Stanisław Adamski (duchowny)
Stanisław Adamski (ur. 12 kwietnia 1875 we wsi Zielonagóra[1], zm. 12 listopada 1967 w Katowicach[2]) – polski duchowny rzymskokatolicki, działacz społeczny i polityczny, biskup diecezjalny katowicki w latach 1930–1967.
| |||
| |||
| Kraj działania | |||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
12 kwietnia 1875 | ||
| Data i miejsce śmierci |
12 listopada 1967 | ||
| Biskup diecezjalny katowicki | |||
| Okres sprawowania |
1930–1967 | ||
| Wyznanie | |||
| Kościół | |||
| Prezbiterat |
1899 | ||
| Nominacja biskupia |
2 września 1930 | ||
| Sakra biskupia |
26 października 1930 | ||
| |||
| Odznaczenia | |||
 
| |||
| Data konsekracji |
26 października 1930 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość |
Poznań | ||||||||
| Miejsce | |||||||||
| Konsekrator | |||||||||
| Współkonsekratorzy | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Życiorys
edytujBył synem dróżnika Piotra i Józefy z Wasilewskich[1]. Miał brata Jana (bakteriologa)[3]. Ukończył seminarium duchowne w Poznaniu[2]. Święcenia kapłańskie przyjął w 1899 w Gnieźnie. Działał w wielu organizacjach, był m.in. sekretarzem Związku Katolickich Towarzystw Robotników Polskich i członkiem zarządu Towarzystwa Czytelni Ludowych. Był także działaczem spółdzielczym oraz redagował pisma katolickie. Od 1904 zasiadał w kapitule poznańskiej. Działał w utworzonym w 1907 Związku Kapłanów „Unitas”. Po śmierci ks. Piotra Wawrzyniaka został patronem Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych[2].
W okresie powstania wielkopolskiego został komisarzem Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu (1918–1919). W 1919 został szambelanem papieskim[2]. 6 sierpnia 1920 jako przewodniczący delegacji ziem zachodnich z ramienia Związku Ludowo-Narodowego przedstawił Radzie Ochrony Państwa postulat rozszerzenia kompetencji Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej oraz utworzenia armii dzielnicowej, stwierdzając: „Społeczeństwo poznańskie obserwuje z głęboką troską niepojęte wydarzenia na froncie, a nie rozumiejąc, co się dzieje, dopatruje się zdrady i zdradę tę widzi tutaj”, wskazując zarazem na obecnego Piłsudskiego[4]. 22 października 1920 został członkiem Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa w 1920[5]. W latach 1919–1922 poseł na Sejm Ustawodawczy, w okresie 1922–1927 senator, w latach 1924–1927 prezes Unii Związków Spółdzielczych. Wieloletni dyrektor poznańskiej Księgarni św. Wojciecha. Z ramienia Episkopatu Polski koordynował działania Akcji Katolickiej (od 1929).
Był zwolennikiem sanacji[6]. 27 listopada 1929 „za zasługi na polu pracy w spółdzielczości oraz na polu pracy społecznej” został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski[7].
Podjął się misji spacyfikowania chrześcijańsko-demokratycznego stanowiska śląskiego duchowieństwa, które stało murem za Wojciechem Korfantym i miejscową chadecją[6]. 2 września 1930 został mianowany biskupem diecezjalnym diecezji katowickiej. Sakrę biskupią przyjął 26 października 1930 w archikatedrze Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu. Konsekrował go kardynał August Hlond, arcybiskup metropolita gnieźnieński i poznański, któremu asystowali Antoni Laubitz, biskup pomocniczy gnieźnieński i Walenty Dymek, biskup pomocniczy poznański[8]. 30 listopada 1930 objął rządy w diecezji. Powołał do życia Katolicką Agencję Prasową, kładł duży nacisk na rozwój życia narodowego na Śląsku. W 1934 odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej[9], odznaczony Złotym Krzyżem Pielgrzyma Ziemi Świętej[10]. W 1938 sprawował rządy kościelne na Zaolziu. Po agresji Niemiec na Polskę (1939) i aneksji województwa śląskiego przez III Rzeszę początkowo tolerowany przez władze III Rzeszy na terenie diecezji, mimo że figurował na liście proskrypcyjnej Sonderfahndungsbuch Polen[11]. Popierał podporządkowanie się Górnoślązaków rejestracji dokonywanej przez policję. Stał na czele Rady Obywatelskiej Ziem Zachodnich przy Biurze Zachodnim Delegatury Rządu na Kraj[12]. W 1941 został deportowany z terenu diecezji na terytorium Generalnego Gubernatorstwa. Jako jedyny biskup pełnił posługę duszpasterską w czasie powstania warszawskiego[13]. Po powrocie w 1945 pracował nad odbudową diecezjalnego życia religijnego[potrzebny przypis].
Przejawiał jednoznacznie wrogą postawę wobec śląskiej ludności ewangelickiej. W lutym 1945 w piśmie do komunistycznych władz proponował zburzenie kościoła ewangelickiego w Katowicach bądź żądał przekazania go katolickiej kurii powołując się m.in. na fakt, że ludność ewangelicka podpisała volkslistę. W liście tym nie wspomniał, że sam zachęcał ludność katolicką, by tę samą listę podpisywała[14]. Jego dobre stosunki z komunistycznym wojewodą Jerzym Ziętkiem sprawiły, iż władze, choć nie zgodziły się na zburzenie kościoła, przekazały go katowickiej kurii bez żadnego tyłu prawnego w 1945 roku. Po protestach ewangelików w 1947 roku kuria musiała zwrócić kościół w Katowicach ewangelikom, ale bp Adamski z pomocą władz wymusił na ewangelikach wydanie kurii katowickiej trzech kościołów: w Hołdunowie, Chorzowie i Siemianowicach. Ten ostatni powrócił do ewangelików dopiero po interwencji Jana Pawła II w 2000 roku[potrzebny przypis].
