Wiercieliszki

Wiercieliszki
Верцялішкі
	; Cerkiew św. Aleksandra Newskiego z 1854
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	grodzieński
Sielsowiet	Wiercieliszki
Populacja (2009); • liczba ludności	; 3282
Nr kierunkowy	+375 15
Kod pocztowy	231741
	Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Wiercieliszki
	Położenie na mapie Białorusi Wiercieliszki
	53°41′55″N 24°00′58″E/53,698611 24,016111
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wiercieliszki^[2] (biał. Верцялішкі) – wieś–agromiasteczko na Białorusi, położona w obwodzie grodzieńskim w rejonie grodzieńskim, siedziba sielsowietu wiercieliskiego.

Siedziba parafii prawosławnej; znajduje się tu cerkiew pw. św. Aleksandra Newskiego^[3].

Historia

W okolicy Wiercieliszek odnaleziono ślady osadnictwa sprzed pięciu tysięcy lat, pierwsze pisemne dowody na istnienie wsi pochodzą z 1324 i są związane z kasztelanem Dawidem Grodzieńskim. Ówczesną wieś wniosła mu w wianie żona, córka księcia Giedymina. W 1324 na Wiercieliszki napadli Krzyżacy, którzy zniszczyli całą zabudowę i zabili 33 mieszkańców wsi, a pozostały wzięli do niewoli. Dawid Grodzieński zebrał oddział i wyruszył na Prusy, gdzie odbił pojmanych wieśniaków. Wiercieliszki były położone na niewielkim wzniesieniu, większość mieszkańców przyjęła prawosławie, w związku z tym wybudowano we wsi cerkiew. Jej patronem został św. Aleksander Newski, który był dziadem Dawida Grodzieńskiego. Od 1588 wieś należała do książęcej ekonomii grodzieńskiej, a następnie została oddana na własność klasztorowi. W 1795 Wiercieliszki znalazły się w zaborze rosyjskim, po konfiskacie majątku klasztornego właścicielem na krótko został ziemianin o nazwisku Świeczyna. W 1843 rozpoczął on budowę murowanej cerkwi zyskując szacunek i wdzięczność mieszkańców. Po śmierci Świeczyny car nakazał sprzedać Wiercieliszki szlachcicowi, podstolemu koronnemu Michałowi Walickiemu. Kolejnym właścicielem był baron Bisping, który wybudował we wsi dwór otoczony parkiem krajobrazowym i stawami. Syn Bispinga brał udział w powstaniu styczniowym, a także należał do działającej w Grodnie rewolucyjnej organizacji Wincentego Konstantego Kalinowskiego. Karą ze strony administracji carskiej była konfiskata majątku, pałac został opuszczony i popadł w ruinę, a następnie został rozebrany. Obecnie w tym miejscu jest plac zabaw i boisko.

W 1892 w Wiercieliszkach urodził się podpułkownik piechoty Piotr Łaszkiewicz, kawaler Orderu Virtuti Militari.

W latach 1921–1939 Wiercieliszki (wieś i folwark) znajdowały się w granicach Polski i były siedzibą gminy Wiercieliszki, w ówczesnym województwie białostockim.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało:

wieś – 515 osób, 18 było wyznania rzymskokatolickiego, 496 prawosławnego a 1 mojżeszowego; jednocześnie 24 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 490 białoruską a 1 żydowską; było tu 80 budynków mieszkalnych
folwark – 78 osób, 46 było wyznania rzymskokatolickiego, 32 prawosławnego; jednocześnie 46 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 36 białoruską; były tu 4 budynki mieszkalne^[4]

W wyniku napaści ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 miejscowości znalazły się pod okupacją sowiecką. 2 listopada została włączona do Białoruskiej SRR. 4 grudnia 1939 włączona do nowo utworzonego obwodu białostockiego^[5]. Od czerwca 1941 roku pod okupacją niemiecką. 22 lipca 1941 r. włączona w skład okręgu białostockiego III Rzeszy^[6]. W 1944 miejscowość została ponownie zajęta przez wojska sowieckie i włączona do obwodu grodzieńskiego Białoruskiej SRR. Na początku lat 50. XX wieku władze postanowiły rozbudować działającą we wsi kopalnię torfu w potężny kombinat, na którego potrzeby architekci Wiktor Nikanowycz Emelianow i Georgij Władymirowycz Zaborskij zaprojektowali osiedle typu miejskiego. Obecnie jest to największa miejscowość nie posiadająca praw miejskich w rejonie grodzieńskim. Po rozpadzie ZSRR kombinat torfowy przyjął nazwę „Progress” i należy do państwa białoruskiego.

Przypisy

↑ Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. – Мн.: Тэхналогія, 2004. – 469 с. ISBN 985-458-098-9.
↑ Храм святого благоверного князя Александра Невского д.Вертелишки. orthos.org. [dostęp 2021-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-12)]. (ros.).
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 42 .
↑ Карманный атлас СССР. 11-е изд. – Ленинград: ГУГК при СНК СССР, 1940, karta 39
↑ Bezirk Bialystok [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-02] .

Linki zewnętrzne

Wiercieliszki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 385 .
Wieś Wiercieliszki, obwód grodzieński, rejon grodzieński, sielsowiet Wiercieliszki
Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona

[spis-1] Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).

[2] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. – Мн.: Тэхналогія, 2004. – 469 с. ISBN 985-458-098-9.

[3] Храм святого благоверного князя Александра Невского д.Вертелишки. orthos.org. [dostęp 2021-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-12)]. (ros.).

[4] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 42 .

[5] Карманный атлас СССР. 11-е изд. – Ленинград: ГУГК при СНК СССР, 1940, karta 39

[6] Bezirk Bialystok [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-02] .

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]