Żuwaczka
Żuwaczka (łac. mandibula) − parzysta część narządu gębowego skorupiaków i tchawkowców (owadów, skrytoszczękich i wijów) należących do typu stawonogów. Posiadające je stawonogi łączone bywały w grupę żuwaczkowców[1]. Żuwaczki służą do chwytania, rozrywania i rozdrabniania pokarmu pochodzenia roślinnego i zwierzęcego lub jako narząd chwytny do transportu obiektów[2].
Żuwaczki rozwojową są przekształconymi odnóżami gębowymi trzeciej pary, położonymi na czwartym segmencie głowy, zwanym segmentem żuwaczkowym[1].
Należą one do pierścienia górnej wargi. Wyróżnia się część trzonową (krający brzeg). Zazwyczaj ostre brzegi skierowane są do wewnątrz. U niektórych owadów żuwaczki przystosowane są do pobierania pokarmu płynnego (np. larwy mrówkolwowatych z siatkoskrzydłych, pływak żółtobrzeżek z pływakowatych). Wyróżniane są żuwaczki typu ortopteroidalnego oraz typu tyzanuroidalnego[2].
Żuwaczki pareczników unerwione są przez zwój podprzełykowy, zaopatrywane w hemolimfę przez odgałęzienia aorty głowowej, a poruszane za pomocą zwieraczy przyczepionych do poprzecznej listwy tentorium[3].
Żuwaczka krociongów zbudowana jest z nasadowego, osadzonego na kotwiczce pieńka i dystalnego płata szczękowego schowanego pod płytką gębową (gnathochilarium)[3].
U widłogonków żuwaczka nie jest w ogóle połączona z puszką głowową, zaś u pozostałych sześcionogów połączona jest z nią jednym lub dwoma stawami. W pierwszym przypadku staw tworzą guzek dorsalnej główki stawowej z jamką stawową. W dwustawowej żuwaczce Dicondylia staw tylny tworzy tylna główka stawowa, a staw przedni panewka żuwaczki i główka stawowa podpoliczka[4].
Za ruch każdej z żuwaczek u Dicondylia odpowiedzialnych jest 8 następujących mięśni: m. craniomandibularis internus, m. craniomandibularis externus anterior, m. craniomandibularis externus posterior, m. hypopharyngomandibularis, m. tentoriomandibularis lateralis superior, m. tentoriomandibularis lateralis inferior, m. tentoriomandibularis medialis superior, m. tentoriomandibularis medialis inferior[5].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 1-5. ISBN 978-83-01-16568-0.
- ↑ a b Józef Razowski: Słownik entomologiczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-07907-X.
- ↑ a b Jolanta Wytwer: Nadgromada: wije – Myriapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2. Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 374.
- ↑ Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: Nadgromada: owady s. l. – Insecta s. l. (sześcionogi – Hexapoda). W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2. Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 75, 82.
- ↑ Benjamin Wipfler, Ryuichiro Machida, Bernd Müller, Rolf G. Beutel. On the head morphology of Grylloblattodea (Insecta) and the systematic position of the order, with a new nomenclature for the head muscles of Dicondylia. „Systematic Entomology”, 2011. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2010.00556.x.