Świetlik nadobny
Świetlik nadobny[5] (Euphrasia picta Wimmer) – gatunek rośliny należącej do rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Z gatunkiem tym jest czasem synonimizowany świetlik bezostny[6] (Euphrasia exaristata Smejkal)[3] (w niektórych taksonomicznych bazach danych nazwa nieuwzględniana[7] lub uznawana za niejednoznaczną[8]).
| |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | |||||
| Klasa | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Podgatunek |
świetlik nadobny | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Euphrasia picta Wimm. Fl. Schles. ed. 3 (1857) 407[3][4] | |||||
| |||||
Rozmieszczenie geograficzne
edytujŚwietlik nadobny należy do wysokogórskich gatunków świetlików. W Polsce występuje w Tatrach i Bieszczadach, w przeszłości notowany był również na Babiej Górze, a według informacji, których nie udało się potwierdzić także w Sudetach na Śnieżniku[9][10].
Synonimizowany z nim czasem świetlik bezostny jest endemitem tatrzańskim. Według słowackiego botanika Králika najbardziej podobny jest do gatunków Euphrasia tatrae i Euphrasia frigida występujących w arktycznych oraz subarktycznych regionach Europy i Ameryki Północnej. W Polsce znane jest tylko jedno stanowisko tego gatunku. Znajduje się w Tatrach na wysokości ok. 1550 m n.p.m., pomiędzy Morskim Okiem a Czarnym Stawem pod Rysami. W słowackich Tatrach znane są 4 stanowiska: dwa w Dolinie Cichej i dwa w jej odnodze – Dolinie Tomanowej Liptowskiej[6][11][12].
Morfologia
edytuj
- Łodyga
- Wzniesiona, nierozgałęziona lub mało rozgałęziona. Osiąga wysokość 5–15(25) cm[13].
- Liście
- Ulistnienie naprzeciwległe. Dolne liście okrągłoklinowate, górne i przysadki okrągłojajowate lub okrągłe. Brzegi liści z 3–5 ząbkami z każdej strony. Wszystkie liście mają tępy koniec, a ząbki przysadek są tępawe lub słabo zaostrzone, nigdy jednak nie mają ości. Wszystkie liście pokryte są krótkimi szczecinkami, ale bez gruczołów[13]. Na dolnej stronie koliste hydatody z pustym środkiem[12].
- Kwiaty
- Grzbieciste białe lub liliowe o szerokich łatkach. Górna warga jest fioletowa, dolna ciemno prążkowana i pokryta żółtymi plamkami. Rurka korony wydłuża się podczas kwitnienia, osiągając długość 10–14 mm. Szyjka słupka podczas kwitnienia jest niemal prosta[13].
- Owoce
- Torebka pokryta delikatnymi i prostymi szczecinkami[13].
Biologia i ekologia
edytujRoślina jednoroczna, półpasożyt zdolny do przeprowadzania fotosyntezy, a od innych roślin pobierający ssawkami wodę z solami mineralnymi. W Tatrach występuje na halach w reglu górnym i piętrze halnym. Kwitnie w sierpniu[12].
Zagrożenia
edytujŚwietlik bezostny umieszczony jest w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin w kategorii CR (krytycznie zagrożony)[6]. Z kolei świetlik nadobny na polskiej czerwonej liście posiada kategorię EN (zagrożony)[14]. Świetlik bezostny według kryteriów IUCN w Karpatach polskich jest gatunkiem narażonym na wyginięcie (kategoria zagrożenia VU). Jedyne stanowisko liczy kilkaset osobników, jednak znajduje się blisko popularnego szlaku turystycznego na Rysy i potencjalnie jest zagrożone wydeptaniem. Wskazany jest monitoring tego stanowiska[12][6][11].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2020-09-19].
- ↑ a b Euphrasia picta Wimm.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-19].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d Jerzy Staszkiewicz: Euphrasia exaristata Smejkal Świetlik bezostny. W: Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ Plants of the World online. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-19].
- ↑ Euphrasia exaristata Smejkal. [w:] World Flora Online [on-line]. A Project of the World Flora Online Consortium. [dostęp 2021-09-19].
- ↑ Ewa Posz. Monitoring zjawiska cykliczności pojawów u Euphrasia picta Wimm. (Scrophulariaceae) w Bieszczadzkim Parku Narodowym. „Roczniki Bieszczadzkie”. 22, s. 213-220, 2014. [dostęp 2021-09-19].
- ↑ Ewa Posz (Proszkiewicz): Rozmieszczenie gatunków z rodzaju Euphrasia L. w polskiej części Tatr. W: Nauka a zarządzanie obszarem Tatr i ich otoczeniem. T. II. Zakopane: 2010, s. 17-21. [dostęp 2021-09-19].
- ↑ a b Jerzy Staszkiewicz. Euphrasia exaristata (Scrophulariaceae), a Western Carpathian endemic species new to the flora of Poland. „Polish Botanical Journal”. 54 (1), s. 27-29, 2009. [dostęp 2021-09-19].
- ↑ a b c d Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b c d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.