Świętoniowa
Świętoniowa – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Przeworsk[4][5].
| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
859[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-200[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RPZ |
| SIMC |
0609215[4] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu przeworskiego  | |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Przeworsk  | |
 50°05′47″N 22°25′56″E/50,096389 22,432222[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.
Miejscowość jest siedzibą parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy.
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0609221 | Jatki | część wsi |
| 0609238 | Młyniska | część wsi |
| 0609244 | Pod Wisłokiem | część wsi |
| 0609250 | Podkopanie | część wsi |
| 0609267 | Szwaby | część wsi |
Historia
edytujArcheologiczne dowody na istnienie na terenie Świętoniowej osadnictwa sięgają czasów starożytnych. Wykopaliska w lesie w Dębrzynie dowodzą, że już od IV w. p.n.e. zamieszkiwała te tereny ludność kultury pucharów lejkowatych. Kolejne wykopaliska wykazały osadnictwo od II w. p.n.e. do IV w n.e. w okresie kultury przeworskiej, której rozwój został w IV wieku wstrzymany z powodu najazdu ludów koczowniczych ze wschodu, podczas wielkich wędrówek ludów[6].
Świętoniowa powstała prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku. Za czasów książąt ruskich istniał prawosławny monaster, przy którego ruinach w XV wieku zamieszkiwał ruski kmieć Chodor Słowik. W schematyzmach łacińskich z 1878 roku i schematyzmach greckokatolickich z 1879 roku, podano wzmiankę o istnieniu monastyru: In dokumentio Spytkonis de Tarnow ex an. 1428, quo dotationem ecclesiae Przeworscensis innovat legitur: Swiatonowa Wola qui locus dictus fuit Monastyr quiat. Ecclesia Ruthenica Erat[7]. Po przyłączeniu tych terenów w 1340 roku do Polski, ziemie te zasiedlali tylko chłopi polscy[8][a]. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1394 roku, gdy Jan z Tarnowa wydał przywilej, na mocy którego wieś Swantonowa Wola, została przekazana w darowiznę kanonikom regularnym Stróżom Grobu Chrystusowego w Przeworsku[6].
Wieś była też wzmiankowana w regestrach poborowych, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej: w 1515 roku[b][9] i w 1589 roku[c][10] (wieś posiadała wówczas 3 łanów ziemi rolnej)[d]. W 1816 roku władze austriackie skasowały klasztor bożogrobców w Przeworsku, a pozostały sekularyzowany ostatni zakonnik Kacper Mizerski władał parafią do 1864 roku, następnie parafię przejęli duchowni diecezjalni. W 1931 roku zbudowano Dom Ludowy. W 1971 roku zbudowano most na Wisłoku (obecnie zamknięty dla ruchu pojazdów).
Kościół
edytujW 1921 roku ukończono budowę drewnianego kościoła pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy. W 1921 roku powstała ekspozytura, a w 1928 roku została erygowana samodzielna parafia. 21 maja 1952 roku spłonął kościół, prawdopodobnie z powodu niewygaszonej świecy. W 1957 roku proboszczem został ks. Franciszek Woś. W latach 1957–1959 wybudowano murowany kościół. 15 listopada 1959 roku bp Wojciech Tomaka poświęcił nowy kościół, a 30 października 1966 roku jego konsekracji dokonał bp Ignacy Tokarczuk.
Oświata
edytujSzkoła ludowa jednoklasowa w Świętoniowej powstała w 1908 roku. W 1913 roku oddano do użytku murowany budynek szkolny, a od 1914 roku szkoła stała się 2-klasowa. 10 lipca 1916 roku w szkole została urządzona kaplica, w której odprawiano msze święte dla miejscowej ludności. W latach 1940–1942 okupanci niemieccy przy szkole urządzili lotnisko wojskowe, a szkołę zamienili na biura i obserwatorium. 22 lipca 1944 roku nastąpiło wyzwolenie spod okupacji niemieckiej.
W 1945 roku szkoła rozpoczęła działalność jako 7-klasowa. W latach 1957–1969 w miejscowej szkole była Szkoła Przysposobienia Rolniczego, której wykładowcą był inż. Marian Jarzymowski. W latach 1968–1972 rozbudowano budynek szkolny. W 1999 roku na mocy reformy oświaty szkola została zmieniona na 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum. 25 czerwca 2014 roku patronem szkoły został ks. Franciszek Woś. W 2017 roku na mocy reformy oświaty przywrócono 8-letnią szkołę podstawową.
Osoby związane z miejscowością
edytuj- ks. prał. Józef Niżnik – duchowny rzymskokatolicki, kustosz Sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Strachocinie
Uwagi
edytuj- ↑ Świętoniowa, jak wskazuje etymologiczne pochodzenie nazwy, można tłumaczyć jako święte-nowe miejsce. Podania wspominają o istnieniu monastyru, który mógł zostać założony na jakimś „świętym” wówczas miejscu. Na tym terenie w XIII wieku powstało kilka osad ruskich: Świętoniowa, Grzęska (cerkiew istniała od średniowiecza do 1945 roku), prawdopodobnie Nowosielce (nazwa wskazuje na ruskie pochodzenie tej nazwy od sioło, Nowe Sioło). Po przyłączeniu terenów Przeworskich w 1340 roku do Polski, część ludności ruskiej uległa polonizacji i przyjęła katolicyzm. Być może po likwidacji monasteru w Świętoniowej, jego tradycje przejęła Grzęska, gdzie cerkiew przetrwała do 1945 roku.
- ↑ W regestrach z 1515 roku wzmiankowano o Świętoniowej: Svyatonyowa, lan. 3, tab. des.,
- ↑ W regestrach poborowych z 1589 roku zapisano: Swiętoniowa, lan 3, hort. c. agr. 3, inq. c. pec. 2, inq. paup. 3 prepositi Przeworscensis..
- ↑ W rejestrze poborowym ziemi przemyskiej z 1628 roku poborcy podatkowi zapisali: Swientoniowa: de laneis 3 per gr 30; hortulani agris carentes 3 per gr. 4; inquilini pecera habentes 2 per gr. 8; inquilini pauperes 3 per gr 2......4/4/0. Według tego zapisu wieś posiadała 3 łany. W 1624 roku w sąsiedniej Gniewczynie były zniszczenia podczas najazdu Tatarskiego, a Świętoniowa była wolna od działań wojennych.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 138314
- ↑ Wieś Świetoniowa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-12-29], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1274 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b Historia Świętoniowej [dostęp 2017-09-19]
- ↑ Shimatism’ Vsego Klira Katolikov’ Obradu Grečesko-Ruskogo Eparhij Peremyskoj na God’ ot’ Rožd. Hr. 1879 (s. 396) [dostęp 2017-09-25]
- ↑ Miechowici na ziemi Przemyskiej za panowania Władysława II Jagiełły (s. 81) [dostęp 2017-09-21]
- ↑ Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa. Aleksander Jabłonowski. Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona (Świętoniowa na stronie Regestru Poborowego z 1515 roku) Warszawa. 1902. (str. 136) [dostęp 2017-09-19]
- ↑ Świętoniowa na stronie Regestru poborowego z 1589 roku (str. 6) (dostęp 2017-09-19)