Wilczomleczowate

Wilczomleczowate
	; Wilczomlecz lancetowaty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	malpigiowce
Rodzina	wilczomleczowate
	Nazwa systematyczna
	Euphorbiaceae Juss.; Gen. Pl.: 384. 4 Aug 1789
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wilczomleczowate (Euphorbiaceae Juss.) – rodzina drzew, krzewów, krzewinek, roślin zielnych i sukulentów łodygowych. Zalicza się do niej 218 rodzajów z około 6200-6700 gatunkami rosnącymi głównie w tropikach^[2], ale o ogólnym zasięgu niemal kosmopolitycznym (brak tych roślin tylko w obszarach okołobiegunowych)^[3]. W Polsce dziko rośnie ok. 20 gatunków z dwóch rodzajów szczyr (Mercurialis) i wilczomlecz (Euphorbia)^[4]. Do przedstawicieli o dużym znaczeniu użytkowym należą zwłaszcza jadalne: maniok jadalny Manihot esculenta i Plukenetia volubilis, kauczukodajny kauczukowiec brazylijski Hevea brasiliensis, olejodajne: rącznik pospolity, Caryodendron orinocense i jatrofa przeczyszczająca Jatropha curcas. Liczne gatunki są poza tym źródłem wosków, barwników, drewna, uprawiane są jako rośliny ozdobne (np. wilczomlecz nadobny zwany poinsecją, trójskrzyn pstry zwany krotonem) i wykorzystywane jako rośliny lecznicze^[3].

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne i byliny, krzewy i drzewa^[3], wrzosopodobne krzewinki^[5], rzadko pnącza, zwykle zawierające sok mleczny (biały u Euphorbioideae, u pozostałych o różnych barwach lub przejrzysty). Wielu przedstawicieli ma budowę gruboszowatą, nierzadko podobną do kaktusowatych. Pokryte bywają włoskami prostymi, rozgałęzionymi (w tym charakterystycznymi dla malpigiowców włoskami przypominającymi igłę kompasu (T-kształtnymi) i gwiazdkowatymi) lub łuskami^[3]. U licznych gatunków liście zredukowane, a ich funkcję asymilacyjną przejmuje łodyga.
Liście: O bardzo zróżnicowanym kształcie: pojedyncze, trójlistkowe lub złożone pierzasto, ogonkowe i bezogonkowe, wyrastające naprzeciwlegle, skrętolegle lub okółkowo, bez przylistków lub z przylistkami, zwykle gruczołowato owłosionymi. Gruczołki są też nierzadkie na blaszce liściowej i ogonkach^[3].
Kwiaty: Zebrane są w bardzo zróżnicowane kwiatostany (rzadko kwiaty są pojedyncze), często wsparte zmodyfikowanymi liśćmi podkwiatostanowymi (podsadkami). U wilczomleczy i roślin spokrewnionych występują specyficzne kwiatostany zwane cyjaciami. Zawierają one jeden, centralnie umieszczony, jednosłupkowy kwiat żeński i wokół niego liczne jednopręcikowe i bezokwiatowe kwiaty męskie. Cały taki kwiatostan otoczony jest jak gdyby okwiatem złożonym z 5 podsadek. Kwiaty w całej rodzinie są jednopłciowe, często z bardzo zredukowanym okwiatem. Działki kielicha, jeśli występują, to jest ich zwykle od dwóch do sześciu (rzadko do 120). Płatków korony najczęściej brak, ale jeśli są to w liczbie czterech lub pięciu. Pręciki występują w liczbie jednego lub wielu, o nitkach wolnych lub zrośniętych, czasem obecne są także prątniczki. Zalążnia jest zwykle trójkomorowa (rzadko dwu- lub czterokomorowa), górna i zwieńczona wolnymi, rozdzielonymi, rzadko zrośniętymi szyjkami słupka, często rozwidlonymi na szczycie^[3].
Owoce: Najczęściej pękająca torebka, rzadziej niepękająca lub jagoda czy też pestkowiec. Nasiona często z osnówką, dzięki której rozsiewane są przez mrówki^[3].

