Święty Hieronim na pustyni
Święty Hieronim na pustyni (wł. San Girolamo) – nieukończony obraz tworzony w latach 80. XV wieku przez Leonarda da Vinci[1]. Znajduje się w zbiorach Pinakoteki Watykańskiej[2].
| |
| Autor | |
|---|---|
| Rodzaj | |
| Data powstania |
lata 80. XV wieku |
| Medium |
olej na desce |
| Wymiary |
102,8 × 73,5 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Opis obrazu
edytujMotyw św. Hieronima, greckiego uczonego żyjącego w IV wieku, był popularny wśród twórców renesansowych[1][3]. Obrazy przedstawiające św. Hieronima namalowani m.in. Masaccio, Piero della Francesca, Andrea Mantegna, Giovanni Bellini, Lorenzo Lotto, Domenico Ghirlandaio[1]. Na obrazach uwieczniano głównie okres samotniczego życia św. Hieronima na Pustyni Syryjskiej, który przypadał na okolice lat 374–378[4]. Choć wówczas św. Hieronim miał około trzydziestu lat, na obrazach był uwieczniany jako starzec[5].
Podobnie jak inni artyści, Leonardo przedstawiał świętego jako starca[5]. Na obrazie św. Hieronim jest wychudzony i wynędzniały, jego zmanierowana twarz wyraża żal za grzechy[5][6]. Na głowie świętego nie ma włosów[7]. Lewą dłonią św. Hieronim dotyka szaty, w prawej trzyma kamień, którym pomimo samotności chce się uderzyć w ramach pokuty[8][5][9]. Widoczne są ścięgna na napiętej szyi i ramionach[5]. Święty siedzi przed grotą[10]. Fałdy szat ujęto asymetryczne[7]. W formie szkicu zaznaczone są elementy ikonografii Hieronima: kardynalny kapelusz (jako czerwona plama tuz przy draperii), krucyfiks (słabo widoczny przy prawym górnym brzegu obrazu), lew (na pierwszym planie)[11]. Po prawej stronie znajduje się szkic przedstawiający kościół[5]. W tle znajduje się skąpany we mgle krajobraz z piętrzącymi się formacjami skalnymi[6].
Lew jest świadkiem ascezy, przygląda się świętemu z uwagą. Jego pysk wyraża zaskoczenie. Zwierzę jest zaznaczone kilkoma liniami, nadającymi zwierzęciu koci kształt[12]. Lew spogląda na świętego, święty zaś na krucyfiks[8][5]. Święty miał zdobyć przyjaźń zwierzęcia po tym, jak wyciągnął mu kolec z łapy. Faktycznie zgodnie z legendą lwu miał pomóc św. Gerazym, jednak zwierzę zrosło się z tradycją ikonograficzną św. Hieronima. Sam Leonardo podobnie jak inni artyści renesansowi powielił błąd[13].
Wymiary obrazu wynoszą 102,8 × 73,5 cm[2].
Na obrazie można narysować diagramy wykazujące obecność złotego podziału, jednak nie ma dowodów na to, że Leonardo świadomie zastosował złoty podział[14].
Historia
edytujNieznana jest data powstania obrazu[2]. W źródłach pojawiają się lata ok. 1480–1482[8], ok. 1481–1482 oraz ok. 1485–1488[2]. Tradycyjnie obraz jest datowany na lata 1481–1482. Okres ten wiąże się z okresem prac nad nieukończonym Pokłonem Trzech Króli. W Kodeksie Atlantyckim znajduje się spis dzieł, sporządzony prawdopodobnie ok. 1482 roku. Leonardo wymienił w spisie „kilka Świętych Hieronimów”. Nie wiadomo, czy były to rysunku, obrazy lub rzeźby. Według innej hipotezy obraz powstał między 1485 a 1488 rokiem. Okres ten zaproponowano po wykazaniu cech wspólnych Świętego Hieronima na pustyni a Madonną w grocie oraz po analizie szkiców anatomicznych pochodzących z końca lat 80. XV wieku[2]. Obraz mógł być poprawiany ok. 1510 roku[15].