Sprzeciwiał się cenzurze komunistycznej. 17 marca 1945 wystąpił z protestem przeciwko wprowadzeniu cenzury prewencyjnej przez komunistów. Protest ten odbił się głośnym echem wśród duchowieństwa śląskiego[15]. W 1951 jego prace Akcja katolicka młodzieży oraz Pogląd na rozwój sprawy narodowościowej w województwie śląskim w czasie okupacji niemieckiej zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą[16]. Władze PRL zarzucając mu politykę ugodową wobec Niemiec hitlerowskich w 1952 usunęły go z urzędu[17]. Jednak bezpośrednią przyczyną usunięcia z terenu diecezji, wraz z biskupami Herbertem Bednorzem i Juliuszem Bieńkiem, była tzw. akcja podpisowa, mająca na celu przywrócenie nauki religii do szkół. W czasie wygnania zamieszkał u urszulanek w Lipnicy k. Otorowa. Do diecezji powrócił w czasie tzw. odwilży październikowej 5 listopada 1956[18]. Po powrocie ze względu na podeszły wiek i stan zdrowia ograniczył działalność kościelną.
Był autorem wielu prac z zakresu nauki społecznej Kościoła.
W Wodzisławiu Śląskim działa Archidiecezjalny Dom Rekolekcyjny Archidiecezji katowickiej im. bpa Stanisława Adamskiego[19].
W kulturze
edytujJest jednym z bohaterów polskiego serialu historycznego Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy w reżyserii Jerzego Sztwiertni. Odtwórcą jego roli był Bogusław Sochnacki.
Przypisy
edytuj- ↑ a b S. Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 5.
- ↑ a b c d M. Rezler: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy „Koziołki Poznańskie”, 1994, s. 729. ISBN 83-901625-0-4.
- ↑ Praca zbiorowa, Wielkopolski słownik biograficzny, PWN, Warszawa-Poznań, 1981, s. 19, ISBN 83-01-02722-3.
- ↑ W. Zawadzki Pomorze 1920, Bellona, 2015, s. 120.
- ↑ Obrona państwa w 1920 roku, Warszawa 1923, s. 153.
- ↑ a b Ks. Henryk Olszar, Udział duchowieństwa śląskiego w życiu narodowym i politycznym II Rzeczypospolitej, SSHT 1999, t. 32, s. 132 [data dostępu: 12 października 2024].
- ↑ M.P. z 1929 r. nr 274, poz. 630.
- ↑ K.R. Prokop: Sakry i sukcesja święceń biskupich episkopatu Kościoła katolickiego w Polsce w XIX i XX wieku (na tle wcześniejszych okresów dziejowych). Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2012, s. 360. ISBN 978-83-7306-593-2.
- ↑ Wspomnienia z Pielgrzymki do Ziemi św. w maju 1934 r.. „Głos Ziemi Świętej”. 3, s. 128-137, 1934. Kraków. [dostęp 2025-01-16].
- ↑ Wspomnienia z Pielgrzymki do Ziemi św. w maju 1934 r. (Dokończenie). „Głos Ziemi Świętej”. 1, s. 25, 1935. Kraków. [dostęp 2025-01-16].
- ↑ Sonderfahndungsbuch Polen. Herausgegeben vom Reichskriminalpolizeiamt, Berlin C2, Wederscher Mark 5/6, Berlin 1939, s. 3.
- ↑ Waldemar Grabowski, Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa 2003, s. 190.
- ↑ Adamski Stanisław. silesia.edu.pl. [dostęp 2019-05-11].
- ↑ Jarosław Kłaczkow, Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce w latach 1945–1975, s. 391–392.
- ↑ M. Patelski, Cenzura komunistyczna wobec Kościoła katolickiego i prasy katolickiej w Polsce 1945–1957. Casus Śląska Opolskiego, [w:] Z. Romek, K. Kamińska-Chełminiak (red.), Cenzura w PRL. Analiza zjawiska, Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, 2017, ISBN 978-83-754-5801-5.
- ↑ Cenzura PRL. Wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951 r. posł. Zbigniew Żmigrodzki. Nortom: Wrocław, 2002, s. 3. ISBN 83-85829-88-1.
- ↑ Greiner P. (red.) 2006 ↓, s. 9.
- ↑ Adamski Stanisław. W: ''Historia Kościoła na Śląsku'', E-ncyklopedia [online], silesia.edu.pl [dostęp 2019-10-06].
- ↑ Patron. kokoszyce.archidiecezja.katowice.pl (arch.). [dostęp 2021-09-25].
Bibliografia
edytuj- Greiner P. (red.): Słownik historii Polski i świata. Katowice: Videograf II, 2006. ISBN 978-83-88842-95-5.
- Nitecki P.: Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Warszawa: Pax, 2000. ISBN 83-211-1311-7. OCLC 189782455.
- Smogorzewska M. (red.): Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny. T. I. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 1998. ISBN 83-7059-392-5. OCLC 830195159.
Linki zewnętrzne
edytuj- Stanisław Adamski na stronie diecezji katowickiej [dostęp 2021-07-21]
- Stanisław Adamski [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2011-04-24] (ang.).
- R. Łętocha, Chrześcijańska wizja spółdzielczości. Działalność i poglądy biskupa Stanisława Adamskiego [dostęp 2012-08-14]