Systematyka i ewolucja

W przeszłości rodzina była szerzej definiowana i obejmowała rośliny wyodrębnione obecnie jako rodziny Peraceae, Phyllanthaceae, Picrodendraceae, Putranjivaceae. Przodkowie rodziny Euphorbiaceae wyodrębnili się około 90–102 miliony lat temu, podrodzina Acalyphoideae oddzieliła się około 70 milionów lat temu, a Euphorbioideae około 50 milionów lat temu. Najstarszą linią rozwojową (kladem bazalnym) w obrębie rodziny jest podrodzina Cheilosioideae^[3].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla bukietnicowatych (Rafflesiaceae), zaliczana do obszernego rzędu malpigiowców (Malpighiales) i wraz z nim do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych.

←

Humiriaceae – pochodnikowate

Achariaceae

	Goupiaceae

	Violaceae – fiołkowate

Passifloraceae – męczennicowate

	Lacistemataceae

	Salicaceae – wierzbowate

Peraceae

	Rafflesiaceae – bukietnicowate

	Euphorbiaceae – wilczomleczowate

	Phyllanthaceae – liściokwiatowate

	Picrodendraceae

	Linaceae – lnowate

	Ixonanthaceae

Podział rodziny i wykaz rodzajów w układzie systematycznym^[6]

W obrębie rodziny wyróżnia się następujące podrodziny^[2]:

wilczomleczowate

Cheilosioideae

Acalyphoideae

	Crotonoideae

	Euphorbioideae

Podrodzina Cheilosoideae K. Wurdack & Petra Hoffmann (występują w Mjanmie i Malezji)

Cheilosa Blume
Neoscortechinia Pax

Podrodzina Acalyphoideae Kosteletzky s. str. (liczne rodzaje, głównie z tropików spośród których najliczniejsze w gatunki są: Acalypha (430 gatunków), Macaranga (240), Tragia (170), Mallotus (140), Dalechampia (115) i Claoxylon (80). Należy tu także rodzaj szczyr (Mercurialis) reprezentowany we florze Europy Środkowej)

Acalypha indica

Plemię Acalypheae

Acalypha L. – pokrzywiec
Adriana Gaudich.
Avellanita Phil.
Claoxylopsis Leandri
Cleidion Blume
Clonostylis S. Moore
Discoclaoxylon (Müll. Arg.) Pax & K. Hoffm.
Dysopsis Baill.
Erythrococca Benth.
Hancea Seem.
Homonoia Lour.
Lasiococca Hook. f.
Lobanilia Radcl.-Sm.
Macaranga Thouars
Mallotus Lour.
Mareya Baill.
Mareyopsis Pax & K. Hoffm.
Mercurialis L. – szczyr
Micrococca Benth.
Ricinus L. – rącznik
Rockinghamia Airy Shaw
Sampantaea Airy Shaw
Seidelia Baill.
Wetria Baill.

Plemię Adelieae

Adelia L.
Crotonogynopsis Pax
Enriquebeltrania Rzed.
Garciadelia Jestrow & Jiménez Rodr.
Lasiocroton Griseb.
Leucocroton Griseb.
Philyra Klotzsch

Agrostistachys indica

Plemię Agrostistachydeae

Agrostistachys Dalzell
Chondrostylis Boerl.
Cyttaranthus J. Léonard
Pseudagrostistachys Pax & K. Hoffm.

Plemię Alchorneeae

Alchornea Sw.
Aparisthmium Endl.
Aubletiana J. Murillo
Bocquillonia Baill.
Bossera Leandri
Caelebogyne J. Sm.
Conceveiba Aubl.
Gavarretia Baill.
Orfilea Baill.
Polyandra Leal

Monotaxis grandiflora

Plemię Ampereeae

Amperea A. Juss.
Monotaxis Brongn.

