr 9.

Przyroda

Na terenie byłej tuczarni rośnie jesion wyniosły o obw. 630 cm, wys. 41 m, wiek 450 lat.

Ze wsi w kierunku zachodnim do lasu prowadzi śródpolna aleja po obu stronach drogi o długości 150 m, którą tworzą dęby szypułkowe i brzozy brodawkowate o obw. 270 – 310 cm.

Gospodarka

We wsi wzdłuż rzeki Liśnicy działa hodowla pstrąga potokowego.

Transport

W miejscowości znajduje się przystanek komunikacji autobusowej.

Kultura i sport

We wsi znajduje się boisko sportowe.

Bibliografia

• Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Białogard na lata 2005-2013, Białogard, UG, 2005
• Andrzej Świrko, Pałace, dwory i zamki w dorzeczu Parsęty, POT, 2005, ISBN 83-7263-900-0.