Wiatrak z Grzawy
Wiatrak z Grzawy” – zabytek architektury drewnianej znajdujący się w Górnośląskim Parku Etnograficznym. Obiekt został wybudowany prawdopodobnie w pierwszej połowie XIX wieku[1][2] w Grzawie, w 1964 roku przeniesiono go do Chorzowa[1][3].
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Parkowa 25 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny |
architektura wernakularna |
| Ważniejsze przebudowy |
XIX w. |
| Pierwszy właściciel |
rodzina Kędzior |
| Kolejni właściciele |
Józef Miczek |
| Obecny właściciel |
Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie |
Położenie na mapie Chorzowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°17′43″N 18°58′18″E/50,295278 18,971667
| |
Historia
edytujWybudowany prawdopodobnie w pierwszej połowie XIX wieku[1][2]. Pierwotnie obiekt ten został postawiony na wzniesieniu[4][5], około pół kilometra na zachód od głównych zabudowań[5] w Grzawie. Pierwszymi właścicielami wiatraka była rodzina Kędziorów, nie określono jednak dokładnie, którzy członkowie rodziny zajmowali się wiatrakiem[6]. Kolejnym właścicielem tego obiektu był Józef Miczek, który objął gospodarstwo w latach 50. XX wieku[7]. W momencie, kiedy Józef Miczek stał się właścicielem gospodarstwa w Grzawie, wiatrak był już nieczynny[7]. Prawdopodobnie zakończył swoje działanie w pierwszej połowie XX wieku[8][3]. Możliwe jest, że wynikało to ze zbyt małej wydajności wiatraka[8].
11 maja 1962 roku komisja powołana z ramienia Śląskiego Instytutu Naukowego w Katowicach oraz Konserwatora Zabytków przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, podjęła decyzje o przeniesieniu wiatraka z Grzawy do Chorzowa, na teren przyszłego skansenu[3]. Z powodu bardzo złego stanu obiektu[3] 12 maja 1964 roku na zlecenie Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach przygotowano projekt rekonstrukcji wiatraka[9]. Wiatrak został przeniesiony do Chorzowskiego Muzeum w 1964 roku i był jednym z pierwszych obiektów na ekspozycji[1][9][3].
W 1971 roku rozpoczęto rekonstrukcję wiatraka z Grzawy, lecz w 1973 w wyniku silnych wiatrów uszkodzeniu uległo pokrycie dachu. Ponowne próby rekonstrukcji wiatraka również kończyły się niepowodzeniem. Prace konserwacyjne zostały przerwane w 1976, po kolejnym uszkodzeniu obiektu[10].
W latach 90. XX w. na zlecenie Dyrekcji Górnośląskiego Parku Etnograficznego w Chorzowie została wykonana przez mgr. inż. Jacka Gałeckiego ekspertyza. Przeprowadzona analiza wykazała, że stan wiatraka pogorszył się[10]. Ponownie sporządzono plan rekonstrukcji wiatraka i w 2010 roku postanowiono pozyskać niezbędne do odbudowy obiektu środki finansowe[11]. Po dofinansowaniu ze środków unijnych, w 2013 roku został rozpoczęty remont wiatraka, który zakończył się powodzeniem w 2014 roku[11][12]. Od tamtej pory wiatrak jest udostępniony zwiedzającym[1][12].
Opis Konstrukcji
edytuj
Na zewnątrz
edytujKonstrukcja wiatraka jest słupowo-ryglowa, dach gontowy dwuspadowy z naczółkiem od strony wiatrowej. Ściana od tej strony została pokryta gontami, a pozostałe ściany są szalowane deskami[4]. Wiatrak pierwotnie miał konstrukcję kozłową – spoczywał na skrzyżowanych drewnianych belkach o przekroju 50 cm, a w miejscu ich skrzyżowania osadzony był pionowy słup podparty kozłami[4][13].
Wiatrak został przebudowany na paltrak prawdopodobnie w XIX wieku[4]. Przebudowa polegała na ustawieniu wiatraka na żelaznych rolkach, umieszczonych na dębowym pierścieniu z żelazną szyną, które leżały na kamiennym fundamencie[4]. Nad schodami prowadzącymi do drzwi mącznych postawiono drzwi zbożowe, natomiast wyżej znajduje się winda służąca do transportu worków ze zbożem[4]. Obydwie te konstrukcje wiatraka umożliwiały obracanie młyna o 360° w celu ustawienia go na wiatr[4][12].
