Łączące R

Łączące R (ang. linking R) – zjawisko fonetyczne istniejące w języku angielskim, polegające na wymowie głoski /r/ w kontekstach fonetycznych, w których zazwyczaj nie pojawia się, czyli mające charakter epentezy. Zgodnie z obecnymi zasadami wymowy są to pozycje na granicach wyrazów zakończonych samogłoską, w przypadku gdy następne słowo rozpoczyna się również od samogłoski (tzw. kontekst interwokaliczny). Łączące R może mieć charakter zarówno naturalny, jak i intruzyjny – tzn. pojawiać się w miejscach, gdzie naturalnie nie występuje i nie jest zaznaczone w pisowni. Łączące R pojawia się w większości dialektów, w których w sposób naturalny zanika w kontekście postwokalicznym. Zjawisko występuje głównie w tych dialektach, w których /r/ zanika w kontekście spółgłoskowym.

Wymowa R w języku angielskim

Regiony Anglii, gdzie R nie uległo jeszcze derotyzacji^[1]

Do XV w. /r/ wymawiane było we wszystkich kontekstach. Pierwsze przypadki opuszczania tej spółgłoski, tzw. derotyzacji, datują się na połowę XV w^[2]. Obecnie język angielski pod względem wymowy dzieli się na dwie grupy: z występującym rotyzmem i warianty nierotyzowane. Zjawisko zanikania R wygłosowego występowało i dalej występuje w większości dialektów brytyjskich. australijskich, nowozelandzkich, karaibskich, indyjskich, południowoafrykańskich i walijskich^[2]. W Stanach Zjednoczonych przeważa w dialektach północnych.

Miejsce i sposób artykulacji

Wymowa łączącego i intruzyjnego R nie różni się niczym od standardowej wymowy tego dźwięku w języku angielskim charakterystycznej dla danego wariantu lub dialektu. W większości przypadków jest to spółgłoska półotwarta dziąsłowa, dźwięczna, zapisywana w międzynarodowym alfabecie fonetycznym jako /ɹ/. Miejscem artykulacji jest wał dziąsłowy lub jego tylny koniec, do którego przywiera język. Strumień powietrza przepływa przez szczelinę między językiem a wałem dziąsłowym^[3]. Powstaje wskutek obróbki egresywnego strumienia powietrza, czyli podczas wydechu.

R łączące

Pojawia się w większości dialektów nierotystycznych w Anglii i innych częściach świata z wykluczeniem południa Stanów Zjednoczonych^[4]. Słowo, które kończy się na niewymawiane /ɹ/, odzyskuje ten dźwięk, kiedy następne słowo rozpoczyna się samogłoską^[5]. Regułę zapisuje się w taki sposób:

[w-(V] /r/) [-V w]

W przypadku, gdy następne słowo rozpoczyna się od spółgłoski, /ɹ/ nie jest wymawiane. Tak oto jest nieme w wyrażeniu here we are /hɪə wiː ɑː/, jednak wymawiane jest w here I am /hɪər aɪ æm/. Powodem występowania tego zjawiska jest uniknięcie powstania zbitki samogłosek niemającej natury dyftongu^[6].

a fathe/r/of three
a ca/r/ in the abyss
fou/r/ oysters

R intruzyjne

Jest wariantem R łączącego, różniącym się kontekstowo. W niektórych dialektach, a także w standardowym języku angielskim (brytyjskim) istnieje zjawisko R intruzyjnego. Nazwa (ang. intrusive R) wskazuje na nienaturalny, intruzyjny charakter zjawiska. Pojawia się ono na granicy wyrazów, z których poprzedzający kończy się jedną z samogłosek niezamkniętych: /ə ɔː ɑː/ a następujący rozpoczyna dowolną samogłoską, niezależnie, czy w zapisie ortograficznym pojawia się /r/ czy nie. Użyty w tym przypadku dźwięk /r/ działa na zasadzie interfiksu. Oto wzór zjawiska:

[w-(V] /+r/) [-V w]

Przykładowo zwrot the idea[ɹ] of it zawiera intruzyjne R, mimo że nie jest ono – i historycznie nigdy nie było – elementem żadnego z wyrazów. Spółgłoska występuje w tym miejscu wyłącznie aby zapobiec rozziewowi. R intruzyjne występuje również przed niektórymi przedrostkami, np. draw[ɹ]ing or withdraw[ɹ]al. Zjawisko zostało uznane za część Received Pronunciation, choć niezalecane dla posługujących się językiem angielskim jako obcym^[7].

