Żmigród

Żmigród
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Panorama Żmigrodu (2021)
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	trzebnicki
Gmina	Żmigród
Aglomeracja	wrocławska
Prawa miejskie	1253
Burmistrz	Robert Lewandowski (od 2008)
Powierzchnia	9,49 km²
Wysokość	85 – 103[potrzebny przypis] m n.p.m.
Populacja (30.06.2023); • liczba ludności; • gęstość	; 6 205; 653,84 os./km²
Strefa numeracyjna	71
Kod pocztowy	55-140
Tablice rejestracyjne	DTR
	Położenie na mapie gminy Żmigród Żmigród
	Położenie na mapie Polski Żmigród
	Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Żmigród
	Położenie na mapie powiatu trzebnickiego Żmigród
	51°28′13″N 16°54′18″E/51,470278 16,905000
TERC (TERYT)	0220064
SIMC	0987503
	Urząd miejskipl. Wojska Polskiego 2-3; 55-140 Żmigród
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Żmigród (niem. Trachenberg, dawna polska nazwa: Straburek^[3] lub Stramburek^[4]) – miasto w woj. dolnośląskim, w powiecie trzebnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Żmigród, leży nad rzekami Baryczą i Sąsiecznicą.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 9,49 km²^[1] (579. miejsce w kraju).

Obszar miasta jest położony na wysokości od 85 do 103 m n.p.m.^{[potrzebny przypis]}

Żmigród historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego, obecnie jest jednym z miast aglomeracji wrocławskiej.

Nazwa

Nazwa miasta składa się z dwóch polskich słów żmija oraz gród i oznacza „gród żmij”^[5]. Wywód ten przedstawił śląski pisarz Konstanty Damrot w swojej pracy o znaczeniu nazw na Śląsku wydanej w Bytomiu w 1896. Zanotował on nazwę miasta w polskim brzmieniu „Żmijgród” podając jej znaczenie „von żmija – Schlange und gród – Burg”^[5]. Pogląd ten podzielał również polski językoznawca Stanisław Rospond^[6]. Niektórzy utożsamiają nazwę żmija ze staropolskim określeniem smoka, którego wizerunek utrwalono w herbie miasta.

Pierwsze zanotowane nazwy miejscowości pochodzą z bulli wrocławskiej z 1155, gdzie jest mowa o villa super vadum Zunigrod^[7]. Nazwę Smigrod notowano również w łacińskim dokumencie z 1228. Konstanty Damrot podaje również dwie kolejne nazwy wynotowane ze średniowiecznych dokumentów gdzie miejscowość wymieniona jest w 1245 Zmigrod oraz z 1358 Smigrod^[5]. Niemcy początkowo zgermanizowali nazwę na „Schmiegrode”^[5], a później na „Trachenberg”. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Trachenberga^[8].

Niemcy wywodzili nazwę miasta od średnio-wysoko-niem. Trache, od którego pochodzi niem. Drache, oznaczające smoka + berg = góra (częste w niemieckich nazwach miejscowych), dosłownie przetłumaczyć można by na smoczą górę powołując się na nazwę Trachenberg z (1322).

Historia

Wieża zamkowa w Żmigrodzie

Najstarsze źródła mówią o osadzie istniejącej w III okresie epoki brązu. Pierwsze wzmianki pojawiają się w bulli papieża Hadriana IV z 1155. Obecne miasto zostało ulokowane przez Henryka III Białego w 1253 nad brzegami Baryczy, w miejscu, gdzie brodem przekraczano rzekę (obecny Żmigródek). Nowa osada powstała, naprzeciw dawnej osady słowiańskiej Zunigrod. Gród został ufortyfikowany, otoczony solidną palisadą, wałem i fosą, zbudowano dwie bramy, które zlikwidowano dopiero w 1819. Od południa była to Brama Wrocławska, od północy Brama Polska. W latach 1294–1312 miasto należało do księstwa głogowskiego, a następnie oleśnickiego. Po wygaśnięciu linii książąt oleśnickich w 1492 przeszło we władanie króla czeskiego Władysława Jagiellończyka, który dwa lata później sprzedał je z okolicznymi dobrami Zygmuntowi Kurzbachowi, powstał wówczas baronat żmigrodzki^[9].

W 1560 wzniesiono nowy zamek z wieżą, później modernizowany, który w czasie wojny trzydziestoletniej był kilkakrotnie oblegany. Od 1592 Żmigród należał do Schaffgotschów, od 1641 do Hatzfeldtów. W 1642 zamek został zdobyty przez wojska szwedzkie pod dowództwem gen. Lennarta Torstenssona^[10]. Szwedzi władali zamkiem do 1650. W tym czasie rozbudowano zamek. Następna rozbudowa miała miejsce w latach 1655–1657 z inicjatywy ówczesnego właściciela Żmigrodu, Melchiora von Hatzfeldta. W 1691 wzniesiono nowe fortyfikacje.

W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Żmigrodu, włączając miasto do terytorium o dominacji języka polskiego^[11]. Miasto było niszczone przez wojny i pożary^[9].

W 1813 w barokowym pałacu Hatzfeldtów doszło do spotkania króla Prus Fryderyka Wilhelma III z cesarzem Rosji Aleksandrem I, podczas którego podpisano protokół trachenberski(inne języki) (żmigrodzki), którego celem było ostateczne pokonanie Napoleona Bonapartego^[12]^[10].

23 stycznia 1945 sowiecki XI Korpus Pancerny 4 Armii Pancernej gen. Dmitrija Leluszenki zdobył Żmigród broniony przez garnizon niemiecki. Miasto zostało zniszczone z wyjątkiem zamku, który został podpalony już po zakończeniu walk. Miasto zostało przyłączone do Polski, zaś jego dotychczasowa ludność wysiedlona do Niemiec.