Podczas prac nad obrazem Leonardo wykazywał duże zainteresowanie anatomią człowieka. Badania anatomiczne prowadził w następnych latach[16]. Leonardo prawdopodobnie miał okazję zobaczyć lwy na Piazza della Signoria we Florencji, gdzie okazjonalnie pokazywano te zwierzęta[12].
Nieznany jest zleceniodawca obrazu. Mógł to być mieszkaniec Florencji lub Mediolanu[2]. Po prawej stronie znajduje się szkic przedstawiający kościół, wzorowany na wzniesionym w 1472 roku kościele Santa Maria Novella we Florencji według projektu Leona Battisty Albertiego[17]. Kościół zbudowano na cześć rodu Rucellai. Według Charlesa Nicholla znajdujący się po prawej stronie obrazu kościół może wiązać się z osobą, która zamówiła obraz, tu Bernardem Rucellaiem, synem Giovanniego[5]. Przypuszczalnie Leonardo zachował niedokończony obraz dla siebie[15].
Na przestrzeni lat Leonardo nanosił poprawki do obrazu[6]. Na obrazie widać budowę mięśni szyi, które Leonardo zbadał w 1509 roku[18]. Według Martina Claytona, kuratora zbiorów grafik i rysunków Windsorze, Święty Hieronim na pustyni powstał w dwóch fazach. Pierwsza miała miejsce ok. 1480 roku, druga około 1510 roku[15].
W bliżej nieznanych okolicznościach obraz rozłożono na dwie części[19]. Kardynał Joseph Fesch był posiadaczem sporych rozmiarów deski, która była stosowana jako pokrywa skrzyni z otworem w środku. Po pewnym czasie Fesch pozyskał prostokąt z głową świętego. Fragment ten wyciął nieznany szewc w celu wykonania zydla. Po śmierci kardynała w 1845 roku obraz trafił na aukcję. Dzięki papieżowi Piusowi IX dzieło trafiło do Watykanu[2].
W 1977 roku dyrektor Muzeów Watykańskich Redig de Campos orzekł, że najstarsza udokumentowana informacja o obrazie znajduje się w testamencie Angeliki Kauffmann. Szwajcarska malarska we własnoręcznie sporządzonym testamencie z 17 czerwca 1803 roku podaje, że Święty Hieronim na pustyni jest przypisywany Leonardowi da Vinci[20].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Nicholl 2006 ↓, s. 177.
- ↑ a b c d e f g Vezzosi 2019 ↓, s. 213.
- ↑ Isaacson 2019 ↓, s. 140.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 177–178.
- ↑ a b c d e f g h Nicholl 2006 ↓, s. 178.
- ↑ a b c Isaacson 2019 ↓, s. 142.
- ↑ a b Vallentin 1959 ↓, s. 82.
- ↑ a b c Zöllner 2005 ↓, s. 23.
- ↑ Vallentin 1959 ↓, s. 83.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 181.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 178, 180.
- ↑ a b Nicholl 2006 ↓, s. 180.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 179–180.
- ↑ Isaacson 2019 ↓, s. 301–302.
- ↑ a b c Isaacson 2019 ↓, s. 144.
- ↑ Zöllner 2005 ↓, s. 24.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 178–179.
- ↑ Isaacson 2019 ↓, s. 142–143.
- ↑ Vezzosi 2019 ↓, s. 213, 216.
- ↑ Vezzosi 2019 ↓, s. 216.
Bibliografia
edytuj- Walter Isaacson: Leonardo da Vinci. Kraków: Insignis Media, 2019. ISBN 978-83-66071-41-4.
- Charles Nicholl: Leonardo Da Vinci. Lot wyobraźni. Warszawa: WAB, 2006.
- Antonina Vallentin: Leonardo da Vinci. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1959.
- Alessandro Vezzosi: Leonardo da Vinci. Malarstwo: nowe spojrzenie. Kielce: Jedność, 2019. ISBN 978-83-8144-143-8.
- Frank Zöllner: Leonardo da Vinci 1452–1519. Warszawa: Taschen, Edipresse Polska S. A., 2005. ISBN 83-89571-85-4.