Plemię Bernardieae

Adenophaedra (Müll. Arg.) Müll. Arg.
Amyrea Leandri
Bernardia Mill.
Discocleidion (Müll. Arg.) Pax & K. Hoffm.
Necepsia Prain
Paranecepsia Radcl.-Sm.

Plemię Caryodendreae

Alchorneopsis Müll. Arg.
Caryodendron H. Karst.
Discoglypremna Prain

Chrozophora tinctoria

Plemię Chrozophoreae

Argythamnia P. Browne
Caperonia A. St.-Hil.
Chiropetalum A. Juss.
Chrozophora A. Juss.
Ditaxis Vahl ex A. Juss.
Doryxylon Zoll.
Melanolepis Rchb. ex Zoll.
Speranskia Baill.
Sumbaviopsis J. J. Sm.
Thyrsanthera Pierre ex Gagnep.

Plemię Epiprineae

Adenochlaena Boivin ex Baill.
Cephalocroton Hochst.
Cephalocrotonopsis Pax
Cephalomappa Baill.
Cladogynos Zipp. ex Span.
Cleidiocarpon Airy Shaw
Epiprinus Griff.
Koilodepas Hassk.
Symphyllia Baill.

Plemię Erismantheae

Erismanthus
Moultonianthus Merr.
Syndyophyllum Lauterb. & K. Schum.

Plukenetia volubilis

Plemię Plukenetieae

Acidoton Sw.
Angostylis Benth.
Astrococcus Benth.
Bia Klotzsch
Cnesmone Blume
Dalechampia L.
Haematostemon (Müll. Arg.) Pax & K. Hoffm.
Megistostigma Hook. f.
Pachystylidium Pax & K. Hoffm.
Platygyna P. Mercier
Plukenetia L.
Romanoa Trevis.
Sphaerostylis Baill.
Tragia L.
Tragiella Pax & K. Hoffm.

Plemię Pycnocomeae

Argomuellera Pax
Blumeodendron (Müll. Arg.) Kurz
Botryophora Hook. f.
Droceloncia J. Léonard
Podadenia Thwaites
Ptychopyxis Miq.
Pycnocoma Benth.

Plemię Sphyranthereae

Sphyranthera Hook. f.

Podrodzina Crotonoideae Burmeister (liczne rodzaje, głównie z tropików; należą tu m.in.: Croton (1300 gatunków), Jatropha (175), Manihot (100), Trigonostemon (95), Cnidosculus (75))

Plemię Adenoclineae

Adenocline Turcz.
Ditta Griseb.
Endospermum Benth.
Glycydendron Ducke
Klaineanthus Pierre ex Prain
Omphalea L.
Tetrorchidium Poepp.

Aleurites moluccana

Plemię Aleuritideae

Aleurites J. R. Forst. & G. Forst. – tung
Anomalocalyx Ducke
Benoistia H. Perrier & Leandri
Cavacoa J. Léonard
Crotonogyne Müll. Arg.
Cyrtogonone Prain
Domohinea Leandri
Garcia Rohr
Grossera Pax
Manniophyton Müll. Arg.
Neoboutonia Müll. Arg
Neoholstia Rauschert
Reutealis Airy Shaw
Sandwithia Lanj.
Tannodia Baill.
Tapoides Airy Shaw
Vernicia Lour.

Codiaeum variegatum

Plemię Codiaeeae

Acidocroton Griseb.
Baliospermum Blume
Baloghia Endl.
Blachia Baill.
Codiaeum A. Juss. – trójskrzyn
Dimorphocalyx Thwaites
Dodecastigma Ducke
Fontainea Heckel
Hylandia Airy Shaw
Ophellantha Standl.
Ostodes Blume
Pantadenia Gagnep.
Parapantadenia Capuron
Pausandra Radlk.
Sagotia Baill.
Strophioblachia Boerl.