W 1996 uruchomiono Tor doświadczalny Instytutu Kolejnictwa, na który wjeżdża się ze stacji Żmigród.

Gospodarka

Stacja kolejowa w Żmigrodzie

W okresie PRL w mieście funkcjonowało szereg zakładów produkcyjnych w tym m.in. roszarnia lnu oraz filia wrocławskiego „Pafawagu”^[13]. Po transformacji ustrojowej część zakładów postawiona została w stan upadłości.

Turystyka

Żmigród należy do Stowarzyszenia Gmin Turystycznych Wzgórz Trzebnickich i Doliny Baryczy, które promuje lokalne atrakcje i zachęca turystów do korzystania ze szlaków rowerowych, pensjonatów, restauracji, kąpielisk, basenów, łowisk wędkarskich i innych atrakcji turystycznych.

Zabytki

Ruiny pałacu Hatzfeldtów

Kościół pw. Świętej Trójcy, z 1599

Poewangelicki kościół filialny pw. Stanisława Kostki, z lat 1854–1861

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[14]:

ośrodek historyczny miasta
kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, z 1599, 1723 – XVIII w.
kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki fil. pw. św. Stanisława Kostki, ul. Rybacka 1, z lat 1854–1861
wieża mieszkalna – baszta z 1560, 1642, murowanana z cegły, zachowała się z dawnego założenia pozostałości zamku z XIV w. z herbami von Kurzbach i von Maltzahn nad wejściem oraz datą 1560^[15]
zespół pałacowy, z XVIII w., XIX w., ul. Parkowa:
- pałac Hatzfeldów, z lat 1656–1658, obecnie w ruinie
- park

inne zabytki:

wieża ciśnień
nadbarycki park z cennym starodrzewem
figura św. Jana Nepomucena
kapliczka
zabytkowe kamieniczki
kolumna Maryjna.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:
- parafia Trójcy Świętej
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
- parafia św. Jerzego
Świadkowie Jehowy:
- zbór Żmigród z salą królestwa^[16]

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Żmigrodu w 2014 roku^[17].

Administracja

Miasto należy do Związku Miast Polskich.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

Bargteheide, Niemcy^[18]

Ludzie związani ze Żmigrodem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani ze Żmigrodem.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Żmigrodzie.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-15] (pol.).
↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-13] (pol.).
↑ Straburek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 379 .
↑ Wilh.W. Pokorny Wilh.W., AdamA. Tomaszewski AdamA., Mapa Polski, Lwów: Księgarnia Polska Bernarda Połonieckiego, 1921 .
↑ ^a ^b ^c ^d Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 188.
↑ Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 460.
↑ Henryk Łowmiański. Przemiany feudalne wsi polskiej do 1138 r.. „Przegląd Historyczny”. 1974 (tom 65 zesz. 3). s. 453. ISSN 0033-2186. (pol.).
↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 181. ISBN 978-83-910595-2-4.
↑ ^a ^b JanuszJ. Czerwiński JanuszJ., RyszardR. Chanas RyszardR., Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 439 .
↑ ^a ^b Izabela Kaczyńska, Tomasz Kaczyński: Polska. Najciekawsze zamki. Warszawa: Sport i Turystyka, 2001, s. 59. ISBN 83-7200-871-X.
↑ DorotaD. Borowicz DorotaD., Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II Wojny Światowej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 33, ISBN 83-229-2569-7, OCLC 69318732 .
↑ Żmigród. Protokół trachenberski. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2012-02-16].
↑ Praca zbiorowa: Hasło Żmigród w: Mały przewodnik po Polsce. Warszawa: 1980, s. 353.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 181. [dostęp 2014-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
↑ Tablica nad wejściem do wieży.. [dostęp 2023-08-29]. (pol.).
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04] .
↑ Żmigród w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ zmigrod.com.pl.

Linki zewnętrzne

Historia Żmigrodu
Straburek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 379 .

[populacja-1] GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-15] (pol.).

[populacja2023-2] Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-13] (pol.).

[strab-3] Straburek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 379 .

[stram-4] Wilh.W. Pokorny Wilh.W., AdamA. Tomaszewski AdamA., Mapa Polski, Lwów: Księgarnia Polska Bernarda Połonieckiego, 1921 .

[Damrot-5] Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 188.

[etym-6] Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 460.

[zuni-7] Henryk Łowmiański. Przemiany feudalne wsi polskiej do 1138 r.. „Przegląd Historyczny”. 1974 (tom 65 zesz. 3). s. 453. ISSN 0033-2186. (pol.).

[8] Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 181. ISBN 978-83-910595-2-4.

[dolnyslask-9] JanuszJ. Czerwiński JanuszJ., RyszardR. Chanas RyszardR., Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 439 .

[Kaczyńscy2001s59-10] Izabela Kaczyńska, Tomasz Kaczyński: Polska. Najciekawsze zamki. Warszawa: Sport i Turystyka, 2001, s. 59. ISBN 83-7200-871-X.

[borowicz-11] DorotaD. Borowicz DorotaD., Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II Wojny Światowej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 33, ISBN 83-229-2569-7, OCLC 69318732 .

[protokol-12] Żmigród. Protokół trachenberski. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2012-02-16].

[Przewodnik-13] Praca zbiorowa: Hasło Żmigród w: Mały przewodnik po Polsce. Warszawa: 1980, s. 353.

[zabytki-14] Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 181. [dostęp 2014-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].

[15] Tablica nad wejściem do wieży.. [dostęp 2023-08-29]. (pol.).

[s-16] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04] .

[populacja2016-17] Żmigród w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[bargt-18] zmigrod.com.pl.

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]