W środku
edytujNa górnej kondygnacji wiatraka znajdują się urządzenia pracujące: duże koło osadzone na wale skrzydłowym (z datą: 1901), hamulec przylegający do obwodu koła oraz złożenie kamieni młyńskich[4]. Dolny kamień jest nieruchomy, natomiast górny (biegun) obraca się. Biegun osadzono na paprzycy połączonej z wrzecionem, które wprawiano w ruch[4]. Na górnej kondygnacji wiatraka mieści się również wialnia, która służy do oczyszczania zboża oraz żuraw używany do wyjmowania bieguna z drewnianej obudowy, w celu ponownego naostrzenia kamienia[4].
Na dolnej kondygnacji znajduje się skrzynia mączna, pytel oraz skrzynia otrębna znajdująca się przy ścianie wiatraka[4][14].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Chorzów, Górnośląski Park Etnograficzny – wiatrak z Grzawy – Strażnicy Czasu [online], www.straznicyczasu.pl [dostęp 2020-03-19].
- ↑ a b Górnośląski Park Etnograficzny (Chorzów)., Wiatrak z Grzawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2017, s. 32, ISBN 978-83-948607-7-6, OCLC 1036544620 [dostęp 2020-03-25].
- ↑ a b c d e Górnośląski Park Etnograficzny (Chorzów)., Wiatrak z Grzawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2017, s. 40, ISBN 978-83-948607-7-6, OCLC 1036544620 [dostęp 2020-03-25].
- ↑ a b c d e f g h i j k Obiekty [online], Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” [dostęp 2020-03-25] (pol.).
- ↑ a b Górnośląski Park Etnograficzny (Chorzów)., Wiatrak z Grzawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2017, s. 26, ISBN 978-83-948607-7-6, OCLC 1036544620 [dostęp 2020-03-25].
- ↑ Górnośląski Park Etnograficzny (Chorzów)., Wiatrak z Grzawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2017, s. 19–21, ISBN 978-83-948607-7-6, OCLC 1036544620 [dostęp 2020-03-25].
- ↑ a b Górnośląski Park Etnograficzny (Chorzów)., Wiatrak z Grzawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2017, s. 23, ISBN 978-83-948607-7-6, OCLC 1036544620 [dostęp 2020-03-25].
- ↑ a b Górnośląski Park Etnograficzny (Chorzów)., Wiatrak z Grzawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2017, s. 33, ISBN 978-83-948607-7-6, OCLC 1036544620 [dostęp 2020-03-25].
- ↑ a b Górnośląski Park Etnograficzny (Chorzów)., Wiatrak z Grzawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2017, s. 41, ISBN 978-83-948607-7-6, OCLC 1036544620 [dostęp 2020-03-25].
- ↑ a b Górnośląski Park Etnograficzny (Chorzów)., Wiatrak z Grzawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2017, s. 42, ISBN 978-83-948607-7-6, OCLC 1036544620 [dostęp 2020-03-26].
- ↑ a b Górnośląski Park Etnograficzny (Chorzów)., Wiatrak z Grzawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2017, s. 43, ISBN 978-83-948607-7-6, OCLC 1036544620 [dostęp 2020-03-26].
- ↑ a b c Górnośląski Park Etnograficzny (Chorzów)., Wiatrak z Grzawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2017, s. 44, ISBN 978-83-948607-7-6, OCLC 1036544620 [dostęp 2020-03-26].
- ↑ Górnośląski Park Etnograficzny (Chorzów)., Wiatrak z Grzawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2017, s. 45, ISBN 978-83-948607-7-6, OCLC 1036544620 [dostęp 2020-03-27].
- ↑ Górnośląski Park Etnograficzny (Chorzów)., Wiatrak z Grzawy, Chorzów: Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, 2017, s. 46, ISBN 978-83-948607-7-6, OCLC 1036544620 [dostęp 2020-03-27].