Croton tiglium

Plemię Crotoneae

Astraea Klotzsch
Brasiliocroton P. E. Berry & Cordeiro
Croton L. – krocień, kroton
Mildbraedia Pax
Moacroton Croizat
Paracroton Miq.

Plemię Elateriospermeae

Elateriospermum Blume

Plemię Gelonieae

Cladogelonium Leandri
Suregada Roxb. ex Rottler

Jatropha curcas

Plemię Jatropheae

Annesijoa Pax & K. Hoffm.
Deutzianthus Gagnep.
Jatropha L. – jatrofa
Joannesia Vell.
Leeuwenbergia Letouzey & N. Hallé
Loerzingia Airy Shaw
Oligoceras Gagnep.
Vaupesia R. E. Schult.

Maniok jadalny

Plemię Manihoteae

Cnidoscolus Pohl
Manihot Mill. – maniok

Kauczukowiec brazylijski

Plemię Micrandreae

Cunuria Baill.
Hevea Aubl. – kauczukowiec
Micrandra Benth.
Micrandropsis W.A. Rodrigues

Plemię Ricinocarpeae

Alphandia Baill.
Bertya Planch.
Beyeria Miq.
Borneodendron Airy Shaw
Cocconerion Baill.
Myricanthe Airy Shaw
Ricinocarpos Desf.

Plemię Ricinodendreae

Givotia Griff.
Ricinodendron Müll. Arg.
Schinziophyton Hutch. ex Radcl.-Sm.

Plemię Trigonostemoneae

Trigonostemon Blume

Podrodzina Euphorbioideae Burnett (ogromna większość gatunków (2420) należy do jednego rodzaju wilczomlecz Euphorbia i występuje na obszarze pod wpływem klimatu równikowego i umiarkowanego)

Zebrane w wierzchotkę cyjatia wilczomlecza migdałolistnego

Plemię Euphorbieae

Anthostema A. Juss.
Calycopeplus Planch.
Dichostemma Pierre
Euphorbia L – wilczomlecz
Neoguillauminia Croizat

Hippomane mancenilla

Plemię Hippomaneae

Actinostemon Mart. ex Klotzsch
Adenopeltis Bertero ex A. Juss.
Anomostachys (Baill.) Hurus.
Balakata Esser
Bonania A. Rich.
Colliguaja Molina
Conosapium Müll. Arg.
Dalembertia Baill.
Dendrocousinsia Millsp.
Dendrothrix Esser
Ditrysinia Raf.
Duvigneaudia J. Léonard
Excoecaria L.
Falconeria Royle
Grimmeodendron Urb.
Gymnanthes Sw.
Hippomane L.
Homalanthus A. Juss.
Mabea Aubl.
Maprounea Aubl.
Microstachys A. Juss.
Neoshirakia Esser
Pleradenophora Esser
Pseudosenefeldera Esser
Rhodothyrsus Esser
Sapium Jacq.
Sclerocroton Hochst.
Sebastiania Spreng.
Senefeldera Mart.
Senefelderopsis Steyerm.
Shirakiopsis Esser
Spegazziniophytum Esser
Spirostachys Sond.
Stillingia Garden
Triadica Lour. – smokrzyn

Plemię Hureae

Algernonia Baill.
Hura L. – łoskotnica
Ophthalmoblapton Allemão

Plemię Pachystromateae

Pachystroma Müll. Arg.

Plemię Stomatocalyceae

Hamilcoa Prain
Nealchornea Huber
Pimelodendron Hassk.
Plagiostyles Pierre

Rodzaje nie zaklasyfikowane do plemion i podrodzin:

Afrotrewia Pax & K. Hoffm.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-01-19] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 332-336. ISBN 978-1842466346.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
↑ Family: Euphorbiaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-10-20].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-01-19] (ang.).

[maarten-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 332-336. ISBN 978-1842466346.

[4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[slownik-5] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.

[6] Family: Euphorbiaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-10-20].

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]