Torfowiec środkowy
Torfowiec środkowy (Sphagnum centrale C.E.O. Jensen) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae).
_0120.JPG)
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
torfowiec środkowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Sphagnum centrale C.E.O. Jensen Bih. Kongl. Svenska Vetensk.-Akad. Handl. 21 Afd. 3(10): 34 1896.[3] | |
Rozmieszczenie geograficzne
edytujRośnie w Europie, Azji i Ameryce Północnej[4].
W Europie występuje od północnych krańców Norwegii i północno-zachodniej Rosji na północy po Azory, północno-wschodnią Hiszpanię, Francję (w Korsykę), Włochy (w tym Sycylię), Grecję, Bułgarię, południowo-zachodnią Rosję i Gruzję na południu. Jego zasięg południkowy rozciąga się od Islandii na zachodzie po Ural na wschodzie. Jest obecny we wszystkich krajach Półwyspu Skandynawskiego, w krajach bałtyckich, na Wyspach Brytyjskich, a także w środkowej części kontynentu, w tym na obszarach górskich, między innymi w Alpach, tam do wysokości około 2000 m n.p.m., Sudetach, Karpatach oraz Górach Dynarskich[5].
W Polsce rośnie na bardzo rozproszonych, pojedynczych stanowiskach na obszarze całego kraju, częściej tylko w północno-wschodniej części kraju[6][7]. W górach jest bardzo rzadki[7], rośnie w Tatrach[6] i Karkonoszach, gdzie występuje do wysokości 1270 m n.p.m.[7]
Morfologia i anatomia
edytuj_0123.JPG)
- Pokrój
- Torfowiec dość duży bądź duży, tworzący lśniące darnie zazwyczaj koloru od jasnozielonego i bladozielonego do zielonego, a także żółtawego, żółtawobrązowego, złotawobrązowego lub purpurowatobrązowego, nigdy czerwonawego[5][7].
- Główki
- Duże, zazwyczaj luźne, od spłaszczonych do prawie półkolistych[7].
- Pęczki
- Zazwyczaj z 3–5 długimi, nabrzmiałymi gałązkami, z których przeważnie dwie bądź trzy to zwężające się ku końcom gałązki odstające[5][7][8]. Gałązek zwisających jest od jednej do czterech, są jasne i cienkie, niekiedy dłuższe od gałązek odstających[7]. Zewnętrzne gałązki główki, podobnie jak gałązki odstające, również zwężają ku końcom[5].
- Łodyżki
- Tęgie[7]. Kora zbudowana jest z dobrze rozwiniętych trzech lub czterech warstw rozdętych komórek, wzmocnionych delikatnymi spiralnymi listewkami[5]. W pokroju mieni się szarawo i wygląda na luźno zaczepioną na łodyżce[5]. Komórki kory łodyżek gałązkowych mają często duże, okrągłe pory na powierzchni ścian[5]. Cylinder wewnętrzny jest koloru od brązowego do zielonego[7].
- Listki łodyżkowe
- Duże, do 2 mm długości, podłużne do językowatych lub łopatkowate, płaskie, wzniesione lub zwisające, najszersze na zaokrąglonym szczycie[5][7]. Komórki wodne rzadko są podzielone i rzadko listewkowane[5], jeśli listewki występują, to najczęściej koło szczytu[7].
- Listki gałązkowe
- Szeroko jajowate, mocno wklęsłe bądź wklęsłe i kapturkowato zakończone; zachodzą na siebie lub są nieco luźno rozmieszczone[5][7]. Komórki wodne na powierzchni grzbietowej listka są wypukłe w przekroju poprzecznym i mają liczne, eliptyczne pory wzdłuż ścian komisuralnych, na powierzchni wklęsłej są słabo wypukłe w przekroju poprzecznym i mają do trzech porów[5][7]. Wewnętrzne ściany komisuralne są gładkie[5]. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym są owalne, soczewkowate, wąsko eliptyczne i grubościenne (zwłaszcza od strony brzusznej), znacznie mniejsze od otaczających je komórek wodnych[5][7]. Są wyraźnie zamknięte lub wąsko otwarte po obu stronach listka[5].
- Gatunki podobne
- Może być mylony z torfowcem szorstkim (Sphagnum compactum), torfowcem magellańskim (Sphagnum magellanicum) i torfowcem błotnym (Sphagnum palustre). Od torfowca szorstkiego różni się występowaniem spiralnych listewek w komórkach kory łodyżki, których u tego pierwszego brak. Od torfowca magellańskiego odróżnia go barwa, kształt komórek chlorofilowych listków gałązkowych i zakończenia gałązek. Torfowiec środkowy nie będzie miał ciemnoczerwonych przebarwień, podczas gdy u torfowca magellańskiego te najczęściej występują. Komórki chlorofilowe listków gałązkowych u S. centrale są położone środkowo, mają grube ściany, zwłaszcza od strony brzusznej, przez co komórki wodne nie są w stanie ich otoczyć w całości; u S. magellanicum komórki chlorofilowe są zamknięte przez komórki wodne z obu stron. Gałązki u torfowca magellańskiego są tępo zakończone, u torfowca środkowego część z nich zwęża się ku końcom. Kształt komórek chlorofilowych listków gałązkowych jest także cechą pozwalającą odróżnić S. centrale od S. palustre. U tego drugiego są trójkątne lub trapezowe, szerzej otwarte po stronie brzusznej[7].
-
Przekrój łodyżki -
Listek gałązkowy -
Listek łodyżkowy -
Przekrój przez listek łodyżkowy; drobne komórki chlorofilowe otoczone przez duże komórki wodne
_0293.JPG)
_0260.JPG)
_0286.JPG)
_0242.JPG)
Biologia i ekologia
edytujNajczęściej jest spotykany w lasach – borach szpilkowych Vaccinio-Piceetea oraz olsach i łozowiskach Alnetea glutinosae. Niekiedy jest widywany także na wilgotnych bądź podmokłych łąkach i pastwiskach[7]. Według niektórych autorów ma być związany z torfowiskami źródliskowymi, a szerokie spektrum lasów bagiennych zasiedla bardzo podobny torfowiec błotny (S. palustre)[9]. Często występuje razem z torfowcem Girgensohna, torfowcem Wulfa, torfowcem obłym i torfowcem Warnstorfa[5].
Ochrona
edytujGatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[10][11][12].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-05-24] (ang.).
- ↑ Sphagnum centrale C.E.O. Jensen. The World Flora Online. [dostęp 2024-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-08)]. (ang.).
- ↑ Richard E. Andrus: Sphagnum centrale. [w:] Bryophyte Flora of North America vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-05-26]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Laine i in. 2018 ↓, s. 69–73.
- ↑ a b Iwona Melosik, Species of the type section of Sphagnum (Bryophyta, Sphagnaceae) in Poland, „Biodiv. Res. Conserv.”, 1-2, 2006, s. 69-76 [dostęp 2024-11-23].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Stebel 2017 ↓, s. 48–50.
- ↑ Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 56–57.
- ↑ Ian Atherton, Sam Bosanquet, Mark Lawley (red.), Mosses and Liverworts of Britain and Ireland. A field guide, British Bryological Society, 2010, s. 44, ISBN 978-0-9561310-1-0.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
edytuj- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.