Podobne zjawiska epentetyczne

Gdy samogłoska wygłosowa w wyrazie poprzedzającym jest przymknięta, w miejsce /r/ pojawia się półsamogłoska – najczęściej /j/ po /iː/, /i/ i /ɪ/ oraz /w/ po /uː/ lub /ʊ/^[8]

The key is /ðə kiː‿jɪz/
The pay is /ðə peɪ‿jɪz/
The zoo is /ðə zuː‿wɪz/
The show is /ðə ʃəʊ‿wɪz/

Innym możliwym wariantem jest użycie w miejsce intruzyjnego R zwarcia krtaniowego^[9], np. America'ʔand China.

Przykłady R intruzyjnego

„I saw(r) a film today, oh boy” (The Beatles, A Day in the Life)
„And I howled at my ma(r) in the driving rain” (The Rolling Stones, Jumpin' Jack Flash)
„All of a sudden I saw(r) a new morning” (Bee Gees, Saw a New Morning)
„Vodka(r) and tonics” (Elton John, Goodbye Yellow Brick Road)
„Cause I saw(r) it yesterday” (Billy Joel, Tomorrow is Today)

Zobacz też

rotyczność

Przypisy

↑ P. Trudgill: Dialects of England. Blackwell Science, 1999. ISBN 978-0-631-21815-9.
↑ ^a ^b Rhotic And Non-rhotic Accents. [dostęp 2009-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 marca 2009)]. (ang.).
↑ The English post-alveolar approximant: r. [dostęp 2009-05-07]. (ang.).
↑ Marc Israel: Rhotic vs non-rhotic, intrusive „r”. [dostęp 2009-05-07]. (ang.).
↑ Daniel Jones: English Pronouncing Dictionary with CD-ROM. Cambridge University Press. ISBN 978-05-216-8087-5.
↑ Language change. [dostęp 2009-05-07]. (ang.).
↑ J. C. Wells: Whatever happened to Received Pronunciation?. [dostęp 2009-05-06]. (ang.).
↑ Christian Uffmann. Intrusive (r) and optimal epenthetic consonants. „Language Sciences”. 29, s. 451-476, 2007. DOI: 10.1016/j.langsci.2006.12.017.
↑ Paul Skandera: A Manual of English Phonetics and Phonology. Gunteer Narr Verlag, 2005. ISBN 978-3-8233-6125-1.

[1] P. Trudgill: Dialects of England. Blackwell Science, 1999. ISBN 978-0-631-21815-9.

[rota-2] Rhotic And Non-rhotic Accents. [dostęp 2009-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 marca 2009)]. (ang.).

[3] The English post-alveolar approximant: r. [dostęp 2009-05-07]. (ang.).

[4] Marc Israel: Rhotic vs non-rhotic, intrusive „r”. [dostęp 2009-05-07]. (ang.).

[5] Daniel Jones: English Pronouncing Dictionary with CD-ROM. Cambridge University Press. ISBN 978-05-216-8087-5.

[6] Language change. [dostęp 2009-05-07]. (ang.).

[7] J. C. Wells: Whatever happened to Received Pronunciation?. [dostęp 2009-05-06]. (ang.).

[8] Christian Uffmann. Intrusive (r) and optimal epenthetic consonants. „Language Sciences”. 29, s. 451-476, 2007. DOI: 10.1016/j.langsci.2006.12.017.

[9] Paul Skandera: A Manual of English Phonetics and Phonology. Gunteer Narr Verlag, 2005. ISBN 978-3-8233-6125-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]