Szczudłak czarny
Szczudłak czarny[4] (Himantopus novaezelandiae) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny szczudłonogów (Recurvirostridae), występującego w jednej dolinie rzecznej na nowozelandzkiej Wyspie Południowej; krytycznie zagrożony wyginięciem.
| Himantopus novaezelandiae[1] | |||
| Gould, 1841 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
szczudłak czarny | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Taksonomia
edytujPo raz pierwszy gatunek opisał John Gould; opis ukazał się w 1841 na łamach „Proceedings of the Zoological Society of London”. Holotyp pochodził z portu morskiego Wellington (dawniej Port Nicholson). Gould nadał nowemu gatunkowi nazwę Himantopus novæ-zelandiæ[5]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny podtrzymuje tę nazwę (w formie H. novaezelandiae, 2025) i uznaje gatunek za monotypowy[6]. Szczudłak czarny jest blisko spokrewniony ze szczudłakiem zwyczajnym (H. himantopus), krzyżuje się z osobnikami podgatunku H. h. leucocephalus, którego biologia rozrodu jest podobna[7].
Morfologia
edytujDługość ciała wynosi 37–40 cm, masa ciała około 195–220 g. Skok przeciętnie ma długość 87 mm[7]. Upierzenie smoliście czarne, jedynie grzbiet, skrzydła i sterówki odznaczają się zielonawym połyskiem. Dziób czarny (wg Goulda mierzy około 76 mm), nogi i stopy różowawe[5]. Ptaki swoją czarną barwę przybierają wraz z wiekiem, bowiem do 18. miesiąca życia mają jeszcze szatę juwenalną, która różni się od dorosłej czarno-białą kolorystyką[8].
Zasięg występowania
edytujNiegdyś szczudłak czarny zasiedlał obie wyspy Nowej Zelandii. Obecnie na Wyspie Północnej wymarł, zaś na Wyspie Południowej występuje jedynie w górnej dolinie Waitaki. Blisko 90% populacji to ptaki osiadłe, jednak niektóre nadal wędrują zimą na Wyspę Północną[9].
Ekologia
edytujŚrodowiskiem życia szczudłaka czarnego są rzeki roztokowe, jednak pojawia się również na mokradłach i trzęsawiskach[9]. Poza sezonem lęgowym odwiedza zbiorniki wodne, skraje jezior, delty rzek, niektóre osobniki odwiedzają również laguny i estuaria. Jest mięsożerny, zjada głównie reprezentantów licznych gatunków bezkręgowców oraz małe ryby. Żywi się przeważnie wodnymi owadami i ich larwami, np. jętkami (Ephemeroptera), chruścikami (Trichoptera), widelnicami (Plecoptera). Do zjadanych ryb należą przedstawiciele galaksowatych (Galaxiidae) oraz eleotrowatych (Eleotrididae). Żywi się również skąposzczetami i mięczakami[7].
Lęgi
edytuj
Okres lęgowy trwa od sierpnia[7] do stycznia[7][9], ze szczególnym nasileniem w październiku. Formowanie par rozpoczyna się późno w zimie, pary utrzymują się cały sezon (wg innego źródła całe życie[9][8]). Szczudłaki czarne przywiązują się do miejsc, w których założyły gniazdo. Gniazdo umieszczone blisko wody, zwykle dobrze wyściełane. Zniesienie liczy przeważnie 4 jaja (lecz samica może znieść ich od 3 do 6). Inkubacja trwa 24–27 dni, wysiadują oba ptaki z pary. Pisklęta z wierzchu porasta jasnobrązowy puch pokryty czarnymi plamami, na grzbiecie większymi i układającymi się w linie; ich nogawice są szaroczarne, zaś spód ciała brudnobiały. Młode po 41–55 dniach życia są w pełni opierzone, a po 7–9 miesiącach uniezależniają się od rodziców. Dojrzałość płciową osiągają po 2 lub 3 latach. Na wolności mogą żyć do 19 lat[7].
W kulturze człowieka
edytujMaorysi uznają szczudłaka czarnego za taonga – „skarb narodowy”; nazwa tego ptaka w języku Maorysów brzmi Kakī[8]. W 2000 wyemitowany został znaczek z ilustracją autorstwa Paula Martinsona przedstawiającą H. novaezelandiae, wart 80 centów[10].
Status zagrożenia
edytujIUCN uznaje szczudłaka czarnego za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered) nieprzerwanie od 1994 (stan w 2021)[3]. Choć BirdLife International uznaje trend populacji gatunku za wzrostowy, liczebność populacji jest bardzo niska – w 2008 doliczono się 78 dorosłych osobników, jednak nie wiadomo, ile z nich to dzikie ptaki, a ile wychowało się w niewoli. Prawdopodobnie w latach 40. XX wieku liczebność populacji wynosiła 500–1000 osobników. Utrzymywała trend spadkowy do 1981, kiedy na wolności żyły 23 osobniki; wtedy też rozpoczęły się intensywne działania na rzecz ochrony gatunku. W sezonie lęgowym 2004/2005 z powodzeniem rozmnażało się tylko 11 par. W latach 1995–2005 liczebność populacji podwoiła się. Od 2005 populacja nadal rosła dzięki wypuszczaniu na wolność ptaków odchowanych w niewoli. W 2012 liczebność populacji wynosiła 130 ptaków. Zagrożeniem dla gatunku są drapieżniki, zwłaszcza wprowadzone na wyspę koty (Felis catus), fretki (Mustela furo) oraz zawleczone szczury wędrowne (Rattus norvegicus); prócz tego na szczudłaki czarne polują przedstawiciele rdzennych gatunków – błotniaki moczarowe (Circus approximans) i mewy południowe (Larus dominicanus). Ponadto środowisko życia tych szczudłaków zostało przekształcone m.in. wskutek rozwoju rolnictwa, budowy hydroelektrowni i działań przeciwpowodziowych[9].
Przypisy
edytuj- ↑ Himantopus novaezelandiae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b D. Lepage, Black Stilt Himantopus novaezelandiae, [w:] Avibase [online] [dostęp 2025-01-30] (ang.).
- ↑ a b Himantopus novaezelandiae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Recurvirostridae Billberg, 1828 - szczudłonogi - Stilts and Avocets (Wersja: 2022-09-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-01-30].
- ↑ a b John Gould. Description of a New Species of Himantopus from New Zealand. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 9, s. 8, 1841. (ang.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v14.2). [dostęp 2025-01-30]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Pierce, R.J., Kirwan, G.M., Boesman, P. & Sharpe, C.J.: Black Stilt (Himantopus novaezelandiae). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [dostęp 2016-01-13]. (ang.). (otwarty dostęp w ramach Species of the Month)
- ↑ a b c Black stilt/kaki. Department of Conservations. [dostęp 2016-01-13]. (ang.).
- ↑ a b c d e Black Stilt Himantopus novaezelandiae. BirdLife International. [dostęp 2016-01-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 października 2016)].
- ↑ Black Stilt Stamp. Te Ara. The Encyclopaedia of New Zealand. [dostęp 2016-01-13]. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).