Śpiew „na wisoko”
Śpiew „na wisoko”[1] (bułg. високо пеене, пеене на високо; trb. wisoko peene, peene na wisoko) – rodzaj tradycyjnego żeńskiego śpiewu polifonicznego wykonywanego we wsiach Dolen i Satowcza w obwodzie Błagojewgrad, w południowo-zachodniej Bułgarii.
| Niematerialne dziedzictwo kulturowe UNESCO | |
 Satowcza w 2009 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ | |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2021 |
W 2021 roku tradycja została wpisana na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO[2]. Nazwa wpisu w języku angielskim to Visoko multipart singing from Dolen and Satovcha, South-western Bulgaria[3], zaś w języku bułgarskim – Високо многогласно пеене от Долен и Сатовча, Югозападна България (trb. Wisoko mnogogłasno peene ot Dolen i Satowcza, Jugozapadna Byłgarija)[4].
Charakterystyka
edytuj
Wielogłosowy śpiew „na wisoko”[1] lub „wysoki śpiew”[5] (bułg. високо пеене, пеене на високо; trb. wisoko peene, peene na wisoko) jest archaiczną tradycją wokalną utrwaloną we wsiach Dolen i Satowcza, które znajdują się w obwodzie Błagojewgrad, w południowo-zachodniej Bułgarii, na pograniczu pasm górskich Pirynu i Rodopów, w krainie geograficznej o nazwie Czecz, niedaleko granicy z Grecją[4]. Miejscowa ludność używa wobec tego śpiewu również określeń rukane (рукане), wikane (викане) oraz ikane (икане) oznaczających „wołanie”, „krzyk” i „płacz”[6][4].
W obu wioskach wykonywane są trzy rodzaje pieśni polifonicznych: w niskiej tonacji składającej się z ciągłej melodii śpiewanej w dwóch partiach wokalnych, śpiew w tonacji wysokiej składający się również z dwóch partii wokalnych z charakterystycznymi powtarzającymi się wykrzykami (bułg. провикване, prowikwane[1]) na dwa głosy na samogłosce „i” wznoszonymi o oktawę wyżej niż ton podstawowy, po których następuje recytatywne wypowiadanie słów w niższym rejestrze oraz trzeci rodzaj pieśni, który łączy śpiew w niskim i wysokim rejestrze i obejmuje cztery partie wokalne (choć realnie wybrzmiewają trzy[1])[2][3][4].
Wiodącą rolę odgrywa wodaczka (водачка), która melodyjnym głosem jako pierwsza nadaje ton śpiewu, właczaczki (влачачки) śpiewają drugi głos, natomiast rukaczki (рукачки) odpowiadają za wykrzyki „i-i-i”, podczas których stoją nieruchomo i wyprostowane[4].
Dokładna data pojawienia się tej tradycji nie jest znana, wiadomo jednak, że „wysoki śpiew” najpierw wykonywany był we wsi Dolen, a następnie rozpowszechnił się w sąsiedniej Satowczy[7]. Teksty pieśni wykonywanych „na wisoko” w swojej tematyce nawiązują najczęściej do przyrody. Niegdyś kobiety wykonywały je jako tzw. pieśni letnie podczas prac w polu[2][3]. W samo południe rolniczki śpiewały pieśń Dojde wreme pładnina (Дойде време пладнина), zaś pod wieczór utwory Lesni sa, goro (Лесни са, горо) oraz Słynce se słaga nadwida (Слънце се слага надвида)[7]. W trakcie żniw chłopki z jednej wsi intonowały „wysoki śpiew”, zaś kobiety z drugiej wioski im odpowiadały[2][3]. Podczas dożynek w tonacji „na wisoko” śpiewano pieśń Żyła Złata pszenica (Жъла Злата пшеница)[7]. Współcześnie głównymi wykonawczyniami pieśni w tej tonacji są kobiety i dziewczęta z grup wokalnych działających w domach kultury w obu wioskach[4][2][3].
Badania nad śpiewem „na wisoko” w latach 50. i 60. XX wieku prowadziła m.in. Rajna Kacarowa-Kukudowa[1][4].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Weronika Grozdew-Kołacińska, Fenomen „bułgarskich głosów” – od archaicznej diafonii do współczesnej chóralistyki, „Muzyka”, 65 (3), 2020, s. 122–149, DOI: 10.36744/m.571, ISSN 0027-5344 [dostęp 2024-05-12].
- ↑ a b c d e Dziedzictwo niematerialne – Bułgaria. Polski Komitet ds. UNESCO. [dostęp 2024-05-12]. (pol.).
- ↑ a b c d e UNESCO – Visoko multipart singing from Dolen and Satovcha, South-western Bulgaria [online], ich.unesco.org [dostęp 2024-05-12] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Visoko multipart singing from Dolen and Satovcha, South-western Bulgaria – Nomination form [online], ich.unesco.org, 22 października 2020 [dostęp 2024-05-12] (ang.).
- ↑ Weronika Samolińska, Noce Bałkańskie [online], pismofolkowe.pl [dostęp 2024-05-13] (pol.).
- ↑ ЮНЕСКО призна високото пеене от Долен и Сатовча за културно наследство. btvnovinite.bg, 2021-12-16. [dostęp 2024-05-13]. (bułg.).
- ↑ a b c Мартин В. Иванов, Високото пеене от селата Долен и Сатовча влезе в списъка на ЮНЕСКО [online], SlowTours, 16 grudnia 2021 [dostęp 2024-05-13] (